NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Vrouwen in Israel zijn niet langer vogelvrij: ze genieten steeds meer wettelijke bescherming. Maar tegelijkertijd botst de 'verheffing' van de vrouw met het patriarchale karakter van de samenleving.

Door onze correspondent SALOMON BOUMAN

TEL AVIV, 26 APRIL. De Israelische minister van Transport, reserve- generaal Yitzhak Mordechai, maakt angstige dagen door. In afwachting van een vrijwel zekere gerechtelijke vervolging wegens het seksueel lastig vallen van zijn secretaresse is deze ijzervreter alvast met verlof gegaan.

Yehuda Naveh, de directeur-generaal van het Ziekenfonds van het algemeen vakverbond, heeft de schande van zijn seksuele wandaden niet overleefd. Vier uur na zijn arrestatie pleegde hij begin deze maand zelfmoord in zijn cel. Ook in dit geval werd zijn secretaresse het slachtoffer van seksuele opwellingen van haar baas, en getuigden andere vrouwen dat ze dezelfde ervaringen met hem hadden gehad. Ontkennen had geen zin. Na de klachten van de secretaresse tegen Naveh, die evenals oorlogsheld Mordechai kan bogen op een mooie militaire loopbaan, namen in zijn kantoor geplaatste geheime videocamera's het aanstoot gevende gedrag van hem onweerlegbaar op.

Dat vrouwen in het macho-Israel de afgelopen jaar een steeds grotere wettelijke bescherming hebben gekregen, is mede te danken aan de inspanningen van de feministische socialistische parlementariër, Yael Dayan. Haar vader, de magische eenogige oorlogsheld generaal Moshe Dayan, zou vele malen over de wetten die haar naam dragen zijn gestruikeld als de normen van vandaag ook zo'n veertig jaar geleden hadden gegolden. In de tijd dat Dayan als veldheer werd geëerd en als rokkenjager getolereerd, haalde geen soldaten-meisje of vrouw in de burgermaatschappij het in haar hoofd naar de militaire of civiele politie te stappen om zich te beklagen over seks die in een gezagsverhouding werd afgedwongen.

Minister Mordechai en Ziekenfondsdirecteur Naveh hebben niet aangevoeld dat een van de belangrijke veranderingen in de Israelische samenleving de laatste jaren de wettelijke bescherming is van de vrouw op en buiten haar werk. Het dwingende nationalistische zionistische collectivisme heeft als gevolg van het nu al bijna tien jaar durende vredesproces moeten wijken voor de rechten van het individu, ook van de vrouw. Israel heeft de tijd en de rust gekregen om naar binnen te kijken. Yael Dayan zag dat de "lage positie van de Israelische vrouw in de samenleving", zoals zij het in een telefonisch vraaggesprek uitdrukt, de diepste oorzaak is voor allerlei vormen van geweld tegen het zwakke geslacht. Acht jaar geleden nam zij het initiatief tot de vorming van een parlementaire commissie die zich tot doel stelde de status van de vrouw in de samenleving te verheffen. De wet tegen seksuele intimidatie, betere wettelijke bescherming van de vrouw in het leger en een minimumstraf op aanranding zijn de belangrijkste successen waarop de commissie tot dusverre kan bogen.

Het is voor Yael Dayan echter even paradoxaal als pijnlijk dat het sluiten van het wettelijke net tegen seksuele overtredingen gepaard gaat met een drastische stijging (18 procent in 1998) van het aantal (gemelde) aanrandingen. "Er is meer geweld tegen vrouwen dan ooit", zegt ze. Het groeiend aantal zedenmisdrijven en andere vormen van geweld tegen vrouwen schrijft Yael Dayan onder andere toe aan de diversiteit van de immigratiegolven (uit de vroegere Sovjet-Unie en Ethiopië), spanningen in het gezin bij de aanpassing aan een nieuwe werkelijkheid en werkloosheid.

Volgens Na'amat, de organisatie van het algemeen vakverbond die het voor de rechten van de vrouwen opneemt, wordt een op de zeven vrouwen in Israel mishandeld. Een andere vrouwenorganisatie kwam in 1998 op grond van statistische gegevens tot de conclusie dat een op de drie vrouwen tijdens haar leven bloot staat aan seksuele intimidatie. Het blad Yediot Achronot citeerde deze week cijfers van de noodtelefoonlijn voor geweld in de familie. In 1999 kreeg deze lijn 4.128 telefoontjes, waarvan 3.632 van in nood verkerende vrouwen. Vorig jaar augustus publiceerde de krant Ha'aretz de foto's van 18 vrouwen die in de daaraan voorafgaande anderhalf jaar door hun echtgenoten, ex-echtgenoten en/of minnaars werden vermoord.

Wat ook de redenen voor deze excessen zijn, het verschijnsel op zichzelf is volgens Yael Dayan zowel verontrustend als tekenend voor de agressie van mannen tegen vrouwen in de joodse staat. Criminologen, psychologen en sociologen schrijven het geweld tegen vrouwen ook toe aan het patriarchale karakter van de Israelische samenleving, waarin mannen menen van god het recht te hebben gekregen om vrouwen als hun bezit te beschouwen. Deze analyse typeert zowel de Israelisch Arabisch gemeenschap, waarin eremoord op bijvoorbeeld een dochter die buitenechtelijk zwanger is geworden nog gangbaar is, als Israeli's die hun wortels in de islamitische wereld hebben. Maar ook in andere segmenten van de Israelische samenleving is de positie van de vrouw verre van benijdenswaardig. Dat de orthodoxe belijdenis van het jodendom de rechten van de vrouw niet vriendelijk is gezind, wordt in de discussie over de lage positie van de vrouw in de samenleving ook als argument aangevoerd. In de synagoge zitten vrouwen gescheiden van mannen, vaak achter gordijntjes, op het balkon. Aan de dienst hebben ze geen deel. Het gebeurt nog steeds in Israel dat een rabbinale rechtbank een man toestaat een tweede vrouw te nemen als zijn eerste vrouw onvruchtbaar blijkt te zijn. Of de man niet aan dat euvel lijdt, komt niet ter sprake. Een man die overspel pleegt, komt er voor de rabbinale rechters genadiger af dan een vrouw die hetzelfde doet. Zonder instemming van de man kan een vrouw voor een rabbinale rechtbank niet scheiden. Een vrouw die door haar man wordt verlaten zonder een spoor achter te laten, kan niet hertrouwen. Dat lot trof de vrouwen van de bemanning van een onderzeeër die tientallen jaren geleden spoorloos in de Middellandse Zee verdween. Het liberale jodendom vecht deze opvattingen aan en ook in de orthodoxie verheffen vrouwen tegenwoordig hun stem tegen hun lage status. Feministen zoals Yael Dayan en Shulamit Aloni ( ex-leidster van de Burgerrechtenpartij) vechten voor scheiding van staat en religie teneinde de civiele rechtsspraak uit de exclusieve handen van de rabbinale rechtbanken te "bevrijden". Voor de verheffing van de status van de vrouw is dat naar hun oordeel van essentieel belang. De technologische modernisering van de Israelische maatschappij loopt duidelijk vooruit op de patriarchale instelling er van. De botsing tussen de oude waarden en nieuwe opvattingen over de positie van de vrouw lokt vaak heftige reacties uit van mannen jegens vrouwen die op hun rechten gaan staan. Veel mannen voelen zich bedreigd en reageren hun frustratie in conflictsituaties met geweld op vrouwen af.

De zionistische revolutie begon honderd jaar geleden in Palestina op basis van volledige gelijkheid van man en vrouw. In de eerste kibboetsen (collectieve nederzettingen) gingen mannen en vrouwen samen naakt onder de douche en deden ze gelijke arbeid. Trouwen was er niet bij. Vrije liefde was het motto toen. Aan aanrandingen en het afdwingen van seksuele gunsten werd toen niet gedacht. Dat zijn bijverschijnselen van het verdampen van deze oerzionistische idealen in het grotere verband van de staat Israel.

( a d v e r t e n t i e s )