Terwijl in Engeland de slag om de voetbalkijker op kwaliteit wordt gevoerd, zoeken de Nederlandse zenders het vooral in amusement. Opvallend verschil tussen twee voetbalminnende naties.

RENÉ MOERLAND

Hoe hoog de strijd om de voetbalkijker kan oplaaien, bleek woensdagavond bij de BBC. In de rust van België-Italië draait sport- anchorman Gary Lineker zich opeens naar de camera en zegt met een grafstem: "Ik heb slecht nieuws voor u." In gedachten zie je de Engelse kijker op de bank ineenkrimpen. Is bondscoach Kevin Keegan plotseling opgestapt? Of David Beckham naar huis gestuurd wegens onzedelijk gedrag?

Nee. De BBC heeft zojuist de slag verloren om de samenvattingen uit de Engelse competitie. Winnaar met een bod van 640 miljoen gulden voor 3 jaar is ITV, de commerciële zender die eerder Des Lynam wegkaapte bij de BBC, jarenlang de coryfee van het programma Match of the Day. De BBC heeft nu alleen nog de rechten op de FA-cup en de thuiswedstrijden van het Engelse elftal. "En u weet allemaal wat dat betekent", zei Lineker somber.

In Groot-Brittannië heeft de concurrentie tussen BBC en ITV al in de eerste ronde van het EK een grimmiger ondertoon gekregen. Nu zenden de rivalen de wedstrijden nog om en om uit, maar vanaf de kwartfinale doen ze allebei alles. Voor Lineker wordt het de kans om wraak nemen op Lynam. Zijn panel van deskundigen begint aardig warm te draaien. Behalve onder meer Alan Hansen en Martin O'Neill heeft Lineker - soms - Johan Cruijff tot zijn beschikking. Lynam wordt op ITV bijgestaan door Ruud Gullit en de voormalige bondscoaches Terry Venables en Glenn Hoddle.

De BBC heeft de race op niveau ingezet: met analyses die levendig zijn, betrokken, compact en niet breedsprakig. Dicht op de wedstrijd. Cruijff, vanavond weer bij Lineker aan tafel voor Engeland-Duitsland, is in het Engels even onnavolgbaar als in het Nederlands. Hansen en O'Neill vielen in de rust van België-Italië bijna van hun stoel van verwondering toen het Nederlandse orakel een gemist schot van een Italiaanse aanvaller voor open doel becommentarieerde met: "Hij had hem terug moeten leggen."

Het verschil met de Nederlandse televisie is in een oogopslag duidelijk. Ook hier is een concurrentiestrijd - tussen RTL en NOS - gaande, maar die draait niet om informatie maar om gezelligheid. Proberen de Britten de slag te winnen met steeds snediger kenners, in Nederland gokken de zenders op het amusement om het voetbal heen. Voor RTL is dat min of meer noodgedwongen: zonder uitzendrechten voor de wedstrijden hangt een programma er wel erg bij als het alleen maar wat kale analyses brengt van een paar vijftigers rond een tafeltje. De Villa BvD die Frits Barend en Henk van Dorp twee jaar geleden tijdens het wereldkampioenschap in Frankrijk aan de Côte d'Azur inrichtten, is achteraf gezien trendsettend geweest: wel voetbalpraat, maar gekoppeld aan amusement van andere orde (liedje hier, woordkunstenaartje daar) en opgeluisterd door het chauvinistische Oranjelegioen.

Met Het Huis van Oranje heeft de NOS nu ook zo'n formule. Het dagelijkse late night magazine is een heuse tweekoppige draak, waarin de geroutineerde voetbalpraat van Mart Smeets en de zijnen is vastgelast aan populistisch amusement van Paul de Leeuw. Temeer daar Het Huis van Oranje wordt uitgezonden vanuit een campingdecor, lijkt het een directe kloon van Villa BvD. Volgens Ad van Liempt, eindredacteur van het programma, is de locatie echter "een eigen idee van Paul de Leeuw". Het programma is volgens hem bedoeld als "een voetbalkantine na de wedstrijd". In de eerste drie kwartier zijn de voetbaljournalisten via reacties en analyse op zoek naar "de liefde voor het spel". In het laatste halve uur komt dan het amusement, "om de teugels te laten vieren".

Echt lekker loopt Het Huis nog niet. Er zijn regelmatig misverstanden tussen Paul de Leeuw en zijn tegenspelers Mart Smeets, Tom Egbers en de anderen. Die zitten er vaak verloren bij als De Leeuw met zijn grollen bij hen inbreekt. Egbers zei maandag na zo'n interventie: "We gaan gewoon door, hoor." Volgens Van Liempt is het allemaal "inderdaad nog een beetje onwennig". De komende tijd moet het nog wat strakker worden, vindt de eindredacteur.

Die warming up heeft Villa BvD niet meer nodig. Hier ligt de formule vast, het trio Barend, Van Dorp en Jan Mulder is op elkaar ingespeeld. Het programma is intiemer en evenwichtiger. Minder sterk zijn vaste items als de Minuut van Big Brother-ster Ruud. De nogal korte reportages zijn vaak nietszeggend en de vragen van Frits Barend aan Oranje-spelers getuigen bovenal van een groot inlevingsvermogen. Datzelfde geldt voor allemansvriend Jack van Gelder bij de NOS: van professionele distantie of kritisch vermogen is weinig te bekennen. De verslaggever is dezer dagen gewoon een vrolijke supporter van Oranje. U niet?

Het Huis van Oranje trekt dagelijks gemiddeld 1,2 miljoen kijkers, zo meldt de Dienst Kijk en Luisteronderzoek van de NOS. Het voetbaldeel begint met gemiddeld 1,7 miljoen, maar daarvan vallen er vóór het einde een miljoen af. Om half twaalf, als Paul de Leeuw het overneemt, vertrekken in één keer 500.000 mensen.

Het korter durende Villa BvD heeft een tamelijk stabiel bereik: gemiddeld 525.000. Vergeleken met de week vóór het EK, toen Het Huis nog niet was begonnen, is het verlies gering: minder dan 50.000. Barend, Van Dorp en Mulder hebben dus een vast publiek, waar Het Huis niet veel van afsnoept. Vergeleken met twee jaar geleden, toen RTL nog het rijk alleen had, trekt BvD zo'n 200.000 kijkers minder. Maar als de kijkcijfers van beide programma's bij elkaar worden opgeteld, zitten er na afloop meer mensen in de 'voetbalkantine' dan bij het WK in Frankrijk. De voetbalkijker is even gedegradeerd tot campinggast. Gezellig, hè.

Voetbalprogramma's: Ontbijt ter Duin, Canal+, 8.00-9.00u. De Oranjestraat, RTL5, 19.35-20.00u. EK Journaal, TV2, 19.55- 20.15u. EK 2000 Actueel, Veronica 20.00-20.30u. Vrienden van Amstel live, RTL4, 20.00-20.25u. Het Huis van Oranje, TV2, 22.45-23.55u. Villa BvD, RTL4, 23.10-23.55u. EK Magazine, CANVAS, 23.15-23.45u.

( a d v e r t e n t i e s )