NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

GUIDO DE VRIES
Documentairemaker Pieter Jan Smit (1953) heeft bijzonder veel belangstelling voor de staalindustrie en vooral voor de arbeiders in die zware bedrijfstak. Gefascineerd keek hij jaren geleden naar een film van Joris Ivens over leden van Komsomol, de communistische jeugdbeweging van de vroegere Sovjet-Unie, die in de jaren dertig in de grauwe stad Magnitogorsk een hoogoven bouwden. Het Lied van de Helden luidde de titel. In 1996 ging Smit naar de stad in de Oeral om, zoals hij nu vertelt, "te kijken wat er van de staalindustrie in Magnitogorsk was geworden". Hij maakte over die ervaring de documentaire Magnitogorsk, de Jeugd van Hoogovens.

In de lente van vorig jaar werd Smit onaangenaam getroffen door een bericht in de krant: de cokesfabriek - cokes is de grondstof van de staalindustrie - van het Zeeuws-Vlaamse Sluiskil ging dicht. Uitgerekend toen hij dat bericht onder ogen kreeg las Smit het boek Bint, waarin F. Bordewijk verhaalt van de "dikke witte rookwolk" die de cokesfabriek van Sluiskil dag en nacht uitstootte.

Smit wilde een documentaire maken over de sluiting, "want de cokesfabriek mocht toch niet onopgemerkt verdwijnen"? De film Cokes! die vanavond is te zien bij de VPRO is volgens Smit dan ook "een eerbetoon" aan al die (ongeschoolde) mannen die vanaf de opening in 1911 "zeer zware arbeid" verrichtten in het bedrijf.

De cokesfabriek, gesticht door Franse ijzerproducenten uit Lotharingen die voor het verkrijgen van cokes niet meer afhankelijk wensten te zijn van het Roergebied, heette officieel de Association Coopérative Zélandaise de Carbonisation, maar de Zeeuwen hielden het op 'De Cokes". Smit laat prachtig historisch materiaal zien, waarop de werknemers (de "ovenmannen") nog zonder helm en gezichtsbeschermer onder barre (hete) omstandigheden de aangevoerde kolen ontgassen.

Verder belicht hij de staking uit de jaren twintig, toen de stakers het aan de stok kregen met "onderkruipers" en er bij de brug van Sluiskil werd gevochten en zelfs geschoten. Ten tijde van de sluiting werkten 282 mensen bij 'De Cokes'. Ze hadden een nauwe band met elkaar, ook omdat de meeste van hen lange tijd in dienst waren. "Het was slecht werk, maar er werd relatief goed verdiend en je had weinig gezeur aan je kop", zegt een 'ovenman'. Tja, liet hij daar op volgen, "wat nu, nu de zaak sluit? Mogelijk kan ik weer gaan varen, dat is mijn oude beroep. Rattenvanger lijkt me ook een mooi baantje."

De boeiende documentaire eindigt met een afscheidsbijeenkomst van het personeel, waar een baas meldt dat het sinds 1998 "bergaf" ging met de staalindustrie. 'De Cokes' "werd te duur", de fabriek kon - net als andere bedrijven in Europa - de concurrentie met landen met goedkopere arbeidskrachten niet volhouden. "We hebben nachten wakker gelegen van de sluiting", vervolgt hij. Hij probeerde de aanwezigen op te beuren: de helft van de mensen die op straat kwamen was op dat moment al zeker van een nieuwe baan, zei hij. Het was een schrale troost.

Cokes!, Ned.3, 20.56-21.43u.