De komst van de Chinese premier Zhu Rongji naar Nederland vandaag maakt duidelijk hoe normaal de onderlinge betrekkingen zijn geworden.

Door WILLEM VAN KEMENADE

DEN HAAG, 4 JULI.Vorig jaar bracht koningin Beatrix een staatsbezoek aan China, in 1998 bezocht de vorige Chinese premier Li Peng Nederland en twee maanden geleden was de Chinese eerste vice-premier Li Lanqing hier. Behalve met de EU-partners heeft Nederland recentelijk met geen land ter wereld zoveel uitwisselingen op topniveau gehad. Persoonlijke diplomatie is een effectief instrument in de Chinese buitenlandse politiek. President Jiang Zemin, huidig congresvoorzitter Li Peng, premier Zhu Rongji, voorzitter van de politieke adviesconferentie Li Ruihuan, en de vele plaatsvervangers en adjuncten trekken veelvuldig de wereld in om China's positie van opkomende grootmacht te consolideren en ideologische verschillen, vooral inzake de mensenrechten, te verhullen in wolken van goodwill. Het initiatief voor het huidige bezoek van Zhu is van Nederland uitgegaan. Zhu wilde kennismakingsbezoeken brengen aan Bulgarije, Duitsland, Luxemburg, België en Italië en daarop bood Nederland zich aan. Gezien het precedent van Li Peng in 1998 en het recente bezoek van Zhu's nummer twee Li Lanqing, stond Nederland niet op het reisplan, maar een lunch met koningin Beatrix is een trofee die geen enkele Chinese leider wil missen. Terwijl het bezoek van de toenmalige premier Li Peng in 1998 duidelijk een belangrijke commerciële reden had - de ondertekening van het miljardencontract met Koninklijke Olie/Shell - is dat nu nauwelijks het geval. Uitreiking van een vergunning aan ING voor verzekeringen op de Chinese markt moet als zodanig dienen, maar ING heeft daar, wegens de confrontatie met minister Van Mierlo over de mensenrechten in 1997, zo lang op moeten wachten dat het niet zoveel glans meer heeft. Een commerciële kwestie die de Chinese premier met de Philips-top zal bespreken zijn antidumpingsgeschillen met China's snel opkomende exporteurs van huishoudelijke apparaten, wat illustreert hoezeer China's exportassortiment gewijzigd is. Chinese bedrijven hebben als vergelding voor rechtszaken die Europese multinationals tegen Chinese exporteurs hebben aangespannen, Europese advocatenkantoren ingehuurd om eveneens rechtszaken tegen Philips en andere bedrijven aan te spannen om hun door antidumpingheffingen verloren marktaandelen te heroveren.

De politieke atmosfeer waarin Zhu's bezoek aan Europa zich nu afspeelt, is gunstiger dan die van eerdere bezoeken aan Europa van president Jiang Zemin en ex-premier Li Peng, die gespannen en knorrig verliepen wegens demonstraties van mensenrechtenactivisten en Tibetaanse ballingen. Dat heeft te maken met Zhu's positie als apolitieke, reformistische technocraat, die niets te maken had met het Tiananmen- oproer van 1989. Een andere reden is wellicht de demonstratiemoeheid in Europa. Zo verliep Zhu's bezoek van vier dagen aan Duitsland vlekkeloos en de mensenrechtendialoog is gevoerd op een wijze die door de premier is geprezen. De twee landen sloten een akkoord over Duitse hulp bij het verbeteren van het wetgevend proces, inclusief de handels- en investeringswetgeving en de werking van het rechtssysteem, met als einddoel de ontwikkeling naar een samenleving die geheel gebaseerd is op de rechtsstaat. De dialoog met Duitsland heeft hiermee een veel breder potentieel gekregen dan andere dialogen, zoals die met Australië, Canada en de Verenigde Staten. De eerste twee hebben nog weinig opgeleverd en die met de VS is ontaard in venijnig politiek gekrakeel. Zhu zal een tte-a-tte over de mensenrechten hebben met zijn gastheer, premier Kok. In het verleden heeft Nederland weinig enthousiasme getoond voor zo'n dialoog omdat een reeks parallelle dialogen China in staat zou stellen de verschillende partners tegen elkaar uit te spelen. Nederland zou daarom zijn aandeel in de dialoog in EU-verband en onder auspiciën van de Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de VN moeten uitbreiden. Het memorandum van overeenstemming met de Hoge Commissaris, Mary Robinson, dat de lijst van noden in China inventariseert - onder andere verbetering van gevangenissen en van de politieorganisatie en hulp bij verbetering van de wetgeving - is echter nog niet klaar. Nederland zou een belangrijke bijdrage aan de uitvoering kunnen leveren uit het budgen minister Herfkens (Ontwikkelingssamenwerking), ook voor de opleiding van Chinese juristen. Het devies hierbij is om weinig in het openbaar te spreken en veel discreet te doen.

Duitsland is nu een lichtend voorbeeld geworden en China's keuze van Duitsland als 'juridisch adviesland', is zoals alles in het Chinese buitenlandse beleid politiek geïnspireerd. Zhu heeft Duitsland geprezen voor het volgen van de 'één-Chinapolitiek', door geen wapens te leveren aan Taiwan. Hij kritiseerde Frankrijk dat na de fregatten- en Mirageleveranties van begin jaren negentig nu plannen heeft om satellieten met militaire surveilleringscapaciteit aan Taiwan te leveren.

De kwestie-Taiwan zal ongetwijfeld ter sprake komen tussen Kok en Zhu. Er wordt gesteld dat de EU de morele plicht heeft om Taiwans democratie te steunen, maar aangezien de overgrote meerderheid van de landen Taiwan als een deel van China erkend heeft, dient dat te gebeuren op een manier die China niet provoceert. Tijdens een persconferentie met Europese journalisten voor zijn vertrek uit Peking zei Zhu dat "de verkiezing van de president van Taiwan een grap is". Op dit moment wordt Taiwans democratie niet bedreigd en het gevaar van een militair conflict in de Straat van Taiwan is met de komst van de nieuwe Taiwanese president eerder af- dan toegenomen. Er is dan ook geen noodzaak voor Europese regeringen om op dit moment politieke uitspraken inzake Taiwan te doen.

( a d v e r t e n t i e s )