IN HET POSTMODERNE volkenrecht is veel onzeker. Internationaal recht is van huis uit toch al een lacuneus systeem. Geleerden spreken wel van "relatieve normativiteit". Sommige normen zijn echter aardig bestand gebleken tegen de eb en vloed van de tijd. "Pacta sunt servanda" is zo'n klare norm: verdragen moeten worden nagekomen. Het is geen loze formaliteit dat Nederland aan deze stelregel herinnert na een Indonesisch verzoek de overdracht van Nieuw Guinea in de jaren zestig te bevestigen.

Erg van harte was deze overdracht destijds bepaald niet, maar er zijn in de geschiedenis allerlei verdragen onder politieke en morele druk tot stand gekomen die toch volledig vielen binnen het beginsel dat ze moeten worden nagekomen. Dat is pas iets anders als de totstandkoming op gespannen voet staat met de beginselen van de Verenigde Naties. Maar de volkerenorganisatie is in het geval van Nieuw Guinea juist actief betrokken geweest bij de overdracht.

De gevraagde herbevestiging is zelfs niet ongevaarlijk, want zij wekt onnodige twijfel aan de kracht van verdragen waarvan níet wordt gevraagd ze opnieuw te bezegelen. De verklaring van het Indonesische verzoek moet niet zozeer worden gezocht in de gemaakte afspraken van destijds als vooral in de toenemende separatistische tendensen waaraan het uitgestrekte eilandenrijk blootstaat in het post-Soehartotijdperk.

SEPARATISME IS een explosieve materie. Dat begon al met de proclamatie van het zelfbeschikkingsrecht door president Wilson na de Eerste Wereldoorlog. "Het woord zelf al is dynamiet", noteerde een naaste medewerker in zijn dagboek. Het zelfbeschikkingsrecht van volken is na de oorlog plechtig geformaliseerd. Maar er is daarbij een duidelijke grens getrokken: het recht op zelfbeschikking brengt niet vanuit zichzelf een recht op afscheiding mee. Over interne autonomie valt te praten, maar de territoriale integriteit van staten gaat voor. "De VN hebben hun deu ren niet gesloten", zoals de vorige secretaris- generaal Boutros Ghali het fraai uitdrukte, "maar als iedere etnische, reli gieuze of linguïstische groep een eigen staat uitroept, is er geen eind aan de versplintering en zouden vrede, veiligheid en welvaart voor alle mensen nog moeilijker te bereiken zijn". Het enige wat er op zit is de rechten van minderheden zoveel mogelijk vorm te geven. Daarvoor is met name na de val van de Muur een hele internationale liturgie ontwikkeld. De rechten van inheemse volkeren nemen daarin een speciale plaats in. "Nederland loopt voorop met betrekking tot de positie van inheemse volken", zei de vorige minister van Ontwikkelingssamenwerking, Pronk, drie jaar geleden vol trots. Zijn eigen kabinet maakte de beperkingen van dit mooie standpunt duidelijk op een wijze die voor geen misverstand in Indonesië vatbaar is: "Hoe onrechtvaardig historische ontwikkelingen ook geweest mogen zijn, bij de behandeling van zelfbeschikkingsvraagstukken is de status quo een van de belangrijkste uitgangspunten."

( a d v e r t e n t i e s )