NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Klonen van DNA als kunst

Op het festival Ars Electronica in Linz, een jaarlijks evenement over kunst en technologie, is het klonen van DNA tot kunst verheven. Belangstellenden kunnen het proces via Internet beïnvloeden. 'Wie de genen beheerst, beheerst de 21ste eeuw', merkte een deelnemer op.

Door INEKE SCHWARTZ

AMSTERDAM, 11 SEPT. Eeuwenlang werkten kunstenaars met dode materialen: met hout, steen, verf en doek. In de loop van deze eeuw kwamen daar allerlei nieuwe materialen bij. En nu, tegen het einde van het tweede millennium, werken ze ook met levend materiaal.

Een van de spraakmakendste projecten van Ars Electronica in het Oostenrijkse Linz, het toonaangevende jaarlijkse festival over kunst en technologie dat nu twintig jaar bestaat, is een project over genentechnologie. En dan niet een dat het fenomeen bekritiseert, maar een dat zelf een experiment is met levend genetisch materiaal.

'Genesis' van de Amerikaanse kunstenaar Eduardo Kac past perfect bij het thema biotechnologie ('LifeScience') van het festival in 1999. In een laboratorium liet Kac een 'kunstenaar-gen' produceren - geen gen van hemzelf maar een kunstmatig ontwikkeld exemplaar op basis van een tekst uit het Bijbelse scheppingsverhaal. De tekst werd vertaald in morsetekens om een codering in DNA mogelijk te maken. Door het aldus ontwikkelde DNA te klonen ontstaan twee soorten proteïnen die, wanneer je ze combineert, op elkaar inwerken en licht geven.

Een ingewikkeld verhaal, maar in Linz is het proces in volle gang te zien. In een donkere ruimte in het OK Center für Gegenwartskunst, een van de locaties van Ars Electronica, staat een bakje met dit fluorescerende genetische materiaal. Wie wil kan het proces zelfs een handje helpen door de lichtbron erboven heller of zachter te laten schijnen met behulp van een bedieningspaneel, dat bereikbaar is via Internet. Ook dat lijkt ingewikkeld, maar is in mediakunstenland niet ongebruikelijk. Over een maand zal Kac zijn kweekje opnieuw naar het laboratorium sturen en de veranderde DNA laten terugvertalen naar morse, en uiteindelijk naar de Engelse taal. Pas dan is het kunstwerk echt af. De Bijbeltekst uit het boek Genesis is meer dan toepasselijk: God schiep mensen 'opdat zij heersen over de vissen der zee en het gevogelte des hemels en over het vee en over de gehele aarde en over al het gedierte dat over de aarde kruipt.' Zo werd in Linz de afgelopen week wetenschap tot kunst verheven en kunst tot wetenschap.

Tijdens de LifeScience-conferentie begin deze week werden kwesties als deze uitgebreid besproken. Wat Eduardo Kac doet is volkomen legaal, verklaarde rechtenprofessor Lori Andrews in haar lezing. Het is niemand verboden om zelf, of met behulp van anderen, te experimenteren met genen en DNA te ontwikkelen. In Europa mag het niet met menselijke genen, maar in Amerika verbieden slechts negen staten genetische experimenten met embryo's. Waarop Andrews' collega en business-goeroe Jeremy Rifkin aanvulde: 'Wie de genen beheerst, beheerst de 21ste eeuw'. Deze heikele kwestie werd overigens weerspiegeld door de organisatie van het festival zelf: tot ongenoegen van een deel van het publiek was een van de sponsors van deze Ars Electronica de multinationale biotechnologie-gigant Novartis.

Het thema LifeScience leende zich meer dan ooit tot het verweven van kunst, wetenschap en maatschappelijke ontwikkelingen dat Ars Electronica voorstaat. Tijdens de conferentie kwamen kunstenaars, medici, biologen, natuurkundigen en sociologen uit de hele wereld aan het woord over de zegeningen en de gevaren van biotechnologie in de landbouw en de geneeskunde. Hun verhalen waren minstens zo controversieel als de kunstwerken in de tentoonstellingen van Ars Electronica. Het werd zelfs steeds moeilijker om kunst en wetenschap uit elkaar te houden. Is het project van drie Duitse kunstenaars, waarin zes hamsters in een arena robotjes met loopraderen moeten aandrijven om bij hun eten te komen, nu een kunst- of wetenschappelijk experiment? En het prototype van een automaat van Eric Paulos, die biologische stoffen levert na het inscannen van een vingerafdruk?

Ook als het onderscheid tussen kunst en wetenschap wel helder leek, bleek dat toch niet altijd het geval. Een website als 'Clones R Us', die een scala aan genetische diensten aanbiedt, was overduidelijk kunst. Leuk, een kloon-op-maat bestellen op basis van je eigen DNA voor achtduizend dollar, of voor veel meer geld een 'Designer's kloon' van door plastisch chirurgen bijgewerkte mensen als Michael Jackson en Pamela Anderson. Voor Ars Electronica-bezoekers was het zonneklaar dat deze site bedoeld is om het huidige gegoochel met genen en de discussie over het patenteren ervan aan de kaak te stellen. Maar daarbuiten is dat minder duidelijk. 'Clones R Us' ontving al vele serieuze verzoeken via haar elektronische postbus, waaronder de smeekbede van een weduwnaar om zijn dode echtgenote opnieuw tot leven te wekken.

Wetenschappers en kunstenaars worden wel vaker met elkaar vergeleken. Maar op deze Ars Electronica kwamen beide professies wel heel dicht bij elkaar.

LifeScience-installaties en projecten van winnaars van de Prix Ars Electronica, tot eind september in het OK Center fur Gegenwartskunst, Dametzstrasse 30, Linz. Publicaties: 'LifeScience' (ƒ103,50), 'Cyberarts 99' (ƒ78,60), 'Prix Ars Electronica' en 'Ars Electronica '79-99, facing the future', (ƒ155,-).