NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Jongeren in Iran snakken naar meer vrijheid. Velen hebben hun hoop gevestigd op president Khatami. 'De hervormingen moeten rustig en vreedzaam gebeuren.'

Door THOMAS ERDBRINK

TEHERAN, 21 AUG. In heel Teheran is niet één McDonalds te vinden. Toch zijn veel Iraniërs dol op Amerikaans fast food. Daarom staat de hoofdstad vol restaurantjes die er alles aan doen het hamburgerconcern te imiteren.

'Boof' in het winkelcentrum Golestan komt erg dicht in de buurt. Vriendelijke medewerkers toveren in recordtijd variaties op het 'Happy meal' tevoorschijn. Milkshakes zijn in alle soorten verkrijgbaar. Bij gebrek aan cafés en disco's zijn parken, winkelcentra en dit soort restaurants de enige plaatsen in Iran waar jongeren in het openbaar samen kunnen komen. Zaktelefoons rinkelen, jongens en meisjes flirten en op de achtergrond klinkt zachtjes 'Islamic pop', de Iraanse variant op Westerse popmuziek. Rustige keyboardklanken en mannelijke zangers voeren de boventoon.

In deze redelijk veilige omgeving, waar minder controle is op naleving van de islamitische wetten, praten jongens en meisjes met elkaar over relaties, politiek en de toekomst. Sonia (18) weet al hoe die toekomst er voor haar uitziet. Volgend jaar vertrekt ze naar de Verenigde Staten om daar fotografie te studeren. "Daar heb ik veel meer mogelijkheden, vrijheid en plezier", hoopt ze. Haar vrienden knikken instemmend. "Iedereen die het kan betalen, vertrekt naar het Westen", verduidelijkt Sonia. Het is niet leuk om jong te zijn in de Islamitische Republiek Iran. De miljoenen jongeren, meer dan zestig procent van de bevolking, mogen bijna niets. Alcohol is verboden, net als dansen en Westerse muziek. Buitenlandse televisiezenders zijn slechts met een (illegale) satellietschotel te ontvangen en buitenlandse tijdschriften worden met een zwarte viltstift gecensureerd. Sonia prijst zichzelf gelukkig. Haar vader is een rijke zakenman. En geld opent veel deuren in Iran. Zo staat op het dak van haar huis een verborgen satellietschotel, klinken de Spice Girls uit de stereo en drinkt vader graag een illegaal wodkaatje dat hij voor twee dollar bij een stoker koopt. Na het bezoek aan het fastfoodrestaurant wordt er flink gedanst in Sonia's woonkamer. De hoofddoekjes zijn bij binnenkomst direct aan de kapstok gehangen, evenals de lange mantels die vrouwen buiten moeten dragen. In huis, omringd door hoge muren, gaan de meisjes gekleed in korte truitjes en strakke broeken. Moeder verzorgt haar gasten met meloen en vader gaat rond met wodka-cola. Sinds de presidentsverkiezingen van mei 1997 werden gewonnen door de hervormingsgezinde kandidaat Mohammad Khatami, hopen veel Iraniërs op meer democratie, rechtszekerheid en een grotere persoonlijke vrijheid. Hoewel het hem nog niet is gelukt zijn beloofde hervormingen door te voeren, blijft hij onverminderd populair. "Khatami is onze held", zegt Ali (21). "Dankzij hem leren we de betekenis van azadi, vrijheid, kennen.

Voor Ali, student met een hip sikje, betekent dat dat hij op zijn vrije vrijdagmiddag met meisjes en een cassetterecorder het Elbroz-gebergte boven Teheran intrekt. Als ze een rustig plekje hebben gevonden, gaat de tape met Westerse techno in de recorder. "Dan hebben we een disco in de bergen", zegt hij terwijl hij een danspasje voordoet. In de periode voor Khatami was dat ondenkbaar: toen werd er zelfs op de onbegaanbare bergpaadjes gecontroleerd of jongens en meisjes niet samen waren, vertelt Ali. "Maar het zou me niets verbazen als ze er volgende week plotseling weer zijn. De toekomst is zo onzeker." De studentendemonstratie van een maand geleden is daar een triest voorbeeld van. Geëngageerde studenten demonstreerden tegen de sluiting van de liberale krant Salam. Politie en ultra-conservatieve bendes, volgens officiële berichten gedirigeerd door enkele hoge politiefunctionarissen, reageerden krachtig door de demonstratie bloedig neer te slaan. Op straat verdenkt men de conservatieven ervan de aanval en de rellen die daar op volgden te hebben georganiseerd om het land in chaos te storten. Het harde optreden tegen de studenten en de moorden op prominente schrijvers en intellectuelen in december van het vorige jaar maken pijnlijk duidelijk dat in Iran, ondanks de nieuwe ideeën van Khatami, alles mogelijk is.

Dat is ook een van de redenen waarom het studentenprotest niet massaal door de jeugd werd gesteund. Iedereen sympathiseert met het protest, maar niemand heeft zin om klappen te krijgen. "Daarnaast biedt een nieuwe revolutie toch geen oplossing", weet Moshe (29). Ze is al enige tijd bezig met het oprichten van jongerengroepen, waarin wordt gediscussieerd over dagelijkse problemen. Om de zoveel tijd worden de groepen verboden, meestal omdat de bijeenkomsten te veel publiek trekken. Een paar maanden later komt de club onder een andere naam en samenstelling weer bij elkaar. "Wat heeft het geweld van de Islamitische Revolutie twintig jaar geleden ons land voor goed gedaan? De hervormingen moeten rustig en vreedzaam gebeuren, zodat er een stabiele samenleving komt", zegt ze.

Daarnaast moeten Westerlingen ophouden met denken dat alle jongeren in Iran democratie Westerse stijl willen, vindt Moshe. Dat klopt namelijk niet. Vrijheid van meningsuiting, meer individuele vrijheid en democratie binnen het raamwerk van de islam, dat zijn de drie mantra's van de hervormingen. "We hoeven heus niet allemaal naar de disco, maar we willen wel een beetje lol maken." Hoe islam en democratie in praktijk moeten samengaan, is voor Moshe ook nog de vraag. "Het antwoord daarop zal zich in de toekomst openbaren, als de conservatieven ophouden Khatami tegen te werken."

Tekort aan vrijheid en een onzekere toekomst zijn belangrijke problemen, maar geldgebrek leidt in de praktijk tot veel grotere zorgen. De Iraanse economie is voor een groot deel afhankelijk van olie-inkomsten. Aangezien de olieprijs het afgelopen jaar zeer laag was, verkeert het land in een crisis. Zeer vele Iraniërs zijn werkloos. Hoogopgeleide jongeren werken vaak noodgedwongen als taxichauffeur of hebben een ander laag betaald baantje. Het geldgebrek heeft soms vergaande gevolgen. Ghalem is 22 jaar en zou graag willen trouwen. Hij is door zijn familie uit het oosten van het land naar Teheran gestuurd om daar te werken in een drukkerij. Daarvan kan hij net zijn familie onderhouden en een ruimte huren in een half afgebouwd huis. "Om te trouwen heb je flink wat geld nodig", verzucht hij. "Je moet je aanstaande vrouw een aangenaam leven kunnen bieden."

Dat geld heeft hij niet en daarom is Ghalem nog maagd. Voor het huwelijk geen seks tenzij je een gewillig meisje tegenkomt. Dat is lastig, aangezien Ghalem bijna geen meisjes kent. Verder dan oppervlakkig flirten komt hij niet. Zijn vriend Sorousj (20) lost dat anders op. Hij huurt vaak samen met andere jongens een prostituee. "Ze zijn makkelijk te herkennen en lopen overal op straat", beweert hij. "Samen met twaalf andere vrienden huren we er een die het voor dertig dollar met ons allemaal doet. Natuurlijk heb ik liever een vrouw die van me houdt, maar dat kan ik niet betalen."

Ghalem zou zoiets nooit doen: "Op die manier wil ik niet ontmaagd worden." Ghalem en Sorousj hebben een grondige hekel aan de mullahs, de geestelijken die het land leiden. Volgens hen zijn zij de oorzaak van alle problemen. "De mullahs willen niets veranderen omdat ze bang zijn hun macht kwijt te raken. Maar ze zullen wel moeten, anders zal men een uitlaatklep zoeken voor alle frustraties", voorspelt Ghalem. In de buurt van Engelhab (revolutie), een grote straat vlak bij de universiteit, zijn die frustraties pijnlijk zichtbaar. Een enorme muurschildering van Ayatollah Khamenei is met verf beklad. Druipende strepen ontsieren het gezicht van de vriendelijk lachende geestelijk leider. Ghalem wil er liever niet op reageren. "De Leider mag je niet bekritiseren, dat is heel gevaarlijk", vertelt hij. Na een korte denkpauze vraagt hij of het ook in het Duits mag. Hij wijst naar het besmeurde portret: "Das ist der Führer! ".

(De namen van Sonia, Moshe, Sorousj en Ghalem zijn op hun verzoek veranderd.)

( a d v e r t e n t i e s )