NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Eerwraak: moord na gezichtsverlies

Eerwraak bij Turken heeft te maken met gezichtsverlies en prestige in de gemeenschap, stelt promovendus Clementine van Eck. "Maar meestal kan het door een huwelijk worden voorkomen."

Door onze redacteur YASHA LANGE

LEIDEN, 20 AUG. "Als vrienden of familie jouw dochter hand in hand zien lopen met een jongen, dan is je eer aangetast. Als ze seks heeft en niemand weet het, dan is er niks aan de hand. Formeel gaat het om het maagdenvlies. Maar in de praktijk draait het om het oog van de gemeenschap." Clementine van Eck studeerde Turks en culturele antropologie en heeft de afgelopen vier jaar gewerkt aan haar proefschrift over eerwraak bij Turken in Nederland. Ze bestudeerde literatuur en dertig strafdossiers, nu legt ze de laatste hand aan haar dissertatie.

De 39-jarige man die eergisteren tot tien jaar cel werd veroordeeld wegens moord op zijn 13-jarige dochter is van Marokkaanse afkomst. De achtergrond is vergelijkbaar, denkt Van Eck. "Het eerbegrip is hetzelfde als bij Turken, maar het komt onder Marokkanen waarschijnlijk minder vaak voor omdat de gemeenschap minder hecht is. Eerwraak wordt gepleegd binnen gemeenschappen waar iedereen iedereen kent. In zo'n situatie ontstaat sociale controle en roddel. Dan wordt eervol gedrag van vrouwen en meisjes heel belangrijk." Eerwraak: een echtgenoot vermoordt zijn (ex)vrouw omdat ze met iemand anders gaat of omdat hij de zeggenschap over zijn kinderen dreigt te verliezen. Een vader vermoordt zijn dochter omdat ze een vriendje heeft of omdat ze niet wil trouwen met degene die daarvoor is voorbestemd. Een broer vermoordt zijn zus, om dezelfde redenen: ze is een 'hoer'. Of de vader of broer vermoorden het vriendje, omdat hij een 'verkrachter' is. Hij krijgt dan de schuld om de dochter te sparen.

Hoe vaak het precies voorkomt heeft ook Van Eck niet kunnen achterhalen. "Het is een extreme daad, een uiterste consequentie. Toch staat in Turkije regelmatig een geval in de krant. En ook in Nederland komt het voor. Eerwraak is ook bij iedereen in de Turkse gemeenschap bekend. Maar jonge Turkse meisjes of jongens hebben het gevoel: dat zal mij niet overkomen."

Wat kan er ten grondslag liggen aan eerwraak?

"Er zijn twee Turkse begrippen die verband houden met elkaar en die kunnen leiden tot eerwraak. Namus en seref. Namus betekent letterlijk kuisheid van de vrouw. Ze mag geen ongeoorloofd contact hebben met mannen. Dat gaat niet alleen om seks, het gaat om veel kleinere dingen. In sommige dorpen of in kleine gemeenschappen kan een zoen of hand in hand lopen al genoeg zijn om de kuisheid aan te tasten. "Als dat gebeurt, dan daalt de seref van de man. Dat is zijn prestige in de gemeenschap. Het is heel belangrijk voor Turken. Werk hebben, in je eigen onderhoud voorzien, respect krijgen van jongeren, getrouwd zijn. Mannen die weinig seref hebben, kunnen dat ontlenen aan de namus van hun vrouw en dochters. Als hun dochter dan ook nog onkuis is, kunnen ze dat er niet bij hebben. Het is de druppel. Daarom zijn het bijna altijd mannen met weinig seref, werklozen bijvoorbeeld, die eerwraak plegen."

Welke factoren vergroten de kans dat het daadwerkelijk tot moord of doodslag komt?

"Heel belangrijk: als het algemeen bekend wordt. Voor zichzelf zou een vader het misschien nog wel kunnen verkroppen - het is tenslotte zijn dochter. Maar tegenover de hele gemeenschap is het gezichtsverlies te groot. Wat ook kan bijdragen is een provocatie door de eerschender, de jongen. Die zegt bijvoorbeeld: 'Ik doe met jouw dochter wat ik wil.' Dat kan dodelijk zijn, letterlijk. En een directe confrontatie, als de vader zijn dochter betrapt, leidt ook tot een verhoogde kans op eerwraak."

Is het een impulsieve daad, een soort crime passionnel, of gecalculeerd?

"Uit de dossiers die ik heb bestudeerd blijkt dat het meestal om moord gaat, niet om doodslag. Dat betekent dat het met voorbedachte rade gebeurt. Er wordt ook beraad gehouden. Dan wordt iemand uit de familie aangewezen als dader. Bij voorkeur de minderjarige zoon, omdat hij een lagere gevangenisstraf zal krijgen en omdat dan niet de kostwinner van het gezin achter de tralies belandt.

Toch komt het meestal niet tot eerwraak.

"Nee, gelukkig niet. De ere-kwestie wordt vaak op een vreedzame manier opgelost. Dat is ook het centrale punt van mijn dissertatie: er zijn alternatieven. Bijvoorbeeld door een huwelijk te regelen. Stel, een meisje loopt weg met een jongen. Om de eer te redden worden ze door de vader gedwongen met elkaar te trouwen. "Sommige meisjes 'schaken' daarom bewust een jongen. Ze zijn bijvoorbeeld uitgehuwelijkt, maar willen niet met die jongen trouwen. Dan lopen ze weg en knopen een relatie aan met een andere jongen. Dan is de eer aangetast en om dat op te lossen zegt hun vader: 'Ga maar trouwen'.

"Vaders sturen ook hun dochter naar Turkije. Naar opa en oma of naar een internaat, ver weg van het namus-gevaarlijke Nederland. Als een soort voorzorgsmaatregel. Een andere mogelijkheid is verstoting van de vrouw of dochter. Als ze dan wegblijft, hoeft er ook geen eerwraak gepleegd te worden. "

Maar toch niet elke Turkse vader vindt het zo erg als zijn dochter een vriendje heeft?

"Nou, mijn hoger opgeleide Turkse vrienden misschien niet. Maar het is wel het ergste wat je kan overkomen, als er iets met je dochter aan de hand is. Het leidt tot schaamte. Als iedereen het weet durft zo'n man in het koffiehuis niemand aan te kijken.

Maar hij kan toch niet zijn prestige in het koffiehuis opvijzelen door zijn dochter te vermoorden?

"Niet als er een huwelijk geregeld had kunnen worden. Dan vinden anderen het een overkill en wordt het niet goedgekeurd. Maar als je dochter zich blijft verzetten, steeds maar niet thuis wil komen en niet wil huwen, dan wordt het wel geaccepteerd en wordt de man gezien als een held."

In september 1995 schoot een 51-jarige man uit Dordrecht zijn vrouw op straat neer. De man woonde bij zijn ex-vrouw, maar was verbolgen dat zijn 29-jarige nieuwe echtgenote een relatie had met een andere man. Die zou hij ook hebben geprobeerd te doden. De man zei tijdens de rechtzaak dat hij impulsief gehandeld had toen hij "ze zag lopen, met mijn dochtertje erbij". Hij kreeg tien jaar gevangenisstraf.

In februari 1996 werd een 54-jarige Algerijnse man veroordeeld omdat hij zijn vrouw had gewurgd met het snoer van stofzuiger. Hij kon het niet verdragen dat zijn 43-jarige vrouw omging met andere mannen.

In mei 1991 werd een 31-jarige Turkse vrouw door een huurmoordenaar in het gezicht geschoten, terwijl zij door haar echtgenoot bij de haren werd vastgehouden. De schutter was ingehuurd door de echtgenoot, omdat zijn vrouw een relatie had met een oudere Turkse man die een paar huizen verderop woonde. De huurmoordenaar kreeg achttien jaar cel, de echtgenoot twaalf jaar. De afgelopen jaren speelde de zaak op van de moord op het zevenjarige Turkse meisje Kumral Bagci. Haar stoffelijk overschot werd in juni 1995 in stukken gesneden in plastic tassen aangetroffen. Eerder dat jaar werd het stoffelijk overschot van H. Aydin aangetroffen, die op dezelfde manier om het leven was gebracht.

( a d v e r t e n t i e s )