Al bijna twee weken hoort de onderzoekscommissie-Bakker de hoofdrolspelers in het Srebrenica-drama. Tot nu toe heeft dat weinig nieuws opgeleverd.

Door onze redacteuren CEES BANNING en
PETRA DE KONING

DEN HAAG, 2 JUNI. D66 Kamerlid Bert Bakker, voorzitter van de commissie die de Nederlandse deelname aan vredesmissies onderzoekt, kon zijn ergernis deze week nauwelijks onderdrukken. Oud-minister van Defensie Joris Voorhoeve zei aan het begin van de hoorzitting dat zijn verhaal moest worden beschouwd als "onder ede" gedaan. Dit was geen parlementaire enquete, maar híj zou de waarheid spreken. "We gaan ervan uit dat iedereen dat doet die wij hier voor ons hebben", zei Bakker. Ook al weet de voorzitter nu beter. De commissie hoort al anderhalve week hoofdrolspelers in de uitzending van Dutchbat naar de moslimenclave Srebrenica in Bosnië, en al een paar keer bleek dat niet alle getuigen zin hadden om zich alles nauwkeurig te herinneren. Was Voorhoeves opmerking een sneer naar voormalig minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek? De CDA'er zei na afloop van zijn verhoor dat hij zich serieuzer had voorbereid als hij onder ede was gehoord.

De afgelopen jaren werden er heel wat rapporten en boeken geschreven over de val van Srebrenica (in juli 1995), het 'veilige' gebied dat door Nederlandse VN-militairen zou worden beschermd. Echt veel nieuws heeft het onderzoek van de commissie-Bakker tot nu toe niet toegevoegd aan het beeld dat Nederland op het beslissende moment door de VN in de steek werd gelaten, en dat chaos heerste in de communicatie tussen de militairen in Srebrenica, de Defensietop in Den Haag, en de VN.

De (oud-)generaals en (oud-) politici hadden zich, zo bleek, selectief op de hoorzittingen voorbereid. Er waren gebeurtenissen die ze zich nog tot in detail herinnerden - "Ik heb die middag nog tegen de minister gezegd.." - en er waren belangrijke bijeenkomsten en feiten die ze volledig 'kwijt' waren. De brief van Relus ter Beek veroorzaakte ophef. De oud-minister van Defensie, voorganger van Voorhoeve, had in 1993 een brief aan de VN geschreven. Er stonden voorwaarden in voor de inzet van de Nederlandse eenheid in Bosnië. Buitenlandse Zaken had die brief nooit doorgestuurd. Achtergrond was een competentiestrijd tussen de departementen, en verschil van inzicht: Defensie wilde troepen leveren als er een vredesregeling was, Buitenlandse Zaken wilde graag de zogenoemde safe areas beschermen.

Nieuw was ook de mededeling dat voormalig chef defensiestaf Arie van der Vlis had overwogen ontslag te nemen toen de luchtmobiele brigade tegen zijn zin naar Srebrenica werd gestuurd. Verder vertelde Van der Vlis, net als ex-bevelhebber van de landmacht Hans Couzy, de commissie nog maar eens uitvoerig hoe hevig hij zich tegen de uitzending van de eenheid had verzet. Oud-minister Ter Beek ontkende dat de volgende dag tegenover de commissie. Natuurlijk had hij die belangrijke beslissing niet genomen zonder de instemming van zijn hoogste militaire adviseurs.

De getuigenissen voor de commissie maakten ook duidelijk hoe verschillend gesprekken met VN-vertegenwoordigers werden geïnterpreteerd. Voorhoeve onthulde dat hij nooit had geloofd in luchtsteun van de VN als de enclave zou worden bedreigd. Oud-premier Lubbers, oud-minister van Buitenlandse Zaken Kooijmans en Tweede Kamerleden geloofden wel in de toezegging van VN-secretaris-generaal Boutros Ghali dat Dutchbat zou worden bijgestaan door bommenwerpers.

Verder ging het vooral om details. Dat Voorhoeve er in 1995 rekening mee hield dat Dutchbatters zouden sneuvelen, was geen nieuws. Afgelopen woensdag noemde hij voor de commissie het aantal doden dat hij had verwacht: zo'n zestig militairen. Maar dat was "zomaar een geschat getal".

Dutchtbatmilitairen schreven vóór de val van de enclave wanhopige brieven naar huis. "De mensen in Den Haag weten niet wat hier gebeurt." Voorhoeve wist wél hoe ernstig Srebrenica werd bedreigd en hoe hopeloos de situatie was voor de Nederlandse VN- eenheid. Hij was, zei hij deze week, bijna een jaar "dag en nacht" bezig geweest om een oplossing te bedenken. Niks lukte. Dutchbat zomaar terugtrekken was "moreel verwerpelijk". En geen ander land was bereid om troepen te sturen. Nederland, zei hij, stond alleen.

Een groene multomap met aantekeningen lag voor hem op tafel, hij had oude agenda's meegenomen. De vroegere minister zou precies vertellen wat hij had geprobeerd om de "afgrijselijke ramp" te voorkomen. Nederlandse militairen hadden niks kunnen beginnen tegen de troepen van de Bosnisch-Servische generaal Mladic. Duizenden moslims werden vermoord.

De commissie probeerde te achterhalen waarom er op de lijst met richtlijnen voor Dutchbat, na de val van Srebrenica, niks werd gemeld over evacuatie van moslimvluchtelingen. Het ging in die fax, van 13 juli, alleen om de veiligheid van Nederlanders. Voorhoeve zei: "Ik denk dat Mladic de deportatie toen al had voltooid." Dat was niet zo. Onduidelijk was ook waarom overste Karremans in die fax geen opdracht had gekregen te informeren naar het lot van de gedeporteerde mannen. Maar de commissie vroeg niet verder. Ook werd er niet ingegaan op Voorhoeves moeizame verstandhouding met bevelhebber Couzy. De problemen kwamen alleen aan de orde in het verhaal van Voorhoeve over de ruzie met Couzy op vliegbasis Soesterberg waar de eerste Dutchbatters terugkeerden. Voorhoeve wilde dat de blaaskapel stopte met spelen; Couzy zei dat dat niet kon.

Opvallend is de grote aandacht die de commissie besteedt aan de ontvangst van Dutchbat in Zagreb, na de val van Srebrenica. De commissie heeft onderzoek gedaan naar de opvang in het buitenland van troepen die aan missies hebben deelgenomen. Hoe gebruikelijk is het om een feest te organiseren - met een premier, een minister, een prins, en journalisten als een eenheid terugkeert? Zeer ongebruikelijk, zo bleek, en de commissie is vast van plan om die bijeenkomst grondig te onderzoeken. Wie had toestemming gegeven voor alcoholgebruik? Wie had goedgevonden dat de blaaskapel speelde? Waarom moesten premier Kok, kroonprins Willem-Alexander en minister Voorhoeve erbij zijn? Voorhoeve zei woensdagochtend dat Willem-Alexander, ook al was hij met vakantie, "zeer gemotiveerd was" om naar Zagreb te komen. Hij had Dutchbat al eerder bezocht , hij voelde zich betrokken bij de militairen. Voorhoeve: " Ik vermoed dat de premier daarom overwoog om ook te gaan." In juli 1995 zei Voorhoeve echter zelf dat de mannen van Dutchbat een "heldenwelkom" verdienden. Voorhoeve zei deze week echter dat hij had aangedrongen op een " ingetogen" bijeenkomst.

( a d v e r t e n t i e s )