NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

HENK VAN GELDER
De laconieke commentaarstem van Roelof Kiers verwijst in één zinnetje nog even naar de commotie die eerder dat jaar was ontstaan. In beeld, op de set van de Zappa-film 200 Motels, verschijnt een stofzuiger die een eigen leven lijkt te leiden - en dan zegt Kiers: "De stofzuiger van Frank Zappa, een apparaat met ongedachte mogelijkheden, speelt ook in 200 Motels een opvallende rol." Nu de VPRO het uit 1971 daterende programma vanavond laat herhaalt in Weerzien op 3, heeft dit zinnetje zijn lading verloren. Want hoe zat dat dan met die stofzuiger?

Een half jaar eerder, in februari 1971, vertoonde de VPRO een eveneens door Kiers gemaakt tv-portret van Zappa. Het ging zo ongeveer over alle aspecten van 's mans leven en werken, maar het trok vooral de aandacht door één korte scène waarin Zappa speels een stofzuigerslang op een ontblote vrouwenborst plaatste. Dat was genoeg om het land op stelten te zetten. Het volksgevoel werd, als gewoonlijk, vertolkt in een hoofdartikel in de Telegraaf: "Wanneer men via een indringend massamedium als de televisie, op de manier als de VPRO dat deed, de wijze van leven van de heer Zappa belicht, dan werkt men op een onverantwoordelijke wijze mee aan de ontwrichting van normen, zonder welke, hoezeer deze ook kunnen veranderen, de maatschappij zich niet kan handhaven."

Het regende klachten bij de Amsterdamse justitie en het toenmalige ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk. Beide beloofden een onderzoek in te stellen. Daarna werd het stil. Van een aanklacht is niets meer vernomen. Zo liep de zaak met een sisser af. Maar toen Kiers vervolgens de documentaire Frank Zappa filmt 200 Motels maakte, kon hij de verleiding van een onderkoeld grapje niet weerstaan.

Dat tweede programma is in feite een ietwat lang uitgevallen making of, zoals ze tegenwoordig bij honderden worden gemaakt: beelden van de set waar Zappa zijn koortsige bioscoopfilm maakte en praatjes met betrokkenen. Maar uit alles blijkt hoezeer de VPRO-ploeg onder de indruk was van de gebeurtenissen in de Pinewood-filmstudio's nabij Londen. Roelof Kiers en de zijnen zijn getuige van een mijlpaal in de popcultuur - dat is de sfeer die oprijst uit hun verslag. Ze konden destijds nog niet weten dat Zappa's 200 Motels in de popgeschiedenis slechts een curieuze voetnoot zou worden. De enige die er toen al een realistischer beeld van had, is de geoefende acteur Theodore Bikel, die in de film de manager van The Mothers of Invention speelde. "Dit wordt een complete flop, een chaos, of een meesterwerk", zegt hij. "Het één of het ander, een middenweg is er niet."

Een aardig tijdsbeeld geeft de uitzending intussen wel. Al was het maar omdat de als regisseur ingehuurde Tony Palmer uitlegt dat hij alles op video zet en het geheel pas daarna op film zal overschrijven - een techniek die nog niet eerder was toegepast. Maar was het niet boeiender geweest om Kiers' eerste, omstreden Zappa-documentaire te herhalen? Nu niet, aldus de VPRO, want veel fragmenten waren eerder deze zomer al te zien in de Zappa-documentaire die Frank Scheffer maakte voor het Holland Festival. Misschien een andere keer.

Frank Zappa filmt 200 Motels, Ned.3, 0.29-1.04u.

( a d v e r t e n t i e s )