Pillenvreters

Jannetje Koelewijn
Rennen, zwemmen, fietsen en achttien vitaminepreparaten per dag. Zo blijven topmanagers scherp. Over mergpijp, dementie en pillen als aflaat. 'Hoe kunnen we grote groepen mensen motiveren om te gaan leven als een gorilla?'

Het idee voor dit verhaal is van Gerlach Cerfontaine, president- directeur van Schiphol. Het ontstond op een zondagavond in Davos tijdens het World Economic Forum. Dat is een bijeenkomst die iedere winter wordt georganiseerd voor de internationale top van het zakenleven, de wetenschap en de politiek. Op zondagavond gaan de Nederlanders die daar zijn altijd met elkaar bowlen en eten. Gerlach Cerfontaine zat aan tafel tegenover Hans van der Wielen en ze praatten over eten en gezondheid en vitaminepillen. Hans van der Wielen is de bestuursvoorzitter van Numico, hij maakt vitaminepillen. En hij slikt ze ook. Achttien per dag, zei hij. Hij was die middag naar een presentatie van een Amerikaanse hoogleraar in de biochemie geweest en die had, zei hij, een fantastisch verhaal gehouden over het verband tussen genetische aanleg, voeding en het ontstaan van ziekte.

Cerfontaine, arts en psychotherapeut (vóór Schiphol was hij voorzitter van het bestuur van het Academisch Ziekenhuis van Utrecht), was nieuwsgierig, maar ook verbaasd. Zoveel pillen? Echt? Was dat geen zucht om iets te beheersen dat niet te beheersen valt?

Hij wilde er weleens over doorpraten. Hans van der Wielen moest er dan ook bij. En Fons Driessen, toen nog de bestuursvoorzitter van Wavin, producent van plastic leidingsystemen. Fons Driessen - hij zat een tafel verderop - staat bekend als een fanatiekeling. Slikt al vijftien jaar pillen. Rent, zwemt of fietst iedere dag. Weet alles van eiwitten en koolhydraten en hoe weinig een mens daarvan eten mag.

Op een maandagavond in mei zitten de drie mannen om zeven uur in restaurant De Hoefslag, vlak bij Utrecht. Fons Driessen blijkt net terug te zijn van een gezondsheidskuur in Arizona - afscheidscadeau van zijn werk - en begint te vertellen over wat hij daar voor nieuws geleerd heeft. Bijvoorbeeld dat een mens aan calorieën per dag maar tienmaal zijn gewicht in ponden nodig heeft. Hij weet nu ook dat hij met één van de drie cholesterollen in zijn lichaam boven de norm zit.

"Hebben ze gemeten of je aanslag hebt", vraagt Van der Wielen.

"Nee", zegt Driessen.

"Nee", vraagt Van der Wielen. "Ze kunnen dat zo meten in de slagaders van je hals. Als die schoon zijn, is de kans dat je ergens anders aanslag hebt heel klein."

Van der Wielen is de man die steeds met cijfers en feiten komt. Aan het eind van de avond legt hij twee pakken papier op tafel waarin zijn hele metabolisme staat geregistreerd. Driessen is de evangelieprediker. "Als je je eenmaal voelt zoals ik me voel, dan wil je niets anders meer." En Cerfontaine speelt voor Sokrates. Hij stelt vragen. Hij trekt alles wat gezegd wordt in twijfel. Hij is, anders dan de twee anderen, een positivist van de oude stempel. Theorieën, ook die over voedsel en gezondheid, moeten gebaseerd worden op bewijsbare feiten. Van der Wielen en Driessen, biochemisch en chemisch ingenieur, zijn meer relativisten. Verschijnselen moeten in hun onderlinge samenhang worden bestudeerd.

Zwezerik

Maar nu eerst het menu. Want dat levert problemen op. De carpaccio met Limburgse asperges, ganzenlever en zomertruffel durft iedereen wel te nemen. De kreeft op een stamppotje van postelein ook nog wel, net als de kalfsmedaillons van het hoofdgerecht. Maar niet de zwezerik die daar bij zit. Zwezerik zit vol cholesterol.

"Heeft u ook kip", vraagt Driessen aan de ober.

"Kip", roept Van der Wielen. "Eet jij kip?" "Ja hoor", zegt Driessen. "We denken even niet aan de vijftig procent kans op salmonella. Ik wil een boerenkip."

Van der Wielen wil eerst van iedereen de body mass index uitrekenen, een getal dat aangeeft of iemand te zwaar, te licht of precies goed is. Driessen is met z'n 1 meter 92 en z'n 80 kilo precies goed. Van der Wielen - 1 meter 80, 75 kilo - zit er net boven. En Cerfontaine - 1 meter 81, 77 kilo - zit er nog meer boven. Hij komt op ruim 23. En 22 is de bovengrens. "Jij bent te dik", zegt Driessen. "Jij mag vanavond niet eten."

"Jaja", zegt Cerfontaine. Hij doet alsof hij wanhopig is: "Gisteravond wéér een groot stuk kaas gegeten."

Bij het voorgerecht vertelt Van der Wielen wat hij in Davos nog meer gehoord heeft van die Amerikaanse hoogleraar in de biochemie. "Weten jullie", zegt hij, "dat het genoom van mensen en van gorilla's voor 99,8 procent identiek is? Alleen zijn gorilla's de hele dag bezig om hun kostje te verzamelen. Een gorilla eet een braam, hij eet een wortel en als hij een beestje ziet, eet hij ook een beestje. De eerste mensen deden het net zo. Maar toen gingen ze zaadjes zaaien. Sindsdien eten ze nog maar één promille van alles wat eetbaar is."

De conclusie: "De verzamelaar-mensen leefden langer dan de gesettelde mensen. Die variatie was dus gezond. Mensen in het Verre Oosten eten tien keer gevarieerder dan mensen in het Westen. En ze zijn gezonder. We zijn gebouwd voor veel groente, veel fruit, veel variatie en weinig vlees. Maar we eten veel vlees, veel kaas, veel te veel dierlijk vet."

"En wat doen we eraan", vraagt Cerfontaine.

Maar Van der Wielen is nog niet klaar. "Dertig procent van wat we eten hebben we niet nodig. En veel van wat we nodig hebben, eten we niet."

Cerfontaine: "En dat moeten we suppleren?"

Van der Wielen: "Precies."

Cerfontaine: "Waarom breng je geen gorillapil op de markt? Daar stop je alles in, klaar."

Van der Wielen: "Die hebben we al. Voor heren hebben we de megamanpil, voor dames de megawomanpil. Over een paar jaar zal voor ieder individu bekend zijn waar in het genoom zijn zwakke punten zitten en hoe ziekte kan worden voorkomen door de voeding aan te passen."

"Wacht even", zegt Cerfontaine. "Jij zegt dus dat de expressie van je genoom individueel is en dat je door voedingssupplementen preventief..."

"Zeker", zegt Van der Wielen. "Binnen een paar jaar zal de industrie daar toe in staat zijn."

Cerfontaine trekt een ongelovig gezicht. Hij zegt: "Wie is er nieuwsgierig naar dit soort dingen, behalve wij?"

Driessen, die tot nu toe heeft zitten luisteren, zegt: "Als ik voor mezelf mag praten, ik ben geïnteresseerd geraakt toen ik me realiseerde dat mijn vader 60 is geworden, en zijn vader 55 en diens vader 50. Ik dacht: als ik dat extrapoleer, dan word ik hooguit 65. Toen heb ik een ideaalbeeld ontwikkeld. En dat is: ergens rond mijn 90ste gezond dood gaan. Ik sprak gisteren met de oud-bestuursvoorzitter van Holec en die vertelde me dat zijn vader op zijn 95ste nog kerngezond was. Maar toen gingen er wat dingen fout en besloot hij om gewoon niet meer te eten en niet meer te drinken."

Cerfontaine: "Heeft mijn vader ook gedaan. Die is gewoon in een stoel gaan zitten. Na een paar dagen was hij dood."

Driessen: "Dat vind ik de allermooiste manier om aan je einde te komen. Het is heel natuurlijk. Zo wil ik het. Ik wil geen ziektes hebben, ik wil niet dement worden. Ik wil oud worden. En ik wil gezond dood gaan."

"Zo", zegt Cerfontaine. Hij komt terug op wat Van der Wielen net zei over het voorkomen van ziektes door voeding. "Jouw verhaal klinkt wetenschappelijk", zegt hij. "Maar veel ervan is niet bewezen."

Driessen begint aan het antwoord: "Er is heel veel bewezen op dieren die in hun genetisch materiaal op mensen lijken. Als je dat extrapoleert..."

Cerfontaine: "Ik heb geleerd dat je dubbelblind, gerandomiseerd, met gestandaardiseerde eindtermen en longitudinaal..."

"Jaja", zegt Van der Wielen. "Dan ben je een eeuw verder."

Cerfontaine: "Zo moet het wel."

Van der Wielen: "Hoe wil je dat doen? Als jij op je 15de bent blootgesteld aan asbest en je krijgt op je 60ste huidkanker, hoe wil je dan bewijzen dat er een verband is?"

Cerfontaine: "Toch zul je met bewijzen moeten komen als jij zegt dat je met goede voeding kunt interfereren in...

Van der Wielen, ongeduldig: "Van voeding ga je niet acuut dood. Om te bewijzen of je door voeding ziektes ontwikkelt, heb je andere onderzoeksmethodes nodig dan de gebruikelijke. Je kunt bijvoorbeeld kijken naar bevolkingsgroepen. Kijk wat mensen in Japan eten. Of wat eskimo's eten. En kijk naar de ziektebeelden die zich bij hen ontwikkelen."

Cerfontaine trekt weer een ongelovig gezicht, maar zegt niets. Fons Driessen vraagt of de twee anderen, zoals afgesproken, hebben bijgehouden wat ze de afgelopen dagen gegeten hebben en hoeveel ze zich hebben bewogen. Hij wel. Hij legt een lijst op tafel. Cerfontaine pakt hem en leest voor: "Donderdag: 30 minuten hardgelopen, 's middags soep en salade gegeten. Vrijdag: 20 kilometer gelopen, 's avonds vegetarisch gechineesd." Hij zucht en begint aan de opsomming van de vitamines en mineralen die Driessen iedere dag slikt, achttien bij elkaar. Pregnenolone. Gluthanac (2 keer). Chondroitin. Bio-E complex. "Tjé", zegt hij. "Hoe weet je dat allemaal?"

Driessen, trots: "Dat heeft mijn specialist mij voorgeschreven. Het wordt speciaal voor mij gemaakt. Custommade."

"Hé, en die snack die je 'savonds eet hè", vraagt Cerfontaine. "Wat is dat? Een Mars?"

"Nee", zegt Driessen. "Meestal wat gedroogd fruit met yoghurt."

Cerfontaine: "Ik heb deze hele week weer buitengewoon verkeerd gegeten. Daar hoef ik geen lijstjes voor bij te houden. We hebben kleine kinderen, die geven we van die lekkere worsten en frieten en weet ik veel. En die neem ik dan zelf ook. En als ik het gevoel heb dat de vrije radicalen me om de oren vliegen, doe ik 'savonds een greep in die pot met pillen. En dan denk ik: dat compenseert de hele boel wel weer."

Van der Wielen: "Dat is ook zo."

Cerfontaine, stralend: "De katholieke oplossing. De pil als aflaat."

Driessen, streng: "Zo kom je niet weg, Gerlach."

"Hoho", zegt Cerfontaine. "Ik zeg niet dat ik het leuk van mezelf vind of dat ik het goed vind. Ik ben jaloers op jou."

Driessen: "Denk aan de beloning, Gerlach. Als je goed eet, voel je je zo veel sterker en energieker."

Cerfontaine betrekt zijn oude stelling: "De meeste mensen die dit verhaal lezen, zullen zeggen: flauwekul. Zolang er niets is bewezen voor grote bevolkingsgroepen..." Hij valt zichzelf in de rede. "Nou ja, voor een paar dingen zijn er wel bewijzen. Foliumzuur. Calcium. Selenium. Maar als het allemaal wáár is wat jij zegt, Hans..."

Van der Wielen: "Er is veel meer waar dan jij denkt."

Bloeddruk

Hans van der Wielen vertelt dat hij drie jaar geleden is begonnen met het slikken van pillen. "Ik zag die researchjongens bij ons bezig. Als je ziet wat ze allemaal al weten, dan ga je nadenken." Sinds oktober weet hij precies wat hij per dag moet hebben, hij heeft het laten uitzoeken.

Cerfontaine: "Ben je je beter gaan voelen?"

Van der Wielen: "Ja. En ik zie er ook beter uit."

Driessen: "Het is zo'n verschil, of je de hele week slecht hebt gegeten en te veel hebt gedronken en te weinig geslapen, of dat je goed hebt gegeten en elke dag even lekker hebt hardgelopen of gezwommen..."

"Jajaja", zegt Cerfontaine. "Je bloeddruk is zeker ook perfect."

Driessen: "120 over 80."

Cerfontaine: "Ik eet graag chocola. En we hebben een snoeptrommel thuis."

Van der Wielen: "Een vastentrommel."

Cerfontaine: "Was het maar een vastentrommel!" Hij lacht tevreden. "Ik kan me zo te buiten gaan! En als er hier aan tafel één is die erop zou moeten letten, ben ik het wel. Er is in mijn familie veel cardiologisch lijden. Mijn broer heeft geloof ik al vier bypasses. Maar er is één lichtpunt: ik weet het allemaal wel. En wat ik ook erg steun is de ontwikkeling van de preventieve geneeskunde. Wat is de gedragscomponent? Hoe kunnen we grote groepen mensen motiveren om eh... te gaan leven als een gorilla?" Van der Wielen: "Kennis."

Driessen: "De motivatie moet in ieder geval niet komen uit dit mag niet en dat mag niet. Je moet het doen om de weinige keren dat je je de gezondste mens op aarde voelt. En dan heb ik het niet alleen over voeding. Er is ook een mentale, spirituele kant. Het verstandigste dat ik in mijn leven heb gedaan is mijn sabbatical in Californië, in 1981. Daar heb ik mezelf leren kennen. Ik heb mezelf weer herenigd met mijn vrouw en mijn kinderen. Daar ben ik in balans gekomen. Daarom ben ik ook na 12 jaar als chief executive bij Wavin gestopt. Ik kan nu weer een gewoon mens worden. Ik kom in de fase dat ik ga teruggeven."

"Heel interessant", zegt Cerfontaine. "Maar hoe maak je dit toepasbaar voor grote groepen?"

Driessen: "Informatie. Gevoel. Goede voorbeelden. Als ik het doe, voel ik me heerlijk. Als ik het niet doe, voel ik me slecht."

"Aha", zegt Cerfontaine. "Je hebt dus een sterk schuldbesef."

"Onzin", zegt Driessen.

Cerfontaine: "Laat ik het dan zo zeggen: je hebt een heel mooi biofeedbackysteem. Als je het niet doet, straf je jezelf door je niet goed te voelen.

Driessen: "Er is een heel mooi spreekwoord en dat luidt: wie het laatst lacht, lacht het best."

Cerfontaine: "Waarom zeg je dat nou?"

Driessen: "Ach, zomaar. Ik vind het zo mooi om over deze dingen te praten. Meestal kun je het er maar vijf minuten over hebben en dan gaat het gesprek weer over wat anders." Hij kijkt naar Hans van der Wielen. "Na ons vorige gesprek heb ik aandelen in jouw bedrijf gekocht."

Van der Wielen: "En daar heb je geen spijt van gekregen."

Cerfontaine komt met een nieuw bezwaar: "Iedereen kan wel ouder worden, maar wat schieten we ermee op als de morbiditeit toeneemt?"

Daar zat Van der Wielen op te wachten. "De geneeskunde", zegt hij plechtig, "is tot nu toe vooral in staat om mensen langer ziek te maken."

Cerfontaine: "Toch zul jij met producten op de markt moeten komen die claims kunnen waarmaken. Als jij het grote publiek wilt bereiken, zul je moeten kunnen zeggen: deze pil doet dit voor uw hart."

Van der Wielen zegt eerst: "In Wageningen hebben we modellen waarmee we de invloed van bepaalde stoffen op cellen op 80 verschillende manieren kunnen meten." Dan komt hij terug op zijn eerdere argumenten. "Jouw Westerse manier van denken gaat lang niet altijd op. In China doen ze dingen omdat ze uit ervaring weten dat ze gezond zijn."

Cerfontaine: "Wat is de gemiddelde leeftijd in China?"

Van der Wielen: "Hoger dan hier."

Cerfontaine, verbaasd: "O ja?"

Van der Wielen: "De oudste mensen leven op Kreta."

"Ja!", roept Driessen. "Daar leven ze van uien en knoflook en rode wijn en olijven."

"Dat van Kreta geloof ik onmiddellijk," zegt Cerfontaine. "Het is daar heerlijk. Is de levensverwachting daar afgenomen met het toerisme?"

Maar hij wacht het antwoord niet af. Hij kijkt naar het bord van Driessen en zegt: "Hé Fons, wat zie ik nou? Eet jij mergpijp?"

"Ja", zegt Driessen uitdagend. "Jullie denken zeker dat ik nooit zondig hè. Zondigen is juist heel gezond. Kijk naar mijn lijstje, ik heb vorige week een vijfgangendiner gegeten van 4.000 calorieën! Rood vlees erbij, cognac na. Eén keer per week mag je zondigen!'"Jaja", zegt Cerfontaine. "En dat doe je dus ook."

Driessen: "Heel bewust ja."

Cerfontaine: "Eet je weleens chocola, Fons?"

Driessen: "Wij hebben thuis chocola met een cacaopercentage van 81 procent. Die is heel goed voor..."

"Dacht ik wel", zegt Cerfontaine. Hij zucht. "Elk jaar dat ik ouder word, denk ik: goh."

Van der Wielen: "En als je nou weet dat 20 procent van je kans op ziekte genetica is en 80 procent lifestyle..."

Cerfontaine, een beetje boos: "Daar geloof ik dus helemaal geen ruk van!"

Van der Wielen: "Toch is het zo. Van alle kankergevallen is zelfs 90 procent gerelateerd aan lifestyle."

Cerfontaine: "Ik geloof het niet."

Van der Wielen: "Het hangt van je exposure af. Maar het is echt waar."

Driessen heeft even zitten broeden. Opeens zegt hij: "Ik zag een foto van je in Managementteam, Gerlach. Ik vond dat je er oud uitzag."

Cerfontaine lacht. "Stuur mij maar naar Kreta." Hij gaat door op wat Van der Wielen zei. "Jij zegt dus dat de expressie beïnvloedbaar is. Dat maakt het wel anders." Hij denkt even na. "Je kunt een genetische predispositie hebben voor een bepaalde ziekte. Maar of je hem ook krijgt, hangt af van de expressie. Dat is wat jij zegt?"

Van der Wielen: "Dat zeg ik. En of je die ziekte waarvoor je de aanleg hebt ook krijgt, kun je beïnvloeden met je voeding."

"Oké", zegt Cerfontaine. Hij kijkt alsof hij overtuigd is. "Waarom staat er geen water op tafel", roept hij opeens. "Ober, ik wil meer water!"

Driessen is nog niet helemaal klaar. "Hoe zou je je voelen, Gerlach, als iedereen tegen je zou zeggen: wat zie je er goed uit?"

De ober komt intussen vragen wie er nog een dessert wil. Aardbeien, meringue, Zwitserse room. Fons Driessen zegt dat hij dolgraag een kopje kruidenthee wil. Maar als Gerlach Cerfontaine begint te lachen, bedenkt hij zich.

Urine

Voordat het dessert gebracht wordt, gaan de drie mannen samen naar de wc. Om de kleur van hun urine te controleren, roepen ze. Is die geel, dan wordt er te weinig water gedronken. Als ze terug zijn, zegt Cerfontaine: "We hebben even overlegd. Waarom, vragen wij ons af, rekenen we altijd op de geneeskunde als we in de problemen komen?"

Van der Wielen heeft al nagedacht over het antwoord: "Het heeft te maken met ons stelsel van gezondheidszorg. De verantwoordelijkheid om gezond te blijven is klein. Dat komt omdat de patiënt altijd in een onderdanige positie is geweest. Hij wérd genezen. Hij hoefde zelf niets te doen."

Cerfontaine: "Ben ik het helemaal mee eens."

Van der Wielen: "In een volwassen maatschappij zouden mensen zelf meer verantwoording moeten nemen voor hun gezondheid. Maar met ons verzekeringssysteem..."

Cerfontaine: "...is daar geen incentive voor".

Driessen: "In Amerika wel. Waarom zie je in Californië zo ongelooflijk veel mensen bewegen?"

Van der Wielen: "Omdat gezond zijn in Amerika loont. In Nederland loont ziekte. De overheid moet het ziektekostensysteem aanpakken. De besparing zou gigantisch zijn."

"Helemaal mee eens", zegt Cerfontaine. "Maar weet je wat ik denk? Dat de meeste mensen zullen zeggen: hou toch op met dat gezeur. Numico, doe voor mij alles in een pil, zeg maar wanneer ik hem moet slikken."