NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

HANS BEEREKAMP
De grootste bioscoophit in Nederland sinds 1945 (Irma la Douce, 1963) en de film waarin Marilyn Monroe haar rok laat opwaaien boven een rooster van de metro (The Seven Year Itch, 1955) komen niet eens voor in de documentaire Billy Wilder: The Human Comedy van Mel Stuart. Wilders speelfilm One, Two, Three (1961) met James Cagney als Amerikaans officier in Berlijn, destijds slecht begrepen, nu hoogst modern, die de NPS later op de avond uitzendt, wordt evenmin genoemd. Toch is het geen slordig of willekeurig aandoend regisseursportret. Het oeuvre van Wilder (Sucha, Oostenrijk-Hongarije, 22 juni 1906), de grootste nog levende Hollywoodregisseur, is zo rijk en veelzijdig, dat je heel wat meer dan een klein uur nodig zou hebben om ook maar in de buurt van volledigheid te komen.

Stuarts portret legt zinnige accenten. Zo wordt, gelukkig vaak aan de hand van fragmenten die meester-raconteur Wilder zelf aan het woord laten, uitgelegd dat Wilder in eerste en laatste instantie een scenarioschrijver is, die regisseur werd om de kans te verkleinen dat een ander zijn werk verpestte. Een aantal essentiële anekdotes wordt verhelderd: Samuel Wilder werd al door zijn moeder Billy genoemd, naar haar grote held Buffalo Bill, en, ja, hij was Eintnzer in Berlijn, die in luxe hotels tegen betaling met dames de dansvloer opging, maar dat was met het oog op een reportage voor een krant. De journalistieke achtergrond van Wilder hielp hem niet alleen bij het schrijven en regisseren van films over journalisten als The Front Page (1974) en Ace in the Hole (1951).

En, heel belangrijk, Wilders genialiteit in het casten en kneden van acteurs wordt in de documentaire benadrukt en geadstrueerd. Hij was het die iconen maakte van Monroe (ook in Some Like It Hot, 1959), van Audrey Hepburn (in Sabrina, 1954), van Shirley MacLaine, Jack Lemmon en Walter Matthau, die onder grote tegenwerking van de studio Gloria Swanson de hoofdrol gaf in Sunset Blvd. (1950) en die Greta Garbo's onsterfelijke dialogen voor Ninotchka (Ernst Lubitsch, 1939) schreef. En die de eerste echte film noir Double Indemnity (1943) maakte.

De man die verantwoordelijk was voor dialogen als 'I ám big, it's the pictures that got small' (Swanson in Sunset Blvd.) en 'I am a man/ Nobody's perfect' (Jack Lemmon en Joe E. Brown in Some Like It Hot) en die letterlijk en ten overstaan van de hele goegemeente MGM- studiobaas Louis B. Mayer 'Fuck you!' toevoegde en Paramount verliet, toen hij de opdracht kreeg om van de kampcommandant van Stalag 17 geen Duitser, maar een Pool te maken, blijkt op hoge leeftijd nog niets van zijn scherpte en brutaliteit verloren te hebben. Een schitterend moment is het dankwoord voor zijn laatste oeuvreprijs, te midden van alle andere smokings. Wilder bedankt niet de toekenners van de prijs, zijn moeder, vrouw of kinderen, maar vertelt alleen een mop: "Komt een man bij de dokter, die zegt ik heb een probleem. Wat is uw probleem dan, vraagt de dokter. Ik kan niet meer plassen, zegt de man. Hoe oud bent u, vraagt de dokter. Ik ben negentig, zegt de man. Dan is het geen probleem, zegt de dokter, want dan heeft u in uw leven al genoeg geplast." Applaus van alle pinguïns: ik weet zeker dat Louis B. Mayer ook geklapt zou hebben. Al waren Wilders zeven laatste films flops (van Kiss Me, Stupid uit 1964 tot en met Buddy Buddy uit 1981), niemand kan zijn verdiensten meer ontkennen.

Billy Wilder: The Human Comedy, Ned.3, 19.54-20.53u. One, Two Three (Billy Wilder, VS, 1961), Ned.3, 22.57-0.45u.