Montenegro gaat niet in op de provocaties uit Belgrado. Het weigert de grondwetswijzigingen te aanvaarden, maar het weigert ook de onafhankelijkheid uit te roepen.

Door onze redacteur PETER MICHIELSEN

ROTTERDAM, 11 JULI. Montenegro laat zich niet provoceren. Met de constitutionele coup van vorige week, waarmee de Joegoslavische president Slobodan Milosevic de mogelijkheid schiep nog acht jaar aan de macht te blijven en waarmee Montenegro zijn gelijkwaardigheid binnen de federatie met Servië kwijtraakte, gooide Milosevic de knuppel in het hoenderhok. Na ruim twee jaar van steeds openlijker vijandschap tussen zijn autocratische regime en de pro-Westerse hervormers rond president Milo Djukanovic van Montenegro zette hij Montenegro voor het blok: of ze zouden zich schikken in de nieuwe federale structuur - ergo: in de dictatuur van Milosevic en Servische overheersing - of ze zouden dat niet doen, met als consequentie losmaking uit de federatie en een nieuwe oorlog.

Het tijdstip van Milosevic' provocatie was goed gekozen: de recente gemeenteraadsverkiezingen in de Montenegrijnse steden Podgorica en Herceg Novi verliepen voor Djukanovic minder gunstig dan gehoopt. En de vorm van de provocatie was briljant. Door het federale parlement, op het oog geheel democratisch, een (de facto) nieuwe grondwet te laten aannemen die (de facto) Servië tot dominerende republiek binnen de federatie maakte, speelde hij de bal in Djukanovic' hof. Als de Montenegrijn zou zwichten en zich zou schikken, zou hij politiek zelfmoord plegen. Als hij niet zou zwichten, zou hij voor de wereld de schuld dragen aan een oorlog die hij, mede gezien de zekerheid dat het Westen niet zal ingrijpen, wel eens zou kunnen verliezen. De beslissing van het federale parlement was in werkelijkheid geenszins democratisch (Belgrado heeft de door Montenegro democratisch gekozen afgevaardigden in de Joegoslavische senaat nooit toegelaten, en die senaat heeft derhalve geen democratische legitimiteit) deed niet terzake. Net zo min als terzake deed dat de federatie al jaren niet meer functioneert. Montenegro houdt er een eigen economisch en buitenlands beleid op na, heeft een eigen munteenheid ingevoerd (de Duitse mark), heeft zijn eigen gewapende politiemacht, voert zijn eigen visumbeleid en houdt er zelfstandige contacten met het buitenland op na. Milosevic zelf houdt zich óók al lang niet meer aan federatieve criteria. Hij gedraagt zich als opperbevelhebber van het federale leger, al is hij dat niet: opperbevelhebber is de Opperste Defensieraad, waarvan de Montenegrijnse president lid is. Maar Djukanovic is nog nooit voor een bijeenkomst van die raad uitgenodigd.

Hoe dan ook: Montenegro heeft de door Belgrado opgedrongen keus niet gemaakt en de door Milosevic geworpen handschoen voorlopig gewoon laten liggen. Montenegro weigert de wijzigingen van de Joegoslavische grondwet te aanvaarden: ze zijn illegaal, onrechtmatig, onaanvaardbaar en niet van kracht in Montenegro. Het doet doet niet mee aan de federatie: "Joegoslavië bestaat niet meer." Op zich is dat geen nieuws, want het deed al niet meer mee: Podgorica erkent al jaren het gezag van de federale regering en het federale parlement niet meer. Maar anderzijds trekt Montenegro ook niet de logische consequentie door de onafhankelijkheid uit te roepen. Dat immers, zo weet Djukanovic, is het alibi waarop Milosevic wacht: de dag waarop Montenegro formeel uit de federatie stapt is de dag waarop de volgende oorlog op de Balkan begint.

Zo heeft Djukanovic de bal teruggespeeld. Hij kon niets anders als hij die nieuwe oorlog wil vermijden èn aan de macht wil blijven.

Onafhankelijkheid is een heet thema in Montenegro. Volgens peilingen is ruwweg zestig procent van de 600.000 Montenegrijnen voor onafhankelijkheid en is veertig procent tegen. Een uitroeping van de onafhankelijkheid, al dan niet na een referendum, zou tot gigantische spanningen tussen beide kampen leiden, waarschijnlijk zelfs tot een burgeroorlog tussen Montenegrijnen onderling (Milosevic heeft zijn aanhang in Montenegro al lang van wapens voorzien). Bij al het gepraat over onafhankelijkheid wordt vaak vergeten dat de Montenegrijnen an sich helemaal niet voelen voor een breuk met het Servische broedervolk. Als in Belgrado een fatsoenlijk, democratisch regime zou zitten, zou slechts een heel kleine minderheid van de Montenegrijnen voor onafhankelijkheid zijn. In de burgeroorlog tussen die zestig en die veertig procent zou het in Montenegro gelegerde federale Tweede Leger moedoen aan de kant van de laatsten. In hoeverre Milosevic dat leger geheel in de hand heeft, is onduidelijk. In april liepen drie generaals over naar de Montenegrijnen. Aan de andere kant worden al sinds maanden officieren die als nationaliteit 'Montenegrijn' opgeven uit het leger ontslagen. Hoe de oorlog zou aflopen, is moelijk te zeggen. Zoals Milosevic zijn aanhang in Montenegro heeft bewapend, zo heeft Djukanovic zijn politiemacht bewapend tot een niveau waarop het zich met het federale leger zou kunnen meten. Montenegro is klein, maar Montenegrijnen zijn de meest bedreven vechtjassen van de hele Balkan.

Wat nu? Nu Montenegro weigert in te gaan op de provocatie van Milosevic is hij weer aan zet. Hij zal zonder twijfel de spanningen opdrijven. De economische boycot van Montenegro, die in februari begon, zal worden geïntensiveerd. De anti-terrorisme-wet die binnenkort in Belgrado wordt aangenomen, zal tegen Djukanovic' aanhangers worden toegepast. Wellicht komt het tot gewelddadige provocaties van het Tweede Leger of van pro-Servische milities in Montenegro. Welke vorm Milosevic kiest weet niemand, maar dt de provocaties komen is zeker. Net zo zeker als het feit dat Milosevic een crisis met Montenegro nodig heeft om aan de macht te blijven. De finale afrekening met de Montenegrijnen is onvermijdelijk.

( a d v e r t e n t i e s )