NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Deze week begon in Zuid-Afrika het proces tegen de ‘Josef Mengele' van de apartheid, hartchirurg Wouter Basson, verdacht van betrokkenheid bij het vermoorden van honderden mensen en van het vervaardigen van biologische wapens.

Door onze correspondent LOLKE VAN DER HEIDE

PRETORIA, 9 OKT. Hij heeft een guitig hoofd: kalende kruin, wipneus en ringbaardje, om zijn lippen speelt een mysterieuze, bijna sardonische glimlach. Dokter Wouter Basson (49) straalt zelfvertrouwen en intelligentie uit. Hier staat een hoogbegaafde man voor de rechtbank, een medicus die, als de beschuldigingen kloppen, zijn hersens niet gebruikte om mensen te genezen maar om ze uit te roeien. In de laboratoria van de apartheid knutselde hij bacteriologische wapens in elkaar waaraan miljoenen hadden kunnen bezwijken.

Hij wordt er verder van beschuldigd 16 mensen te hebben vermoord, gif te hebben geleverd voor de dood van 200 anderen, de staat te hebben opgelicht ten bedrage van 80 miljoen rand (28 miljoen gulden). Basson geniet de twijfelachtige eer te behoren tot een selecte club functionarissen van de voormalige apartheid (afgeschaft in 1994) die niet automatisch vallen onder de bepalingen van de Waarheids- en Verzoeningscommissie. Hun misdaden zijn te groot, het aantal doden te veel en vooral de politieke motivatie te vaag. Tot nu toe gingen twee collega's Basson voor: Eugene de Kock, leider van het doodseskader Vlakplaas en Ferdi Barnard, agent van het toenmalige zogenoemde Burgerlijk Samenwerkingsbureau, waarachter een instelling van staatsterreur schuilging; beiden kregen levenslange gevangenisstraffen opgelegd. Maar waar De Kock en Barnard twee dommekrachten van een rottend systeem waren, uitvoerders in plaats van uitvinders, rekent men Basson tot een elite van wetenschappers die hun geleerdheid willens en wetens in dienst stelden van de apartheid.

Wouter Basson begon zijn carrière als ‘Dokter Dood' in 1975 in het leger, waar hij zich specialiseerde in hartchirurgie en een naam opbouwde als een briljant medicus. Zijn kwaliteiten als cardioloog en onderzoeker werden door de blanke regering spoedig erkend. Jarenlang trad Basson op als lijfarts van president P.W. Botha. In de jaren tachtig vertrouwde de regering hem de leiding toe van het Project Kust, een hoogst geheime onderneming die ten doel had chemische en bacteriologische wapens te ontwikkelen om het blanke minderheidsbewind in het zadel te houden.

Basson kreeg van zijn superieuren - vermoedelijk kreeg hij zijn opdrachten rechtstreeks van Botha - een vrijwel onbeperkt mandaat. Op alle mogelijke manieren zou hij mogen werken aan wapens van wat voor aard ook. De hartchirurg nam dit letterlijk. Over een periode van tien jaar schuimde hij de hele wereld af voor ideeën en substanties. In zijn eerste onthulling deze week, niet gedaan tegenover de rechtbank maar in een gefilmd interview, zei Basson dat hij in 1982 ‘inspiratie' had opgedaan in de Verenigde Staten. Door zich voor te doen als een dienstweigeraar wist hij Amerikaanse organisaties voor de mensenrechten te infiltreren. Daar, zo wist hij, had men de beschikking over geheime documenten over biologische en chemische oorlogsvoering. Maar in plaats van ze te vernietigen, zoals de organisaties van plan waren, kopieerde Basson de plannen. ,,Langzaam begon ik me een beeld te vormen van het hele programma van chemische en biologische oorlogvoering. Onbewust verschafte het Amerikaanse leger ons de details voor de fabricage van dergelijke wapens'', aldus Basson.

In de jaren daarna begon Basson met een staf van onderzoekers in de laboratoria van Roodeplaat, nabij Pretoria, met het namaken en vervolmaken van stoffen op basis van gestolen ideeën. Hij mocht experimenten uitvoeren op levende proefkonijnen. In de aanklacht staat onder meer het geval van vijf anti-apartheidsactivisten die vastgebonden aan een boom werden ingesmeerd met een giftige gelei. Verder leverde hij een dodelijk drankje voor 200 leden van de toenmalige Namibische bevrijdingsbeweging SWAPO. Hun lichamen werden daarna in de oceaan gegooid en Basson zou op deze ‘dumping' persoonlijk toezicht hebben gehouden. Vooral in de tweede helft van de jaren tachtig, toen het apartheidssysteem in zijn voegen kraakte, ontwikkelde Basson met zijn staf in hoog tempo pillen en goedjes bedoeld om het leven van het regime te verlengen ten koste van dat van de activisten. Zo vonden de onderzoekers een ‘hartaanvalpil' en een antivruchtbaarheidspil uit, maakten ze vergiftigde sigaretten, chocola en whisky en waren ze heel ver in het vervaardigen van massavernietigingswapens. Hoewel de details nooit zijn onthuld (en de vraag is of dat tijdens dit proces zal gebeuren) wordt aangenomen dat Basson cs beschikten over bacteriën in reageerbuisjes die in potentie miljoenen mensen konden doden. In dezelfde periode begon Basson ook zichzelf te verrijken. Grote sommen geld die bestemd waren voor onderzoek verdwenen in zijn eigen zak.

Het vermoeden bestaat dat Westerse regeringen destijds goeddeels op de hoogte waren van de sinistere plannen van het apartheidsregime. Basson werd in 1992 door de laatste blanke president, F.W. De Klerk, ontslagen, waarna de Amerikanen en de Britten er bij De Klerk op aandrongen de biologische en chemische wapens en de blauwdrukken daarvoor te vernietigen, opdat het ANC deze niet in handen zou krijgen. Maar de Klerks opvolger Nelson Mandela vertrouwde de zaak niet. Om Basson te neutraliseren en achter de gehele waarheid te komen liet Mandela de cardioloog zijn werk hervatten, in afwachting van diens proces. In 1997 werd Basson nog eens gearresteerd in het bezit van een grote hoeveelheid XTC-tabletten, maar verder mocht hij gewoon zijn werk doen. Zo stond Wouter Basson de afgelopen jaren weer gewoon in de OK van een Pretoriaas staatsziekenhuis harten te ‘repareren', volgens eigen zeggen zijn meest geliefde bezigheid.

Ook tijdens zijn proces, dat tot twee jaar kan duren, wil hij graag chirurg blijven. Maar daarna lijkt Basson voor langere tijd achter de tralies te zullen verdwijnen.

( a d v e r t e n t i e s )