De Britse premier Tony Blair kan een debat over de euro niet lang meer voor zich uitschuiven. Op straffe van een Europees isolement of een bedrijfsleven dat het land uitvlucht.

Door onze correspondent HANS STEKETEE

LONDEN, 5 JULI. Zijn vijanden houden hem voor een control freak, iemand die het liefst zelf alle touwtjes in handen houdt. Als Tony Blair, de Britse premier, dezer dagen echter één indruk weet te vermijden is het wel dat hij zijn zaakjes onder controle heeft.

Nog niet vertoond: gisteren dreigde hij zijn pro-Europese ministers Cook (Buitenlandse Zaken) en Byers (Handel) met ontslag als zou blijken dat ze verantwoordelijk zijn voor het uitlekken van twee geheime nota's uit hun departementen. De strekking daarvan was dat de Britse economie ernstige schade zal lijden tenzij de regering eindelijk besluit toe te treden tot de gemeenschappelijke Europese munt, de euro. Blair had gehoopt het debat daarover te kunnen uitstellen tot ná de parlementsverkiezingen, mogelijk in mei volgend jaar, maar het is nu al roodgloeiend opgepookt.

Zijn hyperactieve hoofdwoordvoerder Alastair Campbell, zelf onderwerp van een controverse, beschuldigde gisteren in een bekende reflex de 'onvolwassen pers' van een reeks 'verdraaiingen', die het 'rijpe, realistische debat verhinderen' dat de premier zo graag zou willen. Toch komt het moment dichterbij dat Blair zijn stilzwijgen over de euro eindelijk moet doorbreken. Hij is daartoe gedwongen door afglijdende opiniecijfers en economische statistieken, door de stammenstrijd over de euro binnen zijn kabinet en door een dreigend Brits isolement binnen de Europese Unie. Gisteren kreeg hij nóg een argument: het internationale bedrijfsleven waarschuwde te zullen uitwijken naar het continent als het Verenigd Koninkrijk blijft talmen over de euro. "Toekomstige investeringen zullen snel opdrogen, tenzij de regering zich verplicht aan de euro", zei Sir Richard Needham, de Europese topman van de de Japanse elektronica-reus NEC. Zijn collega's van het voedselconcern Nestlé, autobouwers Mitsubishi, Honda en Toyota en de machinefabriek Linde zeiden het hem na. Vorige week al dreigde het Japanse Nissan zijn gloednieuwe fabriek in Sunderland geen nieuwe productieorders meer te geven omdat de dure pond de fabriek - een van de meest efficiënte in Europa - onrendabel maakt. En het Britse Landrover zei dat Ford, de nieuwe Amerikaanse eigenaar, er net zo over denkt.

Zulke noodkreten lopen synchroon met de twee uitgelekte officiële nota's. Verdacht synchroon. De eerste lag maandag op straat. Daarin waarschuwt het ministerie van Handel voor het "smelten" van de elektronica-, textiel- en autosector, omdat buitenlandse investeerders zich "verraden" voelen door Blairs afwachtende houding over de euro. De tweede nota domineerde gisteren het nieuws: een waarschuwing van de Britse ambassadeur in Japan aan minister Robin Cook dat Japanse investeerders om dezelfde reden het Verenigd Koninkrijk als een "onnodig risico" beschouwen.

Lord Hanson, een zakenman-miljonair en geldschieter van de eurosceptische Tory-oppositie, verwoordde hard wat anderen voorzichtig dachten. Hij zei dat Cook zijn man in Japan opdracht had gegeven het telegram te schrijven met het doel het te laten uitlekken. Zijn collega van Handel, Stephen Byers, zou met het uitgelekte investeringsrapport eenzelfde kunstje hebben uitgehaald. Beide bewindslieden, die met partijstrateeg Peter Mandelson als euro-optimisten gelden, zouden het debat over Britse toetreding tot de euro hebben willen forceren.

Cook eiste gisteren excuses van Hanson, maar veel rugdekking kreeg hij niet. Blair liet een diepgaand onderzoek naar beide lekken aankondigen en beloofde dat de schuldigen zullen worden ontslagen, "óók als het ministers zijn". Andere complotdenkers had- den eveneens een goede dag, als de anonieme insiders die de BBC aanhaalde gelijk hebben. Zij geloven dat Blair stiekem blij is met het tumult. Dat kan immers het begin zijn van een ommezwaai in de publieke opinie, nu nog in meerderheid vóór behoud van het pond Sterling, maar "zonder dat de campagne de vingerafdrukken van de premier draagt". Zo kan hij nog even zijn neutraliteit bewaren, om soeverein in de arena te stappen als hij het echt nodig vindt. Voor sommigen is het nú al te laat. De financiële elite van de Londense City, verscheidene denktanks, lobbygroepen en politieke kopstukken binnen Labour en de linkerflank van de Conservatieve Partij roepen al maanden om leiderschap uit Downing Street. Blair houdt vol te willen afwachten met een beslissing tot de euro zich voldoende heeft bewezen, als de economische voordelen van Britse toetreding zonneklaar zijn en alleen als een referendum een 'ja' oplevert. Maar wait and see is voor hen niet goed genoeg.

Commentaarschrijvers van The Guardian, de meestal regeringsgezinde krant die Campbell gisteren als enige niet van verdraaiingen beschuldigde, draaiden Blair gisteren ook verder de duimschroeven aan. "Dit is geen manier om het land voor te bereiden op de discussie die moet plaatsvinden", denkt Hugo Young. Andere EU-landen, zoals Frankrijk en Duitsland, voeren "een vrij debat over de toekomst van Europa", maar het Verenigd Koninkrijk blijft noodgedwongen "stom", aldus Young.

Charlotte Raven gooide er nog een schepje bovenop. Blair begaat een fout door te doen alsof de euro alleen een economische kwestie is, zei ze. "Ze denken dat we gek zijn. De pretentie dat Europa geen politiek onderwerp is, heeft ons beroofd van een debat over de grondslagen van zo'n belangrijke stap."

De oppositie popelt tot Blair hun het belangrijkste onderwerp voor de komende verkiezingscampagnes aanreikt. Zo zal hij zich zeker kwetsbaar maken. Maar als hij blijft zwijgen zullen anderen het debat vóór hem voeren. Het is de vraag welke gedachte voor een control freak het onverdraaglijkst is.

( a d v e r t e n t i e s )