In februari stierf de Tisza, Hongarijes tweede rivier, aan een zware vergiftiging met cyanide. Nu, een half jaar later, lijkt de natuur hard op weg zich te herstellen.

Door onze correspondent RENÉE POSTMA

TISZAFÜRED, 4 AUG. Het ijsvogeltje is nog niet teruggekeerd, maar verder lijkt alles bij het oude. De hengels staan weer strak, vakantiegangers peddelen loom in kajaks voorbij en vogeltjes hangen boven het water op zoek naar een smakelijk visje. Zelfs de mensen eten weer vis uit de Tisza, vertelt Sándor Molnár. Hij woont in een caravan onder de brug bij Tiszafüred en verhuurt vissersboten. "We hebben de vis die we hier vangen laten testen. Alles was goed op één meerval na waarbij drieëntwintig keer te veel cadmium in de gal werd aangetroffen. Maar de gal eten we toch niet. Op zichzelf zou je die vis wel kunnen eten dus."

Begin februari schepte Molnár dagenlang dode vis uit de Tisza. In het noordwesten van Roemenië was na een ongeluk bij de Aurul- goudmijn zwaar giftige cyanide weggestroomd. Het kwam terecht in de bovenloop van de Tisza. Honderddertig ton dode vis kwam bovendrijven. De Hongaren waren verbijsterd. De Tisza die het land over een lengte van vele honderden kilometers van noord naar zuid doorsnijdt, werd dood verklaard. Er werden plechtige begrafenissen gehouden. De vissen stierven tot ver in de Donau waarin de Tisza stroomt. Een paar weken na de cyanidevergiftiging was er weer een ongeluk in het Roemeense mijngebied. Ditmaal stroomden er grote hoeveelheden zware metalen de rivier in. De Tisza leek voor lange tijd verloren.

Molnár denkt dat het rivierenstelsel gered is door de overstroming die daarop volgde. In april, toen de sneeuw in de Karpaten smolt, begon het waterpeil van de Tisza vervaarlijk te stijgen. Op het hoogste punt stond het water meer dan acht meter hoger dan normaal. Dijken braken en het Hongaarse leger was dag en nacht in touw om de dorpen te beschermen.

De laatste ramp bleek een godsgeschenk. De rivier werd van boven tot onder schoongespoeld, zware metalen werden weggevoerd en de Tisza is nu schoner dan ooit. Het visverbod is sinds begin juni opgeheven.

De paradox is nog groter. Het beroemde 'Tisza-bloemetje', ecologisch symbool van de rivier, heeft dit jaar uitbundiger gebloeid dan ooit. Terwijl Molnár zijn lange vissersboot door de kreken rond de rivier stuurt, legt hij uit dat de Tisza-bloem helemaal geen bloem is maar een libelle-achtig insect. Eind mei, begin juni komen de larven uit en hangen als een kleurig bloemendek boven de rivier. De larven overwinteren een halve meter diep in de modder van de rivierbedding. Genoeg om rampen te overleven. Was de Hongaarse paniek over de verschillende rampen dan misschien toch niet een beetje overdreven, zoals de Roemenen vanaf het eerst moment geroepen hebben? Nee, vindt Molnár. "Als je toen die enorme hoeveelheden dode vis zag kon je niet anders denken dan dat er een vreselijke ramp was gebeurd. En dat was ook zo. We hebben geluk gehad met de overstroming van de rivier." Er is dus weer vis in de Tisza, zij het niet overal. Bepaalde plaatsen zijn dood, andere visrijker dan ooit.

De hele rivier is door de opeenvolging van rampen op zijn kop gezet, legt Kálmán Morvay uit. Hij is verbonden aan het bureau van de speciale regeringscommissaris voor de Tisza en de Szamos dat na de ramp werd opgericht. "Vissen zijn heel slimme beesten, zodra ze de cyanidegolf voelden aankomen hebben ze geprobeerd een goed heenkomen te zoeken in bochten en zijarmen. De plaatsen die nu dood zijn, zijn de plaatsen waar ze niet weg konden. De plaatsen waar nu extra veel vis is, zijn de plaatsen waar ze heen gevlucht zijn."

De overstroming van april heeft nog een extra voordeel gebracht. De ondergelopen weilanden vormden een excellent klimaat voor het jaarlijkse paaien. De natuurlijke aanwas is daardoor extra groot. Samen met de jonge visjes die extra in de rivier worden uitgezet moeten zij binnen een paar jaar het evenwicht terugbrengen. Maar dan moeten ze wel de roofvissen overleven die op dit moment, bij afwezigheid van natuurlijke vijanden, betrekkelijk vrij spel hebben in de rivier. Morvay denkt dat het nog minstens drie jaar zal duren voor de vis zijn evenwicht in de rivier hervonden heeft.

Biologen van de Hongaarse regering houden de ontwikkelingen nauwgezet in de gaten. Alle gevangen vis wordt gemeten en geregistreerd. De voorlopige conclusie is dat de Tisza volop leeft. "En als er nu niets meer mis gaat kan de rivier zich weer helemaal herstellen zoals zij was", aldus Morvay.

( a d v e r t e n t i e s )