De Britten vieren vandaag de 100ste verjaardag van de Queen Mum. De 'liefste oma van het land' geldt ook als bikkelhard. Wat er na haar dood met de monarchie gebeurt is onzeker.

De koningin-moeder bij de Ascot-paardenraces, vorige maand. Foto Reuters

Door onze correspondent HANS STEKETEE

LONDEN, 19 JULI. Op een dag neemt de oude koningin de huistelefoon op en hoort dat twee van haar homoseksuele lakeien de lijn bezet houden. Ze legt neer, maar als ze even later opnieuw opneemt hoort ze de twee nog steeds tegen elkaar kakelen. Zij: "Zég, hier is nóg een old queen die even wil bellen, do you mind?!"

Zulke anekdotes over de Britse koningin-moeder doen bij tientallen de ronde. En waar of niet, ze schragen het imago van een bejaarde maar onverwoestbaar kwieke en vrolijke vrouw. De Queen Mum, zoals de moeder van koningin Elizabeth II in de volksmond heet, wordt op 4 augustus honderd. Vandaag viert het Verenigd Koninkrijk haar eeuwfeest met een bonte optocht in van Londen. Militaire orkesten trekken voorbij over de paradeplaats van de Horse Guards, met de 320 liefdadigheidsverenigingen waarvan ze beschermvrouwe is, zangkoren, kamelen, reuzenpoppen en de renpaarden uit haar eigen stal, die haar belangrijkste hobby zijn. Het Royal Philharmonic speelt, Vera Lynn kweelt. En op het hoogtepunt van de parade dwarrelen een miljoen rozenblaadjes neer op de koningin-moeder en de 15.000 toeschouwers.

De immer glimlachende vrouw met hoed, voile en haar roze, vanillegele of hemelsblauwe mantelpakje die vandaag op het podium zit is - in de woorden van Cecil Beaton - nog steeds de 'favoriete oma van het land'. Dat komt onder meer omdat ze "er voor het gevoel van veel Britten altijd is geweest, of haar leven nu veel invloed heeft gehad op het onze of niet", zei Jenny Bond, de onkreukbare maar subtiele royalty-verslaggever van de BBC. "Daarom symboliseert ze een stabiliteit en continuïteit die verder reikt dan haar eigen familie."

Lady Elizabeth Angela Marguerite Bowes-Lyon, zoals ze voluit heet, 'is' er in elk geval sinds 1936. In dat jaar trad koning Edward VIII af om te kunnen trouwen met Wallis Simpson, een twee keer gescheiden Amerikaanse. De zogeheten 'abdicatiecrisis' katapulteerde zijn jongere, eeuwig onzekere broer Albert als George VI op de troon. Met zijn vrouw, Elizabeth, als koningin tegen wil en dank aan zijn zijde.

Daarna is ze gebleven. Als koningin-in-oorlogstijd die weigerde Londen tijdens de Blitz te verlaten en zei dat ze nu het volkse en zwaar gebombardeerde East End "recht in de ogen durfde te kijken", nadat er ook op Buckingham Palace een bom was gevallen. Als spil van een koninklijk maar nadrukkelijk als 'gewoon' gepresenteerd gezin, waaraan de naoorlogse natie zich kon spiegelen. Als weduwe, nadat haar man in 1952 overleed. Aan longkanker, al heeft ze zelf altijd volgehouden dat het de 'spanningen van het koningsschap' waren, waarvoor ze Wallis Simpson verantwoordelijk hield.

En sindsdien was ze er vooral als een merry widow. Met haar vier paleisjes in Londen, op het terrein van Windsor Castle en in Schotland waar ze werd geboren als negende kind van de veertiende graaf Strathmore. Met het gat in haar hand waaruit ze haar renpaardenstal, Krug-champagne en personeel financiert op kosten van een coulante belastingbetaler. En met de stille maar zeer dwingende invloed die ze nog steeds heeft op de huidige monarchie.

Want de mythe over de lieve, broze oma ten spijt, Her Majesty Queen Elizabeth the Queen Mother, is nooit echt koningin f geweest. Haar dochter zoekt met een afgebrokkeld Empire en zeker sinds de dood van prinses Diana moeizaam naar een rol. En of haar schutterende, overspelige en ook alweer middelbare kleinzoon Charles überhaupt de troon bereikt, moet nog blijken. Maar zijzelf wankelt nooit. Haar zekerheden - geworteld in adellijk traditionalisme en een spijkerhard trekje in haar karakter - maken haar al vijftig jaar de werkelijke baas van de Firm, zoals het koninklijk huis zichzelf noemt.

Ze is de "stalen vuist in de fluwelen handschoen", zeggen degenen die haar van nabij kennen. Zelfs de normaliter knicksende Daily Telegraph, mede-organiseerder van de parade van vandaag, wees op de "meedogenloosheid" waarmee ze koninklijke beslissingen beïnvloedt of regisseert en noemde haar de 'macht achter twee tronen', die van haar man en die van haar dochter Elizabeth.

Van de andere kant van het politieke spectrum blikte Anthony Holden, onafhankelijk biograaf van prins Charles, afgelopen weekeind in The Observer terug op haar leven. Van de doden niets dan goeds, moet Holden gedacht hebben, en nu dat leven statistisch gezien in de slotfase is, was dit zijn laatste kans om een oneerbiedige balans op te maken.

Dat zij en haar man appeasers van Hitler waren, kon alleen snel vergeten worden omdat ze in 1939 rap de politieke paarden wisselden, schrijft hij. Even pragmatisch behandelde ze haar gezin. Zo weigerde ze haar dochter Margaret te laten trouwen met haar grote liefde, kapitein Peter Townsend. Minder omdat hij getrouwd was, dan omdat hij als adjudant van haar overleden man tot het 'personeel' had behoord. Dat besluit liet ze bovendien overbrengen door Elizabeth, haar oudste dochter die in 1952 koningin was geworden. Met dat " harteloze diktat" dreef de matriarch "een levenslange wig tussen haar dochters". Holden trekt die lijn rechtstreeks door naar de huwelijksperikelen van haar kleinkinderen. Zo zou zij de kille makelaar zijn geweest van Charles' gelegenheidshuwelijk met Diana. En van de scheiding nadat ze Charles' overspel binnenskamers nadrukkelijk had goedgekeurd. Daarmee "pleegde ze verraad aan haar twinkelende imago en de hoge morele principes die de buitenwereld zo makkelijk van haar aanneemt", aldus Holden. Het gansje dat in een gouden kooi werd gevangen zag het zelf óók zo: Diana noemde de Queen Mum eens "de chef-leproos in een leprozenkolonie." Diana is dood en begraven. En van de modernisering van de monarchie die zich even leek aan te kondigen is sindsdien niet veel vernomen. Kan het zijn omdat de Queen Mum uitstraalt dat er niets aan de hand is en zo het bouwsel bijeenhoudt? Dat zal veranderen, weet Holden. Ze "symboliseerde een moment in de Britse geschiedenis waarin de feodale gekheid bedrieglijk op zijn machtigst leek. Zonder haar zal blijken wat de verfomfaaide romp die ze achterlaat werkelijk is: een verwende egoïstische troep beunhazen, die al lang niet meer welkom zijn en die Groot- Brittannië weghouden van zijn potentieel dynamische Europese toekomst door het [land] aan te moedigen om achteloos en extravagant vast te houden aan vergane dromen over zijn imperiale verleden."

Feit of wishful thinking van een republikein? Hoe diep de scheuren in de monarchie worden, moet nog blijken in een oerconservatief land. Dat het land van de jonge Elizabeth een nieuwe tijdperk ingaat na de dood van de oude lijkt echter wel zeker.

( a d v e r t e n t i e s )