NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Dig Istha, vertolker van al uw boodschappen

Geen mannetjesmaker, maar een mannetjesmakelaar. Zo ziet Dig Istha, ooit woordvoerder van Wim Kok en nu van de KLM, zijn vak als voorlichter. Gespecialiseerd in crisissituaties, zoals bij het Amsterdams Filmmuseum.

Door Cees Banning en Mark Duursma

Crisis, what crisis? Onder die titel verzorgt Dig Istha binnenkort een avondcollege van de firma Euroforum. Uit de brochure: " Glassplinters in Heinekenbierflessen, een judotrainer die zijn handen niet thuis kan houden, een nieuw model Mercedes dat bij een test omkiepert. Iedereen kan plotseling in een crisissituatie zitten. Hoe ga je daarmee om? En vooral: hoe ga je dan met de buitenwereld om?

Als het gaat om crisis, is Istha een ervaringsdeskundige. Het ministerie van Buitenlandse Zaken in de problemen, de PvdA op sterven na dood, minister Winnie Sorgdrager onder vuur door de IRT-affaire: Dig Istha voert het woord. Opvallend is dat de Euroforum-brochure niets vermeld over de 440 eekhoorntjes die vorig jaar zonder geldige papieren op Schiphol arriveerden. Als KLM-woordvoerder mocht Istha uitleggen waarom de diertjes daarom door een zogenoemde shredder versnipperd moesten worden. "Het ding wordt gebruikt om eendagskuikens te euthaniseren", legde Istha toen eufemistisch uit. Desgevraagd laat hij weten dat de eekhoorntjes ook aan bod zullen komen in het avondcollege. De crisis is een casus geworden. Istha's meest recente crisis is die van het Filmmuseum en het Centrum voor Beeldcultuur. Het Amsterdamse Filmmuseum had de grootste participant moeten worden in het Rotterdamse centrum voor film, fotografie en nieuwe media. Het museumbestuur, met Istha als voorzitter, haalde het door staatssecretaris Rick van der Ploeg en de Raad voor Cultuur met enthousiasme onthaalde plan van de directie onderuit. Inhoudelijk en financieel te onzeker, bovendien moet het Filmmuseum een aparte instelling blijven. Het conflict is geëscaleerd: de directie zit ziek thuis, interim-managers nemen de zaken waar, het personeel is in twee kampen verdeeld. De strijd om het Filmmuseum was hevig, en Istha heeft hem gewonnen.

Voor iemand met een carrière als diplomaat en woordvoerder, toont Istha zich opmerkelijk bedreven in de confrontatie. Van Felix Rottenberg, die hem in 1993 als woordvoerder de PvdA binnenhaalde, is de omschrijving "een Amerikaan binnen Nederlandse verhoudingen". Direct en uitgesproken, op het ruwe af, zeggen zijn mede-bestuursleden van het Filmmuseum met bewondering. Charmant, maar ook autoritair en meedogenloos, weten ze bij de PvdA. Maar een effectief woordvoerder, daar zijn vriend en vijand het over eens. Een woordvoerder is de spreekbuis van zijn baas en moet volgens Istha niet optreden als mannetjesmaker, maar als mannetjesmakelaar. Hij moet met "zijn product" de markt op. "Goede timing, kennis van de journalistiek en de politiek en inzicht in wat journalisten en politici van elkaar willen, zijn daarbij de doorslaggevende tools of trade", legt Istha uit in het boek 'Politieke communicatie in Nederland'.

Al tijdens zijn studie was Istha voorlichter. "Zelf bedacht hij niets, maar Istha was iemand die heel goed de parolen van de leiders kon overbrengen", zegt journalist Tom de Greef, net als Istha in 1968 betrokken bij de Maagdenhuisbezetting. Zeventien was Istha toen hij naar Amsterdam kwam om sociologie te gaan studeren. Een terugkeer naar de stad waar hij in 1949, pal achter Carré, was geboren maar vanaf zijn zesde jaar niet meer had gewoond. Zijn vader was architect, samen met Duintjer verantwoordelijk voor De Nederlandsche Bank en de eerste uitbreiding van Schiphol. Thuis was men Nederlands Hervormd en lid van het Humanistisch Verbond.

Sociologie kwam voort uit het verlangen "de wereld te verbeteren". Istha werd actief in de Studenten Vakbeweging (SVB) en schaarde zich aan de zijde van studentenleider Ton Regtien. In 'Springtij: herinneringen aan de jaren zestig' beschrijft Regtien de bijna-cruciale rol van Istha bij de Maagdenhuisbezetting. Vele ramen van het studenten-kantoor aan de Rozengracht sneuvelden, "omdat een der activisten, Dig Istha, zich met grote hardnekkigheid probeerde te scholen in het geluidloos kraken van een raam. Groene zeep, krant erover, glassnijder. Gewoon volgens het boekje." Het bleek onnodig, want een werkster was vergeten een raam aan de achtergevel van het Maagdenhuis te vergrendelen. Een stage-periode in het crisiscentrum van het Wilhelmina Gasthuis resulteerde in zijn eerste publicatie over crisismanagement. Van de opbrengst (7.500 gulden) kocht hij een auto (Citroën Ami) om te reizen. Reizen was ook de reden waarom hij zich aanmeldde voor het diplomatenklasje. Tijdens de introductiebijeenkomst van Buitenlandse Zaken bleek hij niet onder te doen voor de "Leidse ballen".

Als diplomaat werd hij begin jaren tachtig door Buitenlandse Zaken aan de NAVO uitgeleend, waarbij hij aanvankelijk woordvoerder van secretaris-generaal Joseph Luns en daarna van diens opvolger Lord Peter Carrington was. In deze laatste functie bracht hij, aldus Regtien in 'Springtij', "zijn vroegere politieke vrienden tot lichte verbijstering door zich in te spannen bij de manoeuvre de kruisraketten West-Europa binnen te praten." Voor de Maagdenhuisbezetters was Luns immers "de papegaai van het Pentagon" geweest. Het was niet de laatste keer dat Istha zijn omgeving zou verbazen met zijn souplesse in het betonen van loyaliteit aan uiteenlopende broodheren. Hun politieke kleur is daarbij geen beletsel. In 1990 haalde het ministerie van Buitenlandse Zaken de PvdAer, met een referentie van Luns op zak, naar Den Haag. Het imago van CDA-minister Hans van den Broek (arrogant) moest worden bijgesteld. Dat lukte, met ongewone middelen. "Dig is een non-conformist", herinnert Van den Broek zich. "Een eigenzinnige man, die niet de platgetreden paden bewandelt. Altijd op zoek naar iets nieuws, iets origineels." Dat kwam van pas, want op maandag 30 september 1991 liep het imago van Van den Broek een gevoelige deuk op. Op 'black monday' werd het Nederlandse verdragsontwerp voor een Europese Politieke Unie door vrijwel alle lidstaten de grond in geboord. Van den Broek liep als de direct verantwoordelijke onderhandelaar de meeste schade op. In Nederland werd door Istha rond de minister een operatie 'Van den Broek- bescherming' ingezet. Met succes, want het black monday-debâcle was geen belemmering voor Van den Broek om een paar jaar later Eurocommissaris te worden.

Begin 1993 wordt hij, op voorspraak van partijvoorzitter Rottenberg, voorlichter bij de PvdA; geen voor de hand liggende keus voor een carrièrediplomaat wiens volgende benoeming een ambassadeurspost zou zijn geweest. "Ik wil gewoon een nieuwe uitdaging", verklaarde hij destijds. "Ik geloof in Felix Rottenberg en samen met hem ga ik proberen de PvdA uit de modder te trekken."

Zijn non-conformistische stijl als voorlichter zette Istha voort toen hij bij de PvdA in dienst kwam. "Ik werk voor een sterfhuis- constructie."De gecombineerde voorlichting van de Haagse fractie en het Amsterdamse partijbureau, een idee van Rottenberg, bleek met Istha aan het hoofd geen succes. Hij werd ontheven van deze functie; de medewerkers rebelleerden tegen zijn autoritaire manier van leiding geven. Istha werd als kwartiermaker het land in gestuurd om bijeenkomsten van partijleider Wim Kok voor te bereiden. Naar analogie van de campagne van Bill Clinton ging de PvdA lokaal. Het beoogde succes bleef uit, de PvdA verloor twaalf van de negenenveertig zetels, maar 'dankzij' het koningsdrama bij het CDA werd de partij de grootste en Wim Kok de premier van een kabinet van PvdA, VVD en D66. Een dag nadat het paarse kabinet door koningin Beatrix was beëdigd, meldt Istha dat hij vertrekt naar het adviesbureau Berenschot. Istha: "De klus zat erop en ik wilde niet mijn hand ophouden om nieuwe dingen voor de partij te bedenken." Binnen de PvdA-top klinkt een ander geluid. "Dig is al tijdens de campagne op een zijspoor gezet", weet een adviseur van Kok. "Hij had een goed pr-verhaal, maar geen groot politiek inzicht. Veel pretenties en ambities die hij niet kon waarmaken." Een collega uit die tijd typeert Istha als "een revolverheld". Dig komt ergens binnen, haalt zijn revolvers uit de holsters, schiet ze leeg, blaast even in de loop, en vraagt: "zijn er problemen?"

Toen hij in 1995 werd aangetrokken door D66-minister van Justitie Winnie Sordrager wist Den Haag meteen dat Dig Istha weer in town was. Op de eerste dag van zijn aantreden als interim-manager trof Istha een geaccordeerde tekst van een interview met Sorgdrager. Met het feministische maandblad Opzij had de minister uitvoerig en vrijmoedig gesproken over haar beleid, maar meer nog over haar jeugd en haar ouders. Istha sprak zijn veto uit. Vijf jaar later windt hoofdredactrice Cisca Dresselhuys zich nog op. "Het was een bespottelijk verzoek", zegt Dresselhuys. "Ik heb nog nooit zo'n intimiderende, bruskerende overheidsvoorlichter meegemaakt." Het resultaat? " We hebben het gewoon afgedrukt."

Istha is een jobhopper, gouden horloges voor 'vele jaren trouwe dienst' zal hij nooit dragen. Na ruim twee jaar Berenschot werd hij door KLM- topman Pieter Bouw benaderd met het verzoek of hij voorlichter wil worden van de luchtvaartmaatschappij. Na lange onderhandelingen gaat hij akkoord, ook omdat hij lid wordt van het Executive Management Team, de groepsraad van KLM. Voor de luchtvaartmaatschappij was het geen probleem dat haar woordvoerder ook presentator was van het politieke radioprogramma 'Hier en Nu Nieuwspoort'. Maar afgelopen zomer zegde de NCRV de samenwerking op "om de schijn van belangenverstrengeling te voorkomen" aldus Gerard Oonk, manager NCRV-radio. Saillant is dat met de komst van Istha naar de Haarlemmermeer het campagneteam dat in 1994 Wim Kok naar het premierschap leidde, de lobby voor Schiphol in de laatste jaren van de vorige eeuw bepaalde. Juist op dat moment ging de politiek zich intensief met Schiphol bemoeien omdat een wettelijk besluit moest worden genomen over de grenzen van de groei. Jan van Ingen Schenau en Dick Benschop professionaliseerden in hoog tempo het pr-beleid van Schiphol. In de zomer van 1997 haakte Istha aan. Bouw was opgevolgd door Leo van Wijk en de nieuwe KLM-topman zocht meer contact met Den Haag. Istha vond de KLM " autistisch" optreden en met een protestbijeenkomst van duizenden werknemers van KLM, Schiphol en Martinair, gaf hij zijn visitekaartje af. Met Van Wijk begon Istha aan "rondjes Den Haag" en had hij diverse gesprekken met premier Kok. Niet zonder succes; de afgelopen jaren hield de PvdA-premier bijna emotionele betogen voor Schiphol. "De PvdA heeft zijn ziel aan de zwanen verkocht", heet het in de milieubeweging.

Istha's bijnaam is 'dokter spin', een verwijzing naar de spin doctors in de Amerikaanse politiek, die door het bewerken van de media imagoproblemen van politici proberen op te lossen. In 'Het jaar van de opvolging', de VPRO-dramaserie van Frans Weisz, is een opmerkelijke rol weggelegd voor zon spin doctor, gespeeld door Victor Löw. Waarschijnlijk is de rol geïnspireerd door Dig Istha, en kreeg scenarioschrijver Jan Blokker het personage aangereikt door adviseur Felix Rottenberg. Wie anders dan Istha is de Amerikaan binnen Nederlandse verhoudingen': de manipulator achter de schermen, de souffleur met het uitstekende netwerk in uiteenlopende kringen, symbool van de verstrengeling tussen politiek en bedrijfsleven, een man met inwisselbare loyaliteit en vele werkgevers. Binnen de Nederlandse verhoudingen zijn voorlichters anoniem en bescheiden, maar aan Istha is die taakopvatting niet besteed.

Curriculum Vitae