WIE DE SLAG verloren heeft, heeft niets meer in te brengen. Dat is een klassiek militair ervaringsfeit. In die positie bevond zich overste Karremans toen de Serviërs eenmaal Srebrenica hadden veroverd - de legerplaats van Dutchbat, laatste vluchtheuvel voor de bevolking - en zich opmaakten voor hun wandaad. Natuurlijk was het heroïscher geweest als Dutchbat een laatste poging had gedaan de moslimbevolking van het naderende onheil af te schermen. Maar de samenhang in het Nederlandse blauwhelmenbataljon was al eerder verloren gegaan en de leiding inspireerde niet tot een 'last stand'. Bovendien, men ging aanvankelijk nog uit van een enigszins geordende evacuatie onder VN-toezicht van al thans de vrouwen en kinderen.

Vijf jaar geleden pleegden de Serviërs hun massamoord op naar schatting ruim zevenduizend mannelijke moslims. Dat feit werd gisteren herdacht, in Srebrenica zelf en in Den Haag. De herdenking leidde tot een open brief van vaderlandse schrijvers om eindelijk eens de verantwoordelijkheden vast te stellen en de werkelijke gang van zaken te achterhalen; tot een pleidooi van minister Pronk voor een parlementaire enquête; tot verdeeldheid in de Tweede Kamer over de tekst waarop de herdenking was gefundeerd en tot weer een nieuw document dat een schril licht werpt op de verantwoordelijken. Bij elkaar voldoende om aan te tonen dat de Nederlandse samenleving er niet in slaagt om over Srebrenica met zichzelf in het reine te komen, ondanks alle verrichte onderzoeken en het vooruitzicht van nog een rapport, van het NIOD ditmaal.

DE SECRETARIS-GENERAAL van de VN, Kofi Annan, heeft vorig jaar in een moedig rapport over het VN-optreden in Bosnië, en over Srebrenica in het bijzonder, het boetekleed aangetrokken. Het falen van de Veiligheidsraad, van de lidstaten, van het secretariaat zelf en van de VN-autoritei ten ter plaatse wordt in dat rapport helder en gedetailleerd in het licht gesteld. Opmerkelijk genoeg heeft nog geen enkele lidstaat die op de een of andere manier bij de tragedie was betrokken, Annans voorbeeld gevolgd. In Nederland zijn de verrichte deelonderzoeken qua status, diepgang en reikwijdte ver bij Annans rapportage achtergebleven.

Officieel is het wachten nu op het NIOD, met op de achter hand de mogelijkheid van toch nog een parlementaire enquête als het NIOD- rapport daartoe aanleiding geeft. Pre mier Kok trok gisteren zijn wenkbrauwen op over de suggestie van minister Pronk. En inderdaad, het is aan de Tweede Kamer om tot het houden van een parlementaire enquête te besluiten. Maar Pronk heeft destijds wel als een van de eersten de signalen geregistreerd dat er een massamoord plaatshad. Dat geeft hem nu meer recht van spreken. Temeer omdat het verwijtbaar lang heeft geduurd voor internationale en Nederlandse verantwoordelijken de ernst van het voorgevallene hebben onderkend en hebben willen toegeven.

( a d v e r t e n t i e s )