Werknemers gaan wat de FNV betreft in opties en aandelen. Gaat de vakbondsolidariteit ten onder in het grote graaien?

Door onze redacteuren HERMAN STAAL en
FERRY VERSTEEG

ROTTERDAM, 12 JULI. Oud-vakbondsman Herman Bode heeft deze maand het lidmaatschap van de PvdA opgezegd. Dat had te maken met de annexatie van zijn woonplaats Vleuten-De Meern door Utrecht. Dat de FNV pleit voor opties en aandelen voor werknemers, vindt hij al even zorgelijk. "Waar is de tijd dat er grote solidariteit bestond onder alle werkenden. Het is alleen nog maar hebben, grijpen en graaien", mompelt de 75-jarige Bode. Maar zijn lidmaatschap van de FNV zal hij niet opzeggen. Dat gaat veel te ver. "Dan raakt de vakbeweging zijn invloed kwijt. Dan krijgt het kapitaal het helemaal voor het zeggen."

De vakcentrale wil personeelsbrede optie- en aandelenregelingen. FNV's huisstrateeg Cor Inja typeerde het zelf als "een revolutionaire omslag". De vrees dat hiermee werknemers kleine kapitalisten worden die zich van de sociale vakbeweging afwenden, heeft de bond achter zich gelaten. Is de strijdbijl tussen kapitaal en arbeid definitief begraven? Hoe staat het met de solidariteit onder werknemers? "Was het Wim Kok niet die zich een paar jaar geleden denigrerend uitliet op zichzelf verrijkende captains of industry? Nu legitimeert de vakbond die methode zelf", vindt Bode. Liever had hij gezien dat er een forse loonsverhoging voor iedereen was geëist, ondanks het risico van inflatie en oververhitting van de economie. Want nu dreigt een situatie dat alleen werknemers van beursgenoteerde bedrijven gaan profiteren van de stijgende koersen. "Na de oorlog is het altijd het streven geweest om ondanks grote verschillen tussen sectoren geen grote verschillen in inkomens te laten ontstaan."

De vakbeweging als rood bolwerk bestaat al decennia niet meer, zegt FNV- voorzitter De Waal. "Rood zijn wij niet meer sinds de jaren zestig toen wij de formele band met de PvdA doorsneden. We zijn een algemene vakcentrale." Volgens Marc van der Meer van het Amsterdamse Instituut voor Arbeidsstudies is de kleur van de vakbeweging nooit echt rood geweest. Wel ziet hij tendens naar meer individuele belangenbehartiging door de vakbonden. "Maar dat betekent niet dat aan de solidariteitsgedachte een einde is gekomen. Allerlei collectieve regelingen worden nog steeds verdedigd. En het gaat er om je voorwaarden zo te stellen dat individuen niet tegen elkaar worden uitgespeeld. Dat lukt de vakbond nog steeds vrij goed."

Werknemers laten delen in de winst bestaat al lang. Betrekkelijk nieuw is het laten meeprofiteren van koerswinsten. Het kabinet-Den Uyl bepleitte in de jaren zeventig een wettelijke regeling waarmee een deel van de groei van het vermogen van een bedrijf aan de werknemers zou toekomen (vermogensaanwasdeling). Het voorstel kreeg geen meerderheid. Eind jaren tachtig richtte de industriebond FNV de Werknemers Participatie Maatschappij op, die van werknemers aandeelhouder wilde maken van bedrijven. Maar de maatschappij ging aan gebrek aan belangstelling van de vakbondsleden ten onder. Sinds het Nieuwe Koers Akkoord tussen vakbonden en werknemers in 1993 dat ruimte gaf voor decentrale afspraken, is veel meer sprake van verschillen in de CAO's van de ruim tweehonderd bedrijfstakken. Daarmee werd de weg geopend voor meer individuele regelingen. Optieregelingen kwamen de afgelopen jaren al mondjesmaat voor, met name bij de banken. Door de stijgende beurskoersen lijkt het tij nu helemaal gekeerd. J.P van der Toren, hoogleraar sociale economie aan de Universiteit van Amsterdam en hoofd onderzoek bij het CNV, gelooft evenwel nog niet in een vergaande toenadering tussen kapitaal en arbeid. Integendeel, de strijd tussen beide productiefactoren is zelfs heviger dan vijftig jaar geleden, vindt hij. Het grootste deel van de vorige eeuw stond in het teken van de emancipatie van de arbeid. Vanaf 1980 is een wederopstanding van het kapitaal te zien. De aandelenkoersen stegen sterk, onder druk van globalisering waren overnames of fusies aan de orde van de dag en werd de invloed van de kapitaalmarkten op bedrijven steeds groter. Managers vragen zich allereerst af hoe hun bedrijf het doet op de beurs. "Het zijn allemaal signalen dat de arbeid waakzaam moet zijn", zegt Van der Toren. "De winstgroei in het bedrijfsleven komt nu grotendeels terecht bij de kapitaalschieters. Daarom is het goed als werknemers kunnen profiteren van aandelen- en optieregelingen. Dat draagt bij aan een evenwichtiger verdeling."

FNV-voorzitter De Waal gelooft ook niet dat de tegenstelling tussen arbeid en kapitaal niet meer bestaat. De vakbeweging blijft volgens hem de belangen behartigen van de arbeid en staat daarmee tegenover het kapitaal. "Nu ziet het er rustig uit. Maar als een algemene staking nodig is om het arbeidsbelang te dienen, dan zou ik zo'n middel direct gebruiken."

Van een grote tegenstelling tussen arbeid en kapitaal is in de ogen van CNV-voorzitter Doekle Terpstra nooit sprake geweest. Hij ziet het bedrijf als een werkgemeenschap waarin de belangen van beide partijen samenkomen. Inkomen en zeggenschap moeten daarbij evenwichting tussen de partijen worden verdeeld. "Dat kan op natuurlijke wijze gebeuren door zoiets als personeelsbrede optie- en aandelenregelingen." De Waal is het niet met Terpstra eens. De FNV-voorman wil juist niet meer zeggenschap voor werknemers door aandelenbezit. Zeggenschap verwerf je volgens hem via de cao, de ondernemingsraad en de bond, maar niet via aandelenbezit. "Als je de macht van het aandelenbezit vergroot, schiet je daar niets mee op. Anderen hebben altijd meer aandelen dan wij. Dat is voor de arbeid geen begaanbare strategische weg. Het gaat ons bij opties en aandelen niet om zeggenschap maar om de centjes."

( a d v e r t e n t i e s )