'We zijn gefrustreerd, spinnijdig'

De Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken doet een laatste poging om voor 1 juli de boycot tegen haar land op te heffen. "Oostenrijk wordt gebruikt als zondebok en dat is hypocriet."

Door onze redacteur PAUL LUTTIKHUIS

ROTTERDAM, 8 JUNI. Benita Ferrero-Waldner, minister van Buitenlandse Zaken van Oostenrijk, heeft haast. Ze heeft zojuist Madrid aangedaan en kan ieder moment worden opgeroepen voor het vliegtuig naar Parijs, het hol van de leeuw. Daarna reist ze door naar Londen. Maar ze is bereid om in de tussentijd telefonisch vragen te beantwoorden, tenslotte behoort een publiciteitsoffensief tot het Oostenrijkse 'actieplan voor de opheffing van de sancties'.

Veel tijd heeft de minister niet meer om spoedig een einde te maken aan de quarantaine waarin Oostenrijk binnen de Europese Unie verkeert sinds de omstreden FPÖ van populist Jörg Haider deel uitmaakt van de regering. Op 1 juli wordt Portugal als EU-voorzitter afgelost door Frankrijk en dat is wel het laatste land van wie een verschuiving in de houding tegenover Oostenrijk verwacht mag worden. En juist het komend half jaar wil Oostenrijk weer volledig kunnen meepraten, omdat het zal gaan over de uitbreiding van de Unie en over de gevolgen daarvan voor de Europese bestuursorganen. Kortom, over de toekomst van Europa.

Eén vraag is dan ook genoeg om de 51-jarige minister te laten losbranden. De stemming in Oostenrijk? "We zijn geïrriteerd, gefrustreerd, spinnijdig. De meeste Oostenrijkers vinden de sancties totaal onacceptabel, ze begrijpen er niets van en ze vinden dat deze onrechtvaardige sancties onmiddellijk moeten worden opgeheven." Ook na meer dan honderd interviews sinds het aantreden van de regering- Schüssel in februari is de woede niet uit haar stem verdwenen. Maar hoe zit dat dan met de demonstraties in Oostenrijk tegen de regering? "Dat gaat slechts om een klein groepje, dat nog links van de sociaal- democraten staat. Ze gaan hun gang maar, het is hun democratisch recht. Maar de meeste mensen hebben nu wel begrepen dat echte oppositie tegen een gekozen regering een zaak is van het parlement."

Volgens Ferrero-Waldner is in eigen land de ergste polarisatie achter de rug. , ,Oostenrijk heeft decennialang vrijwel dezelfde regeringen gehad. De coalitie was de doodsteek voor iedere polarisatie. Wat dat betreft heeft de crisis ook een heilzaam effect gehad. Eindelijk is er weer een publiek debat." Dat de conservatieve ÖVP van Ferrero-Waldner, als de kleinere partner in die reeks coalities, zelf medeschuldig was aan dit gebrek aan debat lijkt de minister te ontgaan. "De sociaal- democraten vertraagden al onze pogingen tot hervormingen. Ze werden bij de coalitiebesprekingen voortdurend op de vingers gekeken door de vakbonden die alle pogingen om Oostenrijk te veranderen torpederen. De ÖVP is tot het uiterste gegaan om de oude coalitie te redden." Dus partijleider Wolfgang Schüssel heeft de zaak niet laten springen omdat hij graag bondskanselier wilde worden, zoals wel wordt beweerd? In een coalitie met de veel grotere SPÖ was dat uitgesloten. "Onzin!", zegt Ferrero-Waldner met klem. Schüssel haalde haar in 1995, toen hij zelf nog minister van Buitenlandse Zaken was, uit New York waar ze onder Boutros Ghali chef protocol was bij de Verenigde Naties. Ze werd staatssecretaris op Schüssels departement en heeft door haar diplomaten-carrière de partijpolitiek altijd met een zekere distantie gevolgd.

Volgens Ferrero-Waldner is dat verhaal over Schüssels kanselierschap vooral de wereld ingeholpen door de sociaal-democraten, die moeite hadden om hun verantwoordelijkheid voor het mislukken van de coalitie uit te leggen. "Ik ben steeds betrokken geweest bij de coalitiegesprekken. Schüssel heeft tot op het laatste moment concessies gedaan, maar de SPÖ wilde gewoon niet." En daardoor zit de ÖVP nu opgescheept met een extreem-rechtse coalitiegenoot? Dat is volgens haar weer zo'n typisch voorbeeld van mediamanipulatie. Iedereen praat elkaar na, vindt ze. "De FPÖ is helemaal niet extreem-rechts. Het is een partij die sinds 1949 in het Oostenrijkse parlement zit en die steunt op het democratische fundament van de republiek. Het is waar, Doktor Haider heeft in het verleden een paar kwalijke dingen gezegd, en die worden steeds maar weer herhaald. Maar hij heeft daarvoor excuus aangeboden."

Het is maar wat je excuus noemt. Haider zegt niet dat hij spijt heeft van zijn uitspraken, maar dat het hem spijt als anderen zich eraan storen. "Het lijkt wel of ieder woord van Haider op een weegschaal wordt gelegd", reageert de minister. Die verder geen woorden wil vuil maken aan de man de FPÖ groot heeft gemaakt, een tikkeltje groter zelfs dan haar eigen partij. "Haider heeft zich teruggetrokken uit de partijleiding."

Meent ze dat nou werkelijk? "Zeker, ik geloof dat zijn vertrek definitief is. Al ben ik natuurlijk geen waarzegger."

Dan hebben de sancties toch iets bereikt? "Weet u, het duurde meer dan zes maanden voor Europa bereid was om een boycot te beginnen tegen de heer Milosevic. Tegen ons was alles in een weekendje beklonken. Wij hebben ons op geen enkele manier misdragen; we trekken geen van de Europese waarden in twijfel. Europa had ook kunnen volstaan met het uitspreken van zijn bezorgdheid, een speciale Raad bijeen kunnen roepen om aan die zorg uiting te geven en met ons in debat te gaan. Maar we hebben niet eens de gelegenheid gekregen om onze argumenten te geven."

En dat steekt de minister. Om uit de impasse te komen heeft Oostenrijk een plan gepubliceerd voor aanpassing van artikel 7 van het Verdrag van Amsterdam, dat gaat over hoe te handelen als een lidstaat de Europese grondrechten schendt. Transparantie en hoor en wederhoor vormen de basis.

"Wij kunnen ons nergens verweren", aldus de minister. "We hebben juristen laten onderzoeken of de sancties rechtsgeldig zijn. Als we niet snel langs diplomatieke weg een oplossing vinden, overwegen we naar het Europese Hof van Justitie te stappen."

Zo wisselt Oostenrijk dreigementen af met voorzichtige diplomatie. "Ik heb steeds voor de gematigde weg gekozen", zegt Ferrero-Waldner. Maar haar probleem is, dat de sancties in Frankrijk en België binnenlands gemotiveerd zijn. Het zijn landen die in het zicht van verkiezingen zelf kampen met extreem-rechts. Oostenrijk wordt gebruikt als zondebok en dat is hypocriet, vindt de minister, die niet uitsluit dat haar regering bij het voortduren van de sancties geen verantwoordelijkheid meer wenst te nemen voor de Europese besluitvorming - en aangezien unanimiteit vereist is, zou die daarmee worden lamgelegd.

Is de hele kwestie niet in de eerste plaats een prestigezaak geworden? De Franse president Chirac zal het strijdtoneel eervol willen verlaten. Hij is bovendien vast niet vergeten dat Haider hem bij het begin van de sancties nog , ,een mislukte, kleine Napoleon" noemde. "Een schandelijke opmerking", erkent Ferrero-Waldner. Maar wat denkt ze in Parijs te kunnen bereiken? "Ik zal aan zoveel mogelijk mensen ons standpunt duidelijk maken. Ik zal me gedragen zoals het een minister van Buitenlandse Zaken van Oostenrijk betaamt. En ik verwacht van anderen hetzelfde."

Oostenrijk wil verdrag herzien

Artikel 7 van het Verdrag van Amsterdam, dat vorig jaar in werking trad, beschrijft hoe te handelen als een lidstaat van de Europese Unie de grondrechten (beschreven in artikel 6) "voortdurend en zwaarwegend" schendt. Oostenrijk heeft nu voorgesteld artikel 7, dat vaag is en behalve schorsing nauwelijks mogelijkheden biedt om te reageren, aan te passen.

Omdat artikel 7 niet toepasbaar was op de situatie in Oostenrijk, hebben de veertien besloten tot bilaterale sancties. Daardoor is het voor Oostenrijk vrijwel onmogelijk om zich te verweren.

Het Oostenrijkse voorstel zou moeten worden meegenomen in de lopende discussie over hervorming van de Europese instellingen, die eind dit jaar moet uitmonden in herziening van het Verdrag van Amsterdam.

Wat stelt Oostenrijk voor:

Het land moet bij alle stadia van de besluitvorming betrokken worden en het recht hebben het Europese Hof van Justitie in te schakelen.

( a d v e r t e n t i e s )