De FNV klaagt over optieregelingen voor topmanagers, maar wil nu wel zelf meedoen. Na elke arbeider zijn eigen auto, nu elke werknemer zijn eigen optieregeling? Aan het plan kleven vele haken en ogen. De bond is bezig met een achterhoedegevecht, vindt Menno Tamminga.

De FNV gaat werknemers een oor aannaaien met het voorstel om de invoering van optie- en/of aandelenregelingen toe te voegen aan de CAO- onderhandelingen. De ideeën die FNV-strateeg C. Inja daarover afgelopen maandag in Het Financieele Dagblad ontvouwde zijn niet helemaal nieuw, hij liet vergelijkbare geluiden twee maanden eerder ook al in de Volkskrant horen, maar het signaal van de FNV is niet te negeren. De witte vlag wordt gehezen.

Na elke arbeider zijn eigen auto, nu elke werknemer zijn eigen optieregeling? Met de plannen zijn drie dingen mis: het doel is vaag, de actieradius is te breed en de werknemer wordt met een extra keten gebonden aan zijn werkgever.

De FNV-plannen zijn een begrijpelijk achterhoede gevecht. Begrijpelijk vanuit de positie van de FNV die 'moderne' arbeidsvoorwaarden liever in het collectieve en afdwingbare domein brengt, dan het aan werkgevers over te laten om met personeelsopties goede sier te maken. Onbegrijpelijk vanuit de eerdere oppositie tegen de uitwassen van optieregelingen: klagen, maar wel meedoen.

Nederland telt volgens de laatste enqûete, 1,5 miljoen beleggende huishoudens. De vakbonden hebben samen zo'n 1,8 miljoen leden. Tussen beiden bestaat beduidende overlap. Onlangs bleek bijvoorbeeld uit een onderzoek dat 24 procent van de bijna 100.000 leden van de CNV- Bedrijvenbond aandelen bezitten.

Het volkskapitalisme heerst in Nederland. Het fiscale beleid is vrijgevig: koerswinsten zijn onbelast. Bij de privatisering van overheidsbedrijf KPN kregen particuliere beleggers korting. En wie wordt niet aangetrokken door de kennelijk ongeremd stijgende beursgraadmeters? Steeds meer beursgenoteerde bedrijven hebben daarop ingespeeld door eerst managers, later ook medewerkers, opties aan te bieden. Opties zijn kooprechten op aandelen, met een looptijd van doorgaans 3 tot 5 jaar. De prijs waarop de optie kan worden uitgeoefend staat vast. Stijgt de beurskoers boven die prijs, dan worden opties aantrekkelijk.

Optiebeloning is ook aantrekkelijk doordat het schijnbaar gratis geld is. De kosten drukken dankzij Nederlandse boekhoudkundige regels niet op de bedrijfswinst, de bestaande aandeelhouders betalen de regeling doordat meer aandelen in omloop komen. Om hen tevreden te houden kopen bedrijven nu de aandelen die zij nodig hebben voor optieregelingen op de beurs. De optiebeloning was tot vorig jaar door een lage fiscale bijtelling ook belastingtechnisch lucratief - dat spreekt Nederlanders altijd aan.

De succesverhalen van managers die met hun opties in een klap miljonair werden, werken aanstekelijk. De kritiek ook. Werknemers matigen, maar managers genieten van 'exhibitionistische zelfverrijking', aldus de typering van premier Kok van het fenomeen.

De overheid plus de aanverwante sectoren (zorg, onderwijs) en het midden- en kleinbedrijf - de twee grootste werkgevers in Nederland - kennen geen optieregelingen. Het is onmogelijk om voor de overheid optieregelingen te ontwerpen, veel bazen in het midden- en kleinbedrijf zijn mordicus tegen. Zelfs onder bedrijven op de Amsterdamse effectenbeurs zijn opties geen regel: Heineken bijvoorbeeld kan zonder.

Het idee van de FNV om overheidswerkers te fteren op de opbrengsten van een beleggingsfonds waarin de opbrengst van de verkoop van het staatsbelang in KPN en de lopende veilingen voor mobiele telefonie wordt gestort, is lief, maar strookt niet met gevoelens van rechtvaardigheid. Het 'opties voor allen'-plan lijkt vooral op de 400 gulden-golf: een loonsverhoging die Rotterdamse havenbonden begin jaren zeventig uit de strijd sleepten. Vervolgens golfde de 400 gulden door de economie, totdat ook hoogleraren economie het er automatisch bij kregen. Gevolg: een stevige bijdrage aan de inflatie.

De brede actieradius maakt de FNV-plannen niet erg realistisch. De extra koppeling van het fortuin van de werknemer aan de werkgever geeft de voorstellen ook een zorgelijk, bijna gevaarlijk element. Werkgevers zijn er tuk op: bind werknemers niet alleen met loonstijgingen, maar ook met steeds meer secundaire arbeidsvoorwaarden (van lease-auto tot kindercrche). Maar wil de werknemer straks werkelijk een extra prestatietoeslag krijgen in de vorm van opties en/of aandelen van zijn werkgever, die hij een tijd lang niet mag verkopen, want anders verbreekt hij de binding? Beleggen is één ding, maar in je eigen werkgever? Pensioenfondsen mogen niet voor niets maximaal 5 procent van hun vermogen in aandelen beleggen van het bedrijf waarvoor zij werken.

De werknemer met aandelen krijgt niet alleen salaris, hij wordt ook financier van zijn baas. Maar zonder zeggenschap, vindt FNV-ideoloog Inja, een opvatting die talrijke topmanagers ook huldigen als het om de macht van 'gewone' beleggers gaat.

De versterking van de afhankelijkheid tussen werkgever en werknemers roept de vraag op wat de FNV nu eigenlijk beoogt. Loonsverhoging? Vermogensvorming? Zelfbehoud? Als werknemers aandeelhouders worden bij hun baas, fluctueert dat deel van hun vermogen met de pieken en dalen van dat bedrijf, terwijl spreiding doorgaans te verkiezen is.

Wie als bedrijf opties geeft, maakt van zijn personeel net als zijn managers kleine speculanten: als de uitoefenprijs boven de beurskoers is, vindt iedereen het prachtig. De inzet van de gok is beperkt (het belastingbedrag), de opbrengst tussen nul en een ongelimiteerd fortuin. Maar alle succesverhalen ten spijt: opties zijn slechts voor een beperkte groep werknemers profijtelijk gebleken. De opties van Aegon waren jarenlang een goudmijn (op dit moment weer niet), die van Baan lopen nu waardeloos af. Het personeel van internet-dienstenbedrijf World Online zit echter in zijn maag met hun leningen voor de aankoop van aandelen in hun bedrijf die in koers bijna driekwart zijn gedaald.

Maar binden opties managers echt, zodat zij bovengemiddelde prestaties leveren? Nee, zij oefenen in de praktijk hun opties rap uit en verkopen hun aandelen. Weg binding. En hoe kijkt het personeel naar hun beloning als de beurskoers niet beweegt, omdat de president van de Europese Centrale Bank de rente maar blijft verhogen om inflatiedreiging te bedwingen?

Opties en aandelen zijn bovendien geen prestatiebeloning. Niet de werkgever beloont de prestatie in deze constructie. De beleggers en speculanten op de financiële markten bepalen wat de geleverde prestaties, zoals extra winst of meer tevredenheid bij klanten, waard zijn. Deze vorm van beloning/bezit ademt ook niet mee met het eb en vloed van de economie, zoals minister Vermeend (Sociale Zaken) denkt. Als de beurs goed gaat is het top, bij een neergang lijkt het logisch dat werknemers in hun salaris compensatie eisen voor de inkomensderving op hun verworven (optie-)rechten.

Menno Tamminga is redacteur van NRC Handelsblad.

( a d v e r t e n t i e s )