NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

Maarten Huygen
Mijn plan was om de documentaire te vermijden maar ik kon het toch niet laten om zijn gezicht te zien en toen bleef ik kijken. Naar Adolf Eichmann, tijdens zijn proces in Jerusalem, in 1961. Zijn huldiging van het beginsel Befehl ist Befehl is inmiddels cliché geworden dat op alledaagse situaties wordt toegepast. Parkeerwachters krijgen het vaak te horen.

Het is goed dat zo'n origineel document nu wordt uitgezonden, twee uur lang. Televisie en film mythologiseren de holocaust. Gedramatiseerd of als vergelijkingsmateriaal met huidige wantoestanden.

In het Eichmann-proces is het mechanisme van de massamoord blootgelegd. De verdachte deed het zelf, vrijwillig naar aanleiding van vragen. Hij was geen kampbeul maar had bloss ein Amt. Nee, formeel was hij niet verantwoordelijk voor de moord op de joden. Vanuit Berlijn bracht hij alleen orde in het transport, want dat was een chaos. Het moorden kwam pas bij het eindstation. Maar aan het slot van het proces zei hij zich wel menselijk verantwoordelijk te voelen. "Ik verwacht geen genade", zei hij. Indertijd was hij blij dat hij niet zelf aan het moorden had hoeven mee te doen. Was dat wel gebeurd, dan had hij een einde aan zijn leven gemaakt.

De dramatische accenten die de samenstellers aanbrachten waren al teveel. Tussen procesgedeelten hoorde ik wat onheilspellende elektronische tonen. Nadat Eichmann had gezegd dat hij slechts tussenpersoon was, zag ik hem in een flits uit zijn hokje verdwijnen. Zijn persoon was een onzichtbaar ambt geworden. Sommige uitspraken werden met muziek erbij herhaald. Maar zulke retouche deed afbreuk aan de kracht van de beelden.

In de rechtszaal was hij even volgzaam en precies als toen. Braaf stond hij op als hij iets zei. De rechter hoefde hem maar aan zijn eed te herinneren om hem weer aan het spreken te krijgen. En er werden wel suggestieve vragen gesteld maar hoe valt het te vermijden bij zulke kolossale feiten. De herinneringen aan de oorlog waren nog verser dan die aan het regime Videla nu. De magistraten waren bijna generatiegenoten en keken soms wanhopig.

Hij had een spits mondje, soms wat ironisch scheef getrokken en een zware zwarte bril. Een ouder ambtenarengezicht uit die tijd. Hij had ook een Amerikaanse functionaris kunnen zijn, zoals ik er zoveel in archiefbeelden heb gezien van parlementaire hoorzittingen in de jaren vijftig en zestig. Geen sardonisch monster. Er was ook geen getuige die in hem een beul herkende, want hij zat ver weg op een bureau. Dat industriële karakter van de moord maakt de holocaust uniek, de vele gewone Eichmannetjes die met de broodtrommel in de bovenste la hun plicht deden. Eichmann bleef zijn ambtseed volgen, zei hij, hoewel hij het er niet mee eens was. Maar hij was pessimist, dacht dat verzet, obstructie of plotseling vertrek zinloos was. "In mijn eentje kon ik niets doen", zei hij. Tussen de regels van de aftiteling door werd Eichmanns bewegende gezicht getoond, soms lachend, soms ernstig, maar nergens afstotend. Hij had gewoon een vreemd baantje gehad gedurende vreemde tijden. Als hij in Amerika was geboren, had hij het door zijn nauwgezetheid misschien wel tot staflid in de Neurenberg-processen gebracht. Organisatie van de dossiers. Hij had dan geen last van de "gespletenheid" die hij zou hebben gevoeld. Zijn plicht was dan geheel met zijn geweten in overeenstemming. Zo'n videoverslag trekt diepere sporen dan een Spielberg-film of gedramatiseerd televisieverhaal dat je dan toch niet gelooft. Een ander dergelijk document was de dit voorjaar uitgezonden film van een verstilde reis per trein vol mensen door Rwanda naar Congo tijdens de massaslachtingen.

Bij de dramatische tettermuziek van Netwerk voel je je al bedrogen.

Schindler's List probeerde authenticiteit te bereiken door zwart- witte gedeelten. Een constructie van echtheid maar het kwaad is gewoner.