NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Hij is uitermate zorgvuldig opgevoed en aan zijn imago is de afgelopen jaren ook hard geschaafd. Maar Mohammed VI, sinds vrijdag koning van Marokko, kreeg een problematische erfenis.

Door onze redacteur MICHAEL STEIN

RABAT/AMSTERDAM, 27 JULI. Vele jaren had vrijwel niemand van de politieke klasse in Marokko ook maar één goed woord over voor kroonprins Sidi Mohammed. Men fluisterde dat hij een stuk minder slim was dan zijn jongere broer, dat hij te veel belangstelling had voor kunst en literatuur, dat hij te schuchter en een weekdier was - en zou terugschrikken voor harde en impopulaire beslissingen, zelfs als die noodzakelijk waren.

Koning Hassan II vergeleek Marokko eens met een leeuw, die aan een onzichtbare ketting moest worden gelegd. Zijn zoon was dat duidelijk niet van plan, en daarom ongeschikt om koning te worden. Velen hoopten dat Hassan II alsnog zijn jongere zoon Moulay Rashid tot troonopvolger zou benoemen. Maar de koning peinsde er niet over. Toen de kroonprins in één van zijn snelle auto's een ongeluk kreeg, toonde Hassan II zich zelfs publiekelijk geschokt. "Twintig jaar zeer zorgvuldige opvoeding zouden bij de dood van deze dienaar van Marokko voor niets zijn geweest", verklaarde hij. "Mijn zorg als koning is groter dan de zorg van de vader." Hij overdreef niet, wat de opvoeding betreft. Sidi Mohammed moest van zeven uur 's ochtends tot acht uur 's avonds studeren: eerst met een aantal uitgezochte kinderen in het paleis, waar hij vloeiend Arabisch, Frans, Spaans en Engels leerde. Daarna op de universiteiten van Rabat en Nice, waar hij rechten studeerde. In Brussel werkte hij rechtstreeks onder Jacques Delors, voorzitter van de Europese Commissie, om vervolgens in New York bij de Verenigde Naties stage te lopen in de internationale betrekkingen. Zijn doctoraalscriptie ging over de Europees-Marokkaanse betrekkingen, die zijn vader voor de toekomst van het land zo belangrijk vond.

Na deze inleidende studies benoemde Hassan II hem tot coördinator van de generale staf van de strijdkrachten en gaf hem allerlei protocollaire opdrachten. Van zelfstandig opereren was echter geen sprake. De kroonprins bleef in de schaduw van zijn dominante vader, maar ontwikkelde zich heel anders. Hij bleef 'gewoon'. Zo stuurde hij vaak zijn lijfwacht weg, terwijl zijn vader juist bezeten was van de noodzaak om zich tegen alles en iedereen te beschermen onder het motto "Je moet je op niemand verlaten, zelfs niet op je hoofdkussen". De afgelopen jaren verstomde de kritiek op de kroonprins. Het was alsof een onzichtbare dirigent het orkest een nieuw muziekstuk liet spelen. Sidi Mohammed werd nu een democraat genoemd, afkerig van alle luxe waarop zijn vader zo gesteld was. Hij was een sociaal bewogen man die oog had voor de problemen van zijn volk. Maar hij begreep tegelijkertijd dat te snelle sociale en politieke veranderingen tot onrust en opstand zouden kunnen leiden. Hij was kortom een ideale koning voor een zich behoedzaam vernieuwend Marokko. Een waardige opvolger van zijn vader, die hem geleerd had dat ongeduld één van de grootste ondeugden is.

Men weet niet hoe waar of onwaar al die verhalen zijn. Maar men weet wel dat koning Mohammed VI zich gesteld ziet voor gigantische problemen. Veel Marokkanen zagen op de televisie dat hij huilde toen Hassan II in zijn praalgraf werd bijgezet. Zij vroegen zich of waarover hij het meeste verdriet had: het verlies van zijn vader of het besef dat hem zeer zware tijden wachten.

Koning Mohammed VI - of de door hem benoemde regering - moet de corruptie bestrijden, die van hoog tot laag de samenleving vergiftigt. Hij moet het fenomeen aanpakken dat niemand, en al helemaal niet de kapitaalkrachtigen, belastingen betaalt. Hij moet de gigantische werkloosheid indammen, officieel twintig procent, in werkelijkheid waarschijnlijk veertig procent. Hij moet het onderwijsstelsel totaal vernieuwen, aangezien veertig procent van de kinderen niet naar school gaat en de overige zestig procent daar vrijwel niets leert. En hij moet ter wille van een beter investeringsklimaat het arbeidsrecht zodanig veranderen dat het niet meer tien jaar duurt voordat men iemand kan ontslaan. Daardoor zal echter de extreem hoge werkloosheid nog verder oplopen - met als gevolg toename van de toch al niet geringe sociale spanningen. Dat alles is een bijna onmogelijke opdracht. Maar - zegt een econoom - als men er niet binnen een jaar of drie mee begint, dreigt Marokko van een Tweede Wereldland af te zakken naar een echt Derde Wereldland. Alleen al op onderwijsgebied is de situatie dramatisch. Een docent legt uit: "De elite stuurt zijn kinderen naar het buitenland op school. Niet zonder reden, het onderwijs is dramatisch slecht. We hebben het in de jaren zeventig gearabiseerd. Alles wat er was, werd afgebroken, maar er kwam niets voor in de plaats. We hebben bijvoorbeeld geen beroepsopleidingen. Op school wordt in het Marokkaans les gegeven omdat de onderwijzers geen Arabisch kennen. Maar op de universiteit wordt de helft van de vakken in het Frans gegegen, hoewel de studenten dat niet beheersen. Omdat de druk zo groot is, laat men iedereen slagen. En die druk is weer zo groot omdat de toeloop overweldigend is. De universiteiten zijn namelijk uitwijkplaatsen geworden voor jongeren die geen werk kunnen vinden. Zij gaven tot voor kort gratis huisvesting en maaltijden voor iedereen. Maar we zijn in Marokko, en dus zijn er uitzonderingen. Wie de zoon van een minister is, krijgt van de overheid een auto plus zijn studie in Frankrijk cadeau." In de jaren '60 en '70 gaven in de universiteiten de linkse studenten de toon aan, nu de radicaal-islamitische studenten. Als zij kwaad zijn over profane zaken, bijvoorbeeld omdat de kantineprijzen verhoogd zijn, beginnen zij met het reciteren van Koranteksten. Daarna hakken zij met kettingen en messen in op hun minder gelovige medestudenten, om vervolgens de boel kort en klein slaan.

Daarom is een drastische, maar noodzakelijke onderwijsvernieuwing politiek zo riskant. Als de overheid besluit de arabisatie terug te draaien, komen radicaal-islamitische en Arabisch-nationalistische groepen vrijwel zeker in opstand. Maar als er niets verandert, zal Marokko de boot missen. Koning Hassan II besefte dat, net zoals vrijwel alle politieke partijen. Maar hij durfde geen beslissing te nemen.

Een bezoek aan de verboden radicaal-islamitische beweging Gerechtigheid en Weldadigheid van sjeik Abdessalam Yassin liet zien waarom zowel de overleden koning als zijn godsvruchtige vijanden zo voorzichtig waren. We zaten in een privé-huis in Rabat. Op mijn vraag wat ze van de monarchie vonden, zei één van de aanhangers van sjeik Yassin: "Wij hebben onze eigenheden, wat betreft de politieke interpretatie van de islam. En we houden rekening met de Marokkaanse realiteit. We willen niet antwoorden op uw vraag of de monarchie überhaupt acceptabel is. Maar uit ons zwijgen merkt u wel in welke richting ons antwoord gaat." De dochter van sjeik Yassin vertelde zondag namens haar vader aan het Franse persbureau AFP dat het overlijden van koning Hassan II "verdriet en emotie" teweeg brengt, maar geen politieke gebeurtenis is. "Het systeem sterft niet met een man. Wij zouden er de voorkeur aan hebben gegeven dat Hassan II leeft, maar het systeem sterft".

Sjeik Yassin en zijn volgelingen wachten geduldig op de sociaal- economische explosie die op termijn onvermijdelijk lijkt. Dan is voor hen het moment aangebroken om de Marokkaanse samenleving Gods wetten en hun wil op te leggen. Een diplomaat denkt dat zij wel eens kunnen zegevieren. "De trein voor de 21ste eeuw heeft het station al verlaten. Marokko heeft het kaartje gekocht, maar is nog niet ingestapt. Hoe langer het wacht, des te harder de trein rijdt."

Zie ook:
Massale rouw om Hassan II (26 juli 1999)

Een fenomenaal intelligent overlever (26 juli 1999)

Marokkaanse koning Hassan (70) overleden (24 juli 1999)

( a d v e r t e n t i e s )