NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

EEN VERRASSINGSAANVAL heeft op de valreep een einde gemaakt aan acht jaar Jeltsin. Met zijn voortijdige afscheid op oudejaarsdag is de Russische president voor de laatste maal iedereen te snel af geweest. In binnen- en buitenland is verwarring het resultaat, al wekt nagenoeg iedereen de indruk het hoofd koel te willen houden.

Jarenlang is er aangedrongen op een eerder vertrek van Boris Jeltsin. Aanvankelijk was het alleen de communistische en nationalistische oppositie die dat eiste. Maar sinds de financiële crisis van augustus 1998 begonnen de geluiden in bredere kring te klinken. Tot vrijdagmorgen wees de president elke suggestie in die richting van de hand. Hij was gezond en had alles onder controle, aldus de redenering van Jeltsin en diens entourage in het Kremlin.

Tot vrijdagmorgen dus. Wat is er veranderd? Het antwoord is vrij eenvoudig en heeft weinig te maken met Jeltsins officiële verklaring dat een nieuw millennium een nieuw geluid behoeft. Er staat materiële macht op het spel: zowel financiële als militaire. De huidige oligarchische elite, die dankzij de hervormingen van afgelopen decennium greep heeft gekregen op het land, wil geen enkel risico lopen. Recente politieke ontwikkelingen hebben haar bovendien dermate in de kaart gespeeld, dat ze nu nagenoeg elk middel durft aan te wenden. Voor het eerst sinds zijn presidentschap in 1991 begon heeft Jeltsin de parlementsverkiezingen (twee weken geleden) namelijk niet verloren. De partij Eenheid, die Ruslands machtigste keurvorst Boris Berezovski een paar maanden eerder in stelling had gebracht als mantelorganisatie voor premier Poetin, heeft een sterke positie in de nieuwe Doema. Weliswaar beschikt ze niet over een meerderheid, maar de oppositie ontbeert die ook.

DIT RELATIEVE SUCCES heeft Eenheid aan twee dieper lig gende trends in de Russische maatschappij te danken. Ten eerste is de samenleving rijp voor een sterke man. Die lijkt nu gevonden in de persoon van voormalig KGB'er Vladimir Poetin, die begin augustus door Jeltsin naar voren is geschoven als zijn beoogde opvolger. Aan hem is de taak toevertrouwd de belangen van de grote financieel-economische conglomeraten en het militair-industrieel complex te verenigen met het verlangen naar rust van de gewone burger. De vrijgeleide die Poetin onmiddellijk per oekaze aan Jeltsin en diens 'familie' heeft verschaft, symboliseert dat. Ten tweede is Rusland op jacht naar eerherstel als waarlijk grote mogendheid. De oorlog in Tsjetsjenië is door de kiezers opgevat als revanche. De partijen die zich het openlijkst afficheerden als steunpilaren van deze gewapende campagne (behalve Eenheid ook de Unie van Rechtse Krachten, waarin de 'jonge hervormers' zich hebben verenigd) zijn daarvoor beloond.

Het Kremlin kon desondanks niet op zijn lauweren rusten. Het imago van een sterke man kan snel afbladderen. Zeker nu de militaire operatie in Tsjetsjenië minder simpel wordt afgewikkeld dan de publieke opinie tot nu toe is voorgespiegeld. In de grondoorlog stuiten de Russische troepen op hardnekkige tegenstand. Het halve jaar dat Poetin voor zijn verkiezingscampagne had - de nieuwe president zou aanvankelijk medio juni 2000 worden gekozen - zou derhalve wel eens net te lang kunnen zijn. Door af te treden, heeft Jeltsin die periode tot drie maanden ingekort en Poetin de presidentszetel aangereikt om de continuïteit te veinzen waarnaar de meeste Russen hunkeren.

DE WIJZE waarop Poetins machtsgreep zich tot nu toe heeft voltrokken, is typisch Russisch. Het is een constitutionele coup, maar wel een coup. Volgens de grondwet wordt het staatshoofd, bij diens ontstentenis, vervangen door de premier die binnen drie maanden presidentsverkiezingen moet uitschrijven. Staatsrechtelijk is daar geen speld tussen te krijgen. Veel belangrijker dan deze formele zuiverheid zijn echter de informele voordelen. Poetin kan komende maanden de voorwaarden bepalen waaronder de Russen ter stembus gaan. Die machtspositie moet niet onderschat worden. In een land waar het bestuur wordt bepaald door patronageverhoudingen en verkiezingen langs die lijn te beïnvloeden zijn, is de gang naar de stembus geen abstract democratisch proces, maar een concrete markt. Degenen die de schatkist bewaken, hebben daarbij een voorsprong. De opposanten van het Kremlin weten waaraan ze toe zijn. Alleen via een behoedzame maar smerige campagne kunnen ze vanaf volgende week, als de Russen terugkeren van hun wintervakantie, hun speelruimte oprekken.

DE BUITENWERELD heeft Jeltsin onverwijld geprezen voor zijn historische rol en de hoop uitgesproken dat Poetin een betrouwbare partner zal worden. De regeringsleiders in het Westen konden moeilijk anders. Te hopen valt echter dat ze hun eigen woorden niet al te serieus nemen. Als president was Boris Jeltsin naar Westerse maatstaven al jarenlang geen democraat meer. In Rusland zelf is de bevolking ook moe van de kloof tussen woord en daad in het eindeloze hervormingsproces. Behalve in intellectuele kring zullen weinig burgers het betreuren als de duimschroeven worden aangedraaid. De eerste tekenen dat Poetin dit ook daadwerkelijk zal gaan doen, hebben zich al gemanifesteerd. In zijn nieuwjaarstoespraak heeft hij de eventuele tegenstanders 'gewaarschuwd' dat zijn geduld op is. Dat is geen loos dreigement. Anders dan Jeltsin hoeft Poetin geen lippendienst te bewijzen aan de democratie. Hij kan het apparaat, waarin hij is opgegroeid, onbeschroomd inzetten.

Het Westen staat dus met lege handen. De vinger aan de pols en afwachten, dat is het enige dat erop zit.

( a d v e r t e n t i e s )