NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Secretaris-generaal Sweder van Wijnbergen diende gisteravond zijn ontslag in bij minister Jorritsma (Economische Zaken). Hij voelt zich bedrogen, "maar het ging erom dat ik een politiek probleem voor haar was geworden".

Door onze redacteuren JACO ALBERTS en JANNETJE KOELEWIJN

AMSTERDAM, 27 SEPT. In het weekeinde begonnen ze hem te bellen: Cor Herkströter (ex-Shell), Van Lede (Akzo Nobel), Rijkman Groenink (ABN Amro). "Jij ben iemand die onze taal spreekt, wij staan achter je. We willen dat je blijft."

Het heeft niet geholpen. Sweder van Wijnbergen besloot zondagochtend om de eer aan zichzelf te houden. Zondagavond om kwart voor acht diende hij zijn ontslag in bij Annemarie Jorritsma. Om acht uur, zo was het bedacht, opende hij het NOS Journaal. "Van de drie mogelijkheden was dit de enige die was overgebleven." Vrijdagochtend, twee dagen eerder, had Jorritsma haar secretaris-generaal voorgesteld om zich maar ziek te melden. "Dat heb ik geweigerd", zegt Van Wijnbergen. "Ik heb me me in mijn leven nog nooit ziek gemeld. Ik bén niet ziek." Bovendien vond hij het een halfslachtige oplossing. "Ik zei: óf ik blijf, óf ik ga weg, óf jij flikkert me eruit."

En waarom werd het weggaan?

Als een gentleman: "Als ik was gebleven, had ik Annemarie Jorritsma in een onmogelijke positie gebracht. Het ging er niet meer om of ik gelijk had, het ging erom dat ik een politiek probleem voor haar was geworden. Er zou een enorme politieke deconfiture voor haar aankomen, met vragen in de Tweede Kamer en veel rumoer in de pers. Dat moet je weten als ambtenaar. Als je een last wordt voor de minister moet je gewoon weg."

Maar hij hád wel gelijk, zegt hij. Vanochtend, op het kantoor van zijn advocaat Johan Kleyn van Loeff Claeys Verbeke, vertelt hij hoe het volgens hem gegaan is. Hij was door Serge Bakker van het trustkantoor TMF uitgenodigd om over de belastingplannen van Zalm en Vermeend te komen praten op een besloten bijeenkomst van de belastingadviseurs van Arthur Andersen. "Ik vroeg nog aan hem of het écht besloten was, geen pers in de zaal", zegt Van Wijnbergen. "Hij verzekerde me: geen pers. Spreek vrijuit, als academicus. We willen een scherpe analyse."

Die scherpe analyse kwam er. Van Wijnbergen maakte de belastingplannen van het kabinet met de grond gelijk. Een feest voor belastingsadviseurs. Tal van mogelijkheden om te ontduiken. Maar de pers was er wél. Een journalist van De Telegraaf.

Hoe kwam die daar?

Van Wijnbergen: "Arthur Andersen ontkent dat zij hem hadden uitgenodigd. Ik geloof ze, want als dat niet waar is, komt het altijd uit. Zij hebben een reputatie te verliezen. Dus heeft Bakker het gedaan, of TMF." De gedachte aan een complot tegen hem, of tegen Jorritsma, heeft dit weekeinde wel door zijn hoofd gespeeld. "Maar ik denk gewoon dat naïeve dommigheid van meneer Bakker is geweest. IJdelheid. Hij wist hoe gevoelig de combinatie belastingplan, Sweder van Wijnbergen en de pers was. Hij had springstof in handen. Hij heeft waarschijnlijk gedacht dat hij dat wel kon beheersen. Ik denk niet dat het opzet is geweest. Maar het is wel verwijtbare nalatigheid. En dat is hetzelfde. "

En springstof wás het. Vrijdagochtend bracht De Telegraaf het nieuws op de voorpagina. "Hen verwijt ik niks, zij hebben gewoon hun werk gedaan." En toen was politiek Den Haag toch al in de stress omdat Van Wijnbergen de dag ervoor in NRC Handelsblad had voorgesteld om het openbaar ministerie te privatiseren. "Dat was een grapje", zegt hij. "Je moet toch af en toe eens een balletje kunnen opgooien. Kijken hoe erop gereageerd wordt."

Maar dat kan dus niet in Den Haag. "De politiek lijdt niet aan een al te groot gevoel voor humor. In Den Haag is de sfeer: als jij het niet helemaal met me eens bent, ben jij tegen me en dus val ik jou aan, het liefst persoonlijk." Jorritsma vond dat 'grapje' over het openbaar ministerie vrijdagochtend "toch wel onhandig", ook al had ze het NRC- verhaal vantevoren gelezen.

Met zo'n incident kon de minister niet anders dan haar hoogste ambtenaar ter verantwoording roepen. Want het was ook niet voor het eerst dat Van Wijnbergen zijn minister met uitspraken in moeilijkheden bracht: kritiek op de economische voorspellingen in het tweede paarse regeerakkoord (PvdA Vlugschrift), kritiek op de aftrekbaarheid van pensioenen (Nieuwjaarsverhaal in Economisch Statistische Berichten). Van Wijnbergen, eind 1997 door de vorige minister Hans Wijers naar Den Haag gehaald: "Ik heb geen Weberiaanse opvatting van de rol van ambtenaar. Je kunt ervoor kiezen om een grijze muis te zijn en je invloed alleen intern aan te wenden. Dat is het veiligst. Maar ik vind dat een ambtenaar ook naar buiten moet treden. Hij moet een rol spelen in het publieke debat."

En Van Wijnbergen vindt dat hij nooit te ver is gegaan. "Ik heb met opzet altijd de grens opgezocht. Maar ik heb me nooit tegen staand kabinetsbeleid gekeerd."

De regels van wat hij wel en niet kon doen, zegt hij, waren glashelder. "Ik kon daar goed mee leven." Maar buiten zijn toedoen, zegt hij, was de regel nu wél overschreden. Zaterdag stond hij nog met zijn dochter op het hockeyveld, mobiele telefoon uit. Maar toen hij zondag zag hoe de rel zich begon te ontwikkelen wist hij: ik moet weg. "Het is anders dan bij Docters van Leeuwen. Die is slecht behandeld door het ministerie. Ik niet."

Van Wijnbergen wil graag vertellen wat hij de afgelopen jaren tot stand heeft gebracht: het belastingvoordeel voor uitkeringsgerechtigden als ze gaan werken, de reorganisatie van het ministerie, het masterplan voor investeringen in milieu, infrastructuur en de grote steden, de liberalisering en privatisering van de energiesector en het openbaar vervoer. "Dat laatste had ik graag afgemaakt."

Hij wordt nog een jaar doorbetaald, maar hij hoeft verder geen wachtgeld. " Dat heb ik niet nodig en ik wil niet eindeloos uit de staatsruif eten." Het eerste aanbod kreeg Van Wijnbergen gisteravond al per email uit Washington, van zijn oude werkgever de Wereldbank. "Of ik wil adviseren hoe het in het Midden-Oosten economisch verder moet na de Israelisch-Palestijnse vrede."

( a d v e r t e n t i e s )