NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De manier waarop de Duitse media berichten over de affaire-Kohl vormt een belangrijke cesuur in de geschiedenis van de media van de Bondsrepubliek, meent Siggi Weidemann.

Wie ervan opkijkt dat na de affaire-Kohl in Duitsland de treinen nog altijd op tijd vertrekken, het vuilnis gewoon wordt opgehaald en de beurskoersen nog altijd een tikje stijgen, zal zich misschien afvragen: "Is democratie mogelijk zonder politici?" Het ironische aan de Duitse Bimbes-republiek - wanneer Kohl geld bedoelt, spreekt hij van Bimbes - is immers dat iemand die zo hard voor de macht heeft geknokt als Kohl, die in de buitenlandse politiek door persoonlijke betrekkingen en 'mannenvriendschappen' aanzienlijke successen heeft geboekt, zich beschouwt als het slachtoffer van politieke incompetentie.

Maar in tegenstelling tot de andere Duitse affaires rondom schenkingen aan politieke partijen kan de politieke vechtmachine het schandaal ditmaal niet afdoen als een samenzwering van de door Kohl zo verachte 'Hamburgse media', en teruggrijpen op een hem welgezinde pers. Die Welt noch Bild ontziet Kohl of de CDU. Op één punt onderscheidt de affaire Kohl, Kanther & Co. zich diepgaand van, het in bepaalde opzichten - smeergelden die in de miljoenen liepen, zwarte kassen in Liechtenstein en Zwitserland - zeer overeenkomstige Flick- schandaal van eind jaren tachtig. Toentertijd was het Der Spiegel, en een beetje Die Zeit, die eenzaam de onthullingen tevoorschijn sleurden. Die Welt en de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) klaagden toen over 'onwettig optreden' van de 'Hamburgse tijdschriften'.

Bij het huidige schandaal, dat de republiek sedert twee maanden op haar grondvesten doet schudden, gaat het heel anders toe. Iedere dag dat in deze affaire diepere afgronden bloot komen te liggen, treedt een fascinerend verschijnsel duidelijker aan het licht: voor het eerst sinds de oorlog trekken alle media - die anders toch in ideologische kampen verdeeld en onderscheiden zijn - één lijn om de achtergronden van het 'systeem-Kohl' op te helderen. Zelfs de televisie doet mee.

Deze keer zijn het niet alleen de vroeger zo verdachte liberale kwaliteitsbladen als Der Spiegel, Stern, de Süddeutsche Zeitung en Die Zeit, die de politici de levieten lezen. Het is werkelijk sensationeel: Die Welt, de FAZ en Focus hebben hun post op rechts verlaten en slaan een ongewone toon aan - ineens gaan de oude clichés niet meer op. Met oudtestamentische gestrengheid stelde de FAZ 'een tientallen jaren bedreven schending van grondwet, recht en orde' aan de kaak. De opvallendste omslag doet zich echter voor in de wereld van Springer, die per ultimatum het aftreden van CDU- partijvoorzitter Wolfgang Schuble verlangt. Toen in december 1999 de Nobelprijs voor literatuur werd toegekend aan Günter Grass, schreef de Springer-pers nog dat het weliswaar een eer was voor Duitsland, maar dat de bekroonde 'onwaardig' was.

Door feiten te achterhalen en te publiceren, doen de media precies wat in een op vrijheid gebouwde samenleving van hen wordt verwacht. Dat geldt niet alleen voor de berichtgeving, maar ook voor de commentaren. Ditmaal slaan ze niet blindelings toe, maar maken ze onderscheid tussen de daders en de mensen die alleen maar zijn meegesleept. Op dit moment opereren de Duitse media in topvorm. Zelfs de televisie doet mee. De onthulling van dit schandaal vormt een belangrijke cesuur in de geschiedenis van de media van de Bondsrepubliek.

De lezer zal zich afvragen hoe Der Spiegel en Focus achter al die details komen, en hoe de FAZ aan de weet komt wie in de partijtop van de CDU tegen wie intrigeert. Het lijkt allemaal geheimzinniger dan het is. De politieke en bestuurlijke instanties zijn zo lek als wat, en zo nu en dan profiteren de journalisten van contacten of van dingen die ze al eerder wisten, of klapt een officier van justitie uit de school. Meestal gaven de politici iets pas toe wanneer de bewijzen op tafel lagen. Sommige zaken worden 'in vertrouwen' doorverteld. Alle media dragen hun steentje tot de kennis en informatie bij, waarbij de onderlinge concurrentie borg staat voor kritische controle. Zonder actief onderzoek zou echter veel verborgen zijn gebleven.

Wat ook vruchten afgeworpen heeft, is dat de redacties de laatste jaren - gedwongen door de Berlijnse concurrentie - financieel goed zijn toegerust en met sterk gemotiveerde en goed opgeleide journalisten zijn aangevuld. Juist doordat het publiek zo geschrokken reageerde op de sloop van het monument Kohl, geeft het de media rugdekking. De reikwijdte en de gevolgen van de affaire-Kohl gaan veel verder dan wat een paar verduisterde miljoenen kunnen aanrichten. Zelden was het Duitse volk zo één als thans, in zijn vurige verlangen naar het antwoord op de vraag: wie zijn Kohls geheime sponsors?

Daarom is ook voor Bild de tijd van het hofcorrespondentschap voorbij. Het zal Leo Kirch, grootaandeelhouder van het Springer-concern en vriend van Kohl, pijn doen dat ook dát massablad schrijft over chaos en mafiapraktijken binnen de CDU. Media-ondernemer Kirch had zich immers bij uitgeverij Springer ingekocht omdat "gezien de linkse neigingen van de Duitse krantenwereld een destabilisatie bij Springer noodlottige gevolgen zou kunnen hebben voor het Duitse politieke bestel". Dat zelfs de grootste krant van Europa op zoek is gegaan naar de waarheid, geeft wel aan hoe wijd het wantrouwen inmiddels verbreid is.

Wij maken thans, zo stelt de Hamburgse staatsrechtkundige Hans Peter Bull, een stuk vormingstoneel mee dat op maat gesneden lijkt voor de studie maatschappijleer, onderafdeling persvrijheid. Als de zuiverende werking van deze mediawereldschokkende gebeurtenis werkelijk iedereen raakt die politiek actief is, zou het schandaal een meevaller zijn voor de democratie.

Siggi Weidemann is correspondent voor de Süddeutsche Zeitung in Nederland.