NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Een wet die een einde maakt aan de anonimiteit van spermadonoren is in de maak. Het idee schrikt hen nu al af.

Door onze redacteur JOKE MAT

ROTTERDAM, 5 FEBR. De spermadonoren van Barrahûs komen gemiddeld een keer per maand langs. Ze brengen sperma mee of leveren het ter plekke. Barrahûs, een particulier 'behandelcentrum voor ongewilde kinderloosheid' bij Leeuwarden, werft de donoren onder paren die bij de kliniek onder behandeling zijn geweest. "Als het vruchtbaarheidsprobleem bij de vrouw ligt en de man is in orde, dan signaleren wij hem als geschikte donor voor andere paren", zegt L.de Bruin, bioloog in het centrum. Externe werving onder niet- patiënten is gestaakt; die leverde niets op. Niet in de laatste plaats doordat spermadonoren zich nu al laten afschrikken door het idee dat anonimiteit niet verzekerd is. Spermadonoren verkeren al jaren in het ongewisse. Sinds 1993 ligt er een wetsvoorstel dat beoogt op termijn de anonimiteit van spermadonoren op te heffen. Het voorziet in de registratie van alle nieuwe spermadonoren en in de mogelijkheid van bekendmaking van persoonsgegevens aan het kind als dat zestien is, in uitzonderlijke gevallen ook als de donor dat niet wil. De wet is nog altijd in behandeling, maar alleen al de dreiging ervan is desastreus gebleken voor de spermabanken, die het zaad leveren voor kunstmatige inseminatie. In 1990 waren er nog 21 spermabanken en bedroeg het aantal donoren bijna duizend. Tien jaar later zijn er nog tien spermabanken over, waarvan drie particuliere. Het aantal donoren daalde naar ongeveer 300. Als de wet van kracht zou worden, blijkt uit onderzoek, houdt nog eens de helft van de anonieme donoren ermee op. Werving heeft nu al nauwelijks succes meer. 'Geef wat van jezelf, word spermadonor', probeert op Internet de folder van de grootste spermabank, die van het academisch ziekenhuis in Leiden. Evenmin als andere spermabanken betaalt Leiden de donoren voor hun zaad. Donoren krijgen wel 'een ruime reis- en onkostenvergoeding', meestal vijftig tot honderd gulden. 'Om een optimale kwaliteit van het sperma te krijgen, moet de donor vóór donatie drie dagen seksuele onthouding in acht nemen.'De tegenstanders van de wet voeren inmiddels een achterhoedegevecht. Ook de Nederlands-Belgische Vereniging voor Kunstmatige Inseminatie is inmiddels voor een geleidelijke overgang naar niet-anonieme donoren. Volgens secretaris J. Laven, gynaecoloog in het Rotterdamse Dijkzigtziekenhuis, zal het aantal kinderen dat gaat zoeken naar zijn biologische vader klein blijven. Die kleine groep gunt hij succes. Ouders die niet willen dat hun kind gaat zoeken, kunnen de oorsprong van hun kind geheimhouden. Dat doen ze nu ook al. Slechts vijf tot tien procent zou het kind eerlijk vertellen dat het afstamt van een donor. Maar volgens juriste G. Oudhof, die onlangs afstudeerde op de scriptie Op zwart zaad?, doet het wetsvoorstel kinderloze paren die afhankelijk zijn van kunstmatige inseminatie tekort. "Steeds meer paren willen de behandeling, terwijl er in Nederland een afnemende voorraad sperma is." Oudhof veronderstelt dat deze paren zullen uitwijken naar het buitenland of Internet, het zogenoemde zwarte circuit. Ze vindt dat een slechte ontwikkeling. "Bij een spermabank heb je in ieder geval de garantie van screening. De moeder weet dat het zaad goed is."

Bij de screening, die erfelijke ziekten en HIV-besmetting moet uitsluiten, wegen spermabanken vooral ook de motieven van de donor mee. Klanten willen graag iemand die goed in zijn vel zit, zegt De Bruin van Barrahûs. Aan maatschappelijk succes wordt minder belang gehecht. Wie in elk geval afvallen zijn mannen met 'het koningsgevoel', zegt ze, mannen die "hun zaad over de wereld willen verspreiden". Waarom is dat fout? "Ja, dat is een gevoel dat je krijgt. 'Gôh wat een akelige vent.' Wij zien zo iemand wel elke vier weken, moeten een praatje met hem maken. Het is meer ons selectiecriterium dan dat van de ouders."

Er zijn geen internationale richtlijnen voor de anonimiteit van spermadonoren. Landen kiezen radicaal verschillende benaderingen, ook binnen Europa. In België genieten anonieme donoren de voorkeur; in Zweden is anoniem donorschap sinds 1985 bij de wet verboden. Het aantal spermadonoren nam daar prompt af van duizend tot dertig. Maar volgens gynaecoloog Laven is het aantal Zweedse donoren in 1998 weer opgelopen tot een kleine honderd. Er wordt volgens hem nu actief geworven op 'bekende' in plaats van anonieme donoren. Ook in Nederland zou met goede 'counseling' een toename van het aantal niet-anonieme spermadonoren kunnen worden bereikt, denkt hij. "Je moet mensen goed informeren over wat er op hen afkomt. Die mogelijkheden zijn nu bij sommige centra nog wat onderbelicht."

Wel neemt het aantal niet-anonieme donoren in Nederland langzaam toe. Sinds 1990 hebben de meeste spermabanken een A-loket voor mannen die echt anoniem willen blijven en een B-loket voor mannen die het goed vinden als het kind op zijn zestiende jaar via een notaris gegevens worden verstrekt. Het kind krijgt dan een kopie van paspoort waar naam en geboorteplaats van de vader op staan en informatie over bijvoorbeeld werk, karakter, jeugd, religie, hobby's van de donor, door hemzelf geschreven. Dat laatste is overigens ook beschikbaar voor kinderen van anonieme donoren. Het aandeel van de niet-anonieme donoren is inmiddels gestegen van 1,7 procent in 1990 naar 10 tot 40 procent variërend per kliniek.

De wervingsfolder van de Leidse spermabank legt nog grote nadruk op de garantie van anonimiteit. Het B-loket wordt wel beschreven, maar aan het eind daarvan staat: 'Nogmaals wijzen wij u erop, dat deze mogelijkheid bestaat naast de gewone mogelijkheid (zogeheten A-loket), waarbij de anonimiteit van de donor voor eeuwig gewaarborgd blijft.' Gezien hun teruglopende aantal geloven veel potentiële donoren daar kennelijk niet meer in. Barrahûs bij Leeuwarden zou toch graag zien dat de mogelijkheid van volstrekte anonimiteit blijft. Het centrum heeft een B-loket omdat veel 'wensouders' de voorkeur geven aan een bekende donor. Maar de meeste spermadonoren blijven als vader toch liever anoniem.

( a d v e r t e n t i e s )