Door onze correspondent MARJON VAN ROYEN
MEXICO-STAD, 3 JULI. Voor het eerst in 71 jaar zal Mexico niet geregeerd worden door de PRI, de Institutionele Revolutionaire Partij. De politieke aardverschuiving was een feit toen PRI-president Zedillo gisteravond op tv aankondigde dat de rechtse oppositiekandidaat Vicente Fox de nieuwe president van Mexico wordt.

Na telling van 17 procent van de stemmen stond Fox op 47,5 procent, de PRI-kandidaat Labatista op 31,8 procent en de linkse kandidaat Cardenas op 15,8 procent. Doordat de stemmen van het platteland later binnenkomen - en daar is het PRI nog oppermachtig - zal dat percentage iets bijdraaien ten gunste van de PRI. Prognoses geven Fox tussen de 38 en 44 procent van de stemmen en Labatista tussen de 31 en 38 procent.

Ruim twee uur na het sluiten van de stembussen verklaarde PRI-president Ernesto Zedillo op de televisie dat de exit-polls nauwkeurig genoeg waren om de nederlaag toe te geven. "Ik heb Fox getelefoneerd en hem welgemeend gefeliciteerd." Even later liet de verslagen kandidaat Francisco Labatista weten: "De burgers hebben gekozen en hun besluit moeten we respecteren. Ik zal het goede voorbeeld geven."

De ruime zege van Fox is verrassend, omdat peilingen vooraf een nek- aan-nek race tussen Fox en Labatista te zien gaven. Mogelijk durfden veel geïnterviewde Mexicanen niet voor hun mening uit te komen. De PRI, een partij die in grote delen van Mexico de ambtenarij en de politiek totaal domineert, heeft zware druk uitgeoefend op de kiezers. Er waren berichten over het kopen van stemmen in ruil voor staatshulp en in afgelegen dorpen moesten kiezers soms hun stem uitbrengen onder toeziend oog van notabelen.

Toch waren de verkiezingen van gisteren de schoonste uit de Mexicaanse geschiedenis. Dat is grotendeels te danken aan de hervormingen van de huidige president Zedillo, die de kiescommissie losweekte van de PRI. Buitenlandse waarnemers spraken met lof over de 'doorzichtige' en 'professionele' manier waarop de onafhankelijke kiescommissie IFE de verkiezingen organiseerde. Wel werden de tv-netwerken veroordeeld voor hun partijdige pro-PRI berichtgeving. "De huwelijksceremonie zelf is voorbeeldig verlopen, maar de verloving was vol onregelmatigheden", zei VN-waarnemer Daniel Zovatto.

Fox zorgt voor aardverschuiving Mexico

Weinig Mexicanen hielden het voor mogelijk: de PRI in de oppositie. De 'partij van de staat' zou het op de valreep wel weer voor elkaar krijgen, zoals in de 71 voorgaande jaren. Maar Mexico gaat de nieuwe eeuw in met Vincente Fox.

Door onze correspondent MARJON VAN ROYEN

MEXICO-STAD, 3 JULI. "Dit is on-ge-lofelijk! Een Mexicaanse revolutie zonder bloedvergieten!" Even verloor de televisiecommentator zijn evenwicht toen gisteravond om acht uur de eerste exit polls bekend werden. Na 71 jaar alleenheerschappij van de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI) had een oppositiekandidaat - de rechts- populistische Vicente Fox - de presidentsverkiezingen gewonnen. "Een aardverschuiving, een historische omwenteling", vervolgde commentator Carlos Monsivais. "Een regime dat ontstaan is in de tijd van de stomme film wordt nu, in de tijd van het internet, ten grave gedragen!"

Bijna verbijsterd over wat ze teweeg gebracht hebben, staan de aanhangers van Fox nu onder de vleugels van de Engel, El Angel, zoals de Mexicanen het vrijheidsmonument op de enorme boulevard van Mexico-Stad noemen. De goudkleurige engel werd daar in 1910 op zijn barokke sokkel gezet. Het jaar dat de Mexicaanse revolutie begon, de eerste grote linkse revolutie van de twintigste eeuw. Zeven jaar vóór de Russische revolutie.

De Mexicaanse Revolutie was de langste, de meest bloedige en ook de meest a-typische van allemaal. Hij bracht ruige zwart-wit helden voort als de pistolero Pancho Villa, of de mythische boerenleider Emiliano Zapata. Meer dan dan 1,5 miljoen mensen - één op de acht Mexicanen - verloren bij deze revolutie het leven. Het was dan ook geen eenmalige of communistische omwenteling, maar een tien jaar lange ketting van machtsgrepen, complotten, moord en verraad. In het proces bleef geen steen in Mexico op de andere. Om de chaos in te dammen, vormden de overwinnaars in de jaren twintig een even bizar als uniek apparaat dat de Institutionele Revolutionaire Partij (PRI) zou gaan heten. De revolutie werd letterlijk 'geïnstitutionaliseerd' in een gecentraliseerd en autoritair syteem dat een einde moest maken aan de jaren van waanzin en broedermoord.

Sindsdien zijn Mexico en de PRI synoniem. "In Mexico ritselt geen blad aan de boom zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de president van de republiek", vatte commentator Monsivais het PRI- systeem nog niet zo lang geleden samen. Het is een bureaucratisch éénpartijsysteem, waarbij de president een macht heeft die grenst aan die van de oude Azteekse keizers. Met een vingerwijzing, de zogeheten dedazo, wijst hij elke zes jaar zijn opvolger aan. Híj bepaalt wat er in het land, de partij, het leger, en ook in de vakbonden en boerenorganisaties gebeurt. De PRI met zijn corporatieve structuur is alomtegenwoordig in Mexico. Generatie op generatie stemden de Mexicanen op de PRI. Dankzij de staatscontrole, en de 'cadeautjes' aan de kiezers wonnen de PRI-presidenten van Mexico vaak met 90 en zelfs 95 procent van de stemmen.

"Wij Mexicanen stemmen nu eenmaal altijd op de grootste rat", verzuchtte Juán Hernández gisterochtend bij het stemlokaal in de arme volkswijk Xalostóc. Zelf had hij voor oppositiekandidaat Fox gestemd. Maar zoals zovelen ging hij ervan uit dat de PRI met zijn corrupte partijmachine de 'eeuwige macht' wel weer zou afdwingen. Stond het niet op de voorpagina van de krant van vandaag? De gouverneur van de deelstaat Michoacan die de staatskas plundert om stemmen voor 3.000 pesos per stuk te kopen. De bedreigingen, de cadeautjes, de chantage door de 1,5 miljoen ambtenaren en partijfunctionarissen die de PRI voor deze verkiezingen had gemobiliseerd. Gisterochtend was een Mexico zonder PRI aan de macht voor Juán nog even ondenkbaar als het land zonder cactussen. En daar verschijnt om elf uur 's avonds PRI-president Ernesto Zedillo op televisie. Niet alleen geeft hij de nederlaag van de PRI toe, hij feliciteert zelfs de man die daar opeens 71 jaar PRI- heerschappij heeft gebroken. "De uitslag van deze verkiezingen bewijst dat we een volwassen democratie zijn geworden", zegt Zedillo. "Voor het welzijn van ons geliefde Mexico roep ik u op de overwinning van kandidaat Fox te erkennen." Onder de engel begint het besef langzaam door te dringen. Er is echt iets ongelofelijks gebeurd: zonder staatsgreep of bloedvergieten is er een einde gekomen aan de langste éénpartijdictatuur ter wereld. "Bedankt PRI voor wat je voor Mexico gedaan hebt", roept een oudere vrouw. "Bedankt en adios, tot nooit meer ziens!" Negentig jaar na de Mexicaanse revolutie vieren de achter-achterkleinkinderen van de besnorde revolutionairen van toen de vreedzame val van het systeem dat eruit voortkwam. "In onze wildste dromen hadden we niet kunnen denken dit nog mee te maken", juicht commentator Monsivais. Ook PRI-kandidaat Labastida is nu op televisie verschenen. Aangeslagen geeft zijn nederlaag toe. Hij roept zijn achterban van corrupte partijfunctionarissen en baantjesjagers op de uitslag te respecteren, waarna hij vals en op de maat van een requiem het revolutionaire Mexicaanse volkslied inzet. "Moet je voorstellen hoe al die PRI-dinosaurussen zich nu voelen", zegt Monsivais. "Zonder president en zonder staatsmacht heeft de PRI haar hele bestaansgrond verloren." Inmiddels is ook overwinnaar Fox van het paard gestapt waarop hij galopperend over zijn landerijen de spanning van de dag had afgereageerd. Gestoken in een net blauw pak en met zijn vier aangenomen kinderen naast zich verschijnt de nieuwe president in beeld. Hij glimt en hij glundert boven zijn brede snor. Niemand hoeft zich zorgen te maken, stelt Fox de Mexicanen gerust. "Behalve de misdadigers, de moordenaars en de drugshandelaren." Voor wie de PRI kent, is de boodschap van de nieuwe president duidelijk: Fox zal een grote schoonmaak houden in de staat. Onvermoeibaar heeft hij er tijdens zijn campagne op gehamerd: de PRI is corrupt, door en door corrupt. De machine gaat over lijken om zijn macht te behouden en is bovendien 'overgenomen' door de Mexicaanse narcobazen.

"Lang zal hij leven", zingen de duizenden aanhangers die nacht onder de engel, als Fox na zijn televisieoptredens eindelijk verschijnt. De dag van de verkiezingen was ook de dag van zijn verjaardag. Maar Fox strekt zijn arm uit naar de engel, die straalt in de nacht. "Deze engel is getuige geweest van zoveel strijd van het Mexicaanse volk. Vannacht is hij getuige van het feest waarmee het nieuwe Mexico de volgende eeuw instapt."

( a d v e r t e n t i e s )