Kunnen vergrijzing en krapte op de arbeidsmarkt alleen worden opgelost door immigratie van buiten Europa? Over moderne gastarbeiders in Nederland.

Door onze redacteur MICHEL KERRES

ROTTERDAM, 18 AUG. Bernardo Kastrup is precies wat de Nederlandse arbeidsmarkt nodig heeft. Kastrup is jong (25), hoog opgeleid (ingenieur), veelbelovend (promovendus) en specialist op een terrein met veel vraag en weinig aanbod: chiptechnologie. De Braziliaan is sinds 1998 in dienst bij Philips Research in Eindhoven, waar hij nieuwe chips ontwerpt. Philips werft jaarlijks ongeveer 100 technical engineers buiten de Europese Unie voor werk in Nederland.

Niet alleen hoog gekwalificeerde technici uit Wit-Rusland, de Oekraïne en India vinden hun weg naar de overspannen Nederlandse arbeidsmarkt. Op 1 september arriveren de eerste 35 verpleegkundigen uit Zuid-Afrika in het kader van een speciale afspraak tussen zorginstellingen en overheid. Uitzendbureau Randstad, belast met de bemiddeling, verwacht dat er volgend jaar nog 250 zullen volgen. Erik Luzac, grondlegger van het Luzac College, werft gespecialiseerde verpleegkundigen - psychiatrie, geriatrie, OK - op de Filippijnen. Vorige week hebben 150 verpleegkundigen in Manilla een cursus van vijf maanden afgerond: Nederlandse les, ziekenhuisprotocol en assertiviteitstraining moet ze voorbereiden op de Nederlandse patiënt. Over drie weken nemen ze hun intrek in een speciaal voor dat doel opgezet internaat in Den Haag. Voor verdere scholing en om te wennen.

Opzienbarende internationale wervingsacties moeten de acute nood lenigen. Immigratiedeskundigen en een aantal - doorgaans linkse - politici zien in de krappe arbeidsmarkt een nieuw argument voor een gereguleerde toelating van arbeidsimmigranten, compleet met immigratiequota naar Amerikaanse of Canadese snit. Alleen door onderscheid te maken tussen politieke vluchtelingen en mensen die hier een betere levensstandaard zoeken kan het immigratiebeleid ingrijpend worden gemoderniseerd.

Pleitbezorgers van arbeidsimmigratie wachten al jaren op het juiste moment. Rinus Penninx, hoogleraar voor immigratievraagstukken in Amsterdam, verwijst onmiddellijk naar zijn brochure uit 1996 Migratiebeleid voor de toekomst. "Daarin kon u het allemaal al lezen." GroenLinks-Europarlementariër Kathalijne Buitenweg schreef vorig jaar samen met collega's een pamflet over arbeidsimmigratie. "We vonden geen enkele weerklank." Dit voorjaar stelde Jeltje Kraaijeveld- Wouters, voorzitter van het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers (COA), voor om een tweede immigratieloket voor arbeidsimmigranten te openen naast het bestaande voor politieke vluchtelingen. Sinds Job Cohen (PvdA), staatssecretaris van Justitie en verantwoordelijk voor het COA, het idee van de hand wees, wil Kraaijeveld-Wouters er niet meer over praten. Volgens Cohen leert de ervaring in Canada dat arbeidsimmigranten uit andere landen komen dan asielzoekers.

Voorstanders als Penninx en Buitenweg putten nieuwe hoop uit het voorzichtige pleidooi voor arbeidsimmigratie dat de Franse minister Jean Pierre Chevènement (Binnenlandse Zaken) deze zomer hield op een informele Europese top. Zij vinden immigratiequota op den duur onontkoombaar. Buitenweg: "Het is belangrijk dat de mythe dat mobiliteit volledig te stoppen is wordt uitgebannen. Vervolgens heb je dan als politiek de plicht die mobiliteit te reguleren." De voorstanders zien legio voordelen. Jonge arbeidskrachten uit Afrika, Azië en Centraal Europa zouden de economie van een sterk vergrijzend West-Europa op koers kunnen houden. Een apart loket voor economische gelukszoekers zou de asielprocedures kunnen ontlasten. Een heldere scheiding tussen economische en politieke vluchtelingen zou het politieke draagvlak voor de laatste groep kunnen veiligstellen. Arbeidsimmigratie zou mensensmokkel, inclusief rampzalige uitwassen (Dover), kunnen afremmen.

GroenLinks debatteert volgende maand over arbeidsimmigratie, maar voor Buitenweg zijn de contouren van nieuw beleid al duidelijk. Naast de asielprocedure moet er een Europees immigratieloket voor economische vluchtelingen komen. Immigratie van arbeidskrachten wordt dan afhankelijk van de situatie op de Europese arbeidsmarkt. Buitenweg: "Je kunt in het land van herkomst al bepalen naar welk Europees land migranten toe kunnen. Als er in Frankrijk een tekort is aan laaggeschoold personeel kun je tegen laaggeschoolden ter plekke zeggen: het wordt Frankrijk."

De mondiale speurtocht naar ict'ers en de werving van verpleegkundigen in Zuid-Afrika en de Filippijnen suggereren dat de Nederlandse arbeidsmarkt zonder immigratie zal vastlopen. Kenners betwijfelen of dat over de hele linie al zo is. Werkgeversorganisatie VNO/NCW, bijvoorbeeld, ziet nog geen noodzaak tot grootscheepse werving buiten de Europese Unie, zegt een woordvoerder. Volgens het ministerie van Sociale Zaken biedt het bestaande stelsel van tijdelijke werkvergunningen voor buitenlanders vooralsnog voldoende mogelijkheden om acute knelpunten in een aantal beroepsgroepen op te lossen. Op den duur moet de Nederlandse arbeidsmarkt voor zichzelf kunnen zorgen: Sociale Zaken investeert liever in herintreders.

Intussen stijgt het aantal tewerkstellingsvergunningen dat krachtens de Wet Arbeid Vreemdelingen aan niet-Europeanen worden verstrekt snel. Paarse partijen is dat een doorn in het oog. Kamerlid Henk Kamp (VVD): "Het zit me geweldig dwars dat er zoveel van die wet gebruik wordt gemaakt. Er staan in Nederland nog zoveel mensen aan de kant." PvdA- Kamerlid Nebahat Albayrak: "Ik ben bang dat als dat een trend wordt je je afwendt van problemen in eigen huis. De emancipatie van vrouwen en allochtonen begint net een beetje op gang te komen. Dát moet je verder stimuleren."

Voor Kamp is het onverteerbaar dat de economische bloei en de daar uit voortvloeiende vraag naar arbeid - 978.000 vacatures - niet leidt tot een substantiële daling van het aantal niet-werkenden, maar wel tot een wereldwijde speurtocht naar personeel. "Nu is er vraag, nu moeten we dan ook de buit binnenhalen. Dat is de allerhoogste prioriteit."

Kamp en Albayrak gruwen dan ook van de gedachte aan arbeidsimmigratie. Niet alleen moeten de voordelen van de economische hausse in eigen land worden aangewend, ze geloven ook niet dat immigratie de stroom asielzoekers zal indammen. Albayrak: "Als je quota instelt voor arbeidsimmigranten zijn die quota aan het begin van het jaar meteen vol. Dan gaan die mensen toch weer naar het asielloket." Wel ziet Albayrak iets in tijdelijke contracten voor personeel uit kandidaat-lidstaten van de EU.

De arbeidsmarkt zal het op termijn hoe dan ook moeten hebben van Nederlanders die nog niet of niet meer werken, vinden ze. Albayrak: "We moeten niet naïef zijn over de snelheid waarmee herintreders hun weg naar de arbeidsmarkt vinden. Toch kunnen we nog veel meer doen, bijvoorbeeld om vrouwen op de arbeidsmarkt vast te houden." Het aantal inactieven moet omlaag, stelt Kamp. Hij werkt aan voorstellen voor een aangescherpt sanctiebeleid.

( a d v e r t e n t i e s )