NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Hoofdredacteur Oscar Garschagen worstelt in 'slangenkuil' Vrij Nederland

Vechtlustig door de ellende van school

Oscar Garschagen heeft zijn eerste jaar als hoofdredacteur van Vrij Nederland er bijna op zitten. Bij zijn weekblad zijn ze blij met hem, hij is aimabel en sociaal, maar hij is ook een workaholic en een einzelgänger.

Door Yasha Lange

De Woodward en Bernstein van Den Haag, zo zagen ze zichzelf graag. Het is begin jaren tachtig, politieke crisistijd. Kabinetten volgen elkaar in hoog tempo op. De jonge Volkskrant-verslaggevers Redmar Kooistra en Oscar Garschagen hebben weer tot middernacht doorgewerkt. Garschagen overnacht bij Kooistra in Woerden en wekt hem 's ochtends vroeg: Aufstehen, Karriere machen!

Het was een ironische grap van Garschagens vader, als Oscar weer eens met het zoveelste slechte rapport was thuisgekomen. Het wordt Garschagens Leitmotiv in Den Haag. Hij wil een goede journalist worden. En de post Den Haag kan de basis leggen voor zijn verdere loopbaan, zoveel is hem duidelijk. Dus: altijd overal zijn, jagen op het nieuws, elke dag scoren. Het is hem gelukt. Na Den Haag wordt Garschagen achtereenvolgens correspondent in Brussel en Washington voor de Volkskrant. En op 1 augustus aanstaande is hij precies een jaar hoofdredacteur van het weekblad Vrij Nederland. In de voetsporen van Rinus Ferdinandusse en Joop van Tijn. Niet slecht voor een jongen die nooit de middelbare school afmaakte en als rebel het leger in ging. Want Garschagen (46) was een vervelende puber. Het zijn de jaren zestig. "Hij vond leraren dom, hij wist het altijd beter", zegt zijn tien jaar jongere zus Agaath. In een paar jaar tijd verslijt Oscar vier scholen. Hij blowt, slikt pillen en gaat naar psychedelische voorstellingen, vertelt een jeugdvriend. Agaath: "Hij had ook altijd heel veel meisjes achter zich aan. En hij stal geld uit de portemonnee van mijn moeder. Al zal hij dat zelf ontkennen." Garschagen, rood aangelopen, ontkent niet.

En hij kwam nog wel uit zo'n goede familie. Oud geld, plantages en handelshuizen in Indië, opgegroeid in een kapitaal pand aan het Vondelpark in Amsterdam-Zuid. Oscar zat op de Cornelis Vrijschool, een nogal elitaire school voor kinderen van Amsterdamse intellectuelen. Veel expressievakken, weinig klassikaal onderwijs. Die kinderen zijn nu schrijver, journalist, rechter of arts. Publicist Theodor Holman was een klasgenoot: "Het was een bijzondere klas en Oscar was populair. Het was lachen met hem. Hij had altijd een grijns die groter was dan zijn gezicht."

Zijn vader, die beschadigd uit de oorlog kwam, verspeelt het familiekapitaal. Het gezin is dan inmiddels naar Veere verhuisd.

Oscar, zegt zijn vrouw Willemijn, is nog altijd "een Zeeuwse oester", doelend op zijn gesloten karakter. "Maar ik krijg hem altijd open." In Zeeland werkt Oscar als badmeester. "Ik heb nog nooit zoveel meiden achter me aangehad." Hij raakt ook verslingerd aan het boerenbedrijf. Trots: "Ik kan nog steeds melken, hooien en heel goed paardrijden."

In de familie worden veel kranten gelezen. Er wordt ook veel gediscussieerd. "We willen niet voor elkaar onderdoen", zegt Agaath. Elkaar niet laten uitspreken, dat kenmerkt Garschagen nog steeds. Agaath: "Hij zal nooit iemand moedwillig kwetsen, maar hij eist scherpte. Als mensen geen tegenwicht bieden, vindt hij ze minder interessant. Dan gaat hij op zoek naar iemand met wie hij wel kan discussiëren."

Over Europese en Amerikaanse politiek, nieuws, economie, geschiedenis en weinig anders. Praten over emoties? Liever niet. Garschagen is een vakidioot. "Op een feestje zoekt hij meteen mensen met wie hij het over de krant kan hebben. En daar praat hij dan de hele avond mee", zegt Martine Breunesse, de enige niet-journalistieke vriendin van Garschagen. Andere vrienden? Allemaal journalisten.

Waar komt die passie vandaan? Van de discussies thuis, onder andere. En wat de schoolkrant was voor veel publicisten, was de diensttijd voor Garschagen. Hij zette met twee anderen een soldatenkrantje op en ontdekte dat hij het leuk vond. Eindelijk, iets leuks dat hem ook nog een baan kon opleveren. Hij werkt zich naar binnen als opmaakredacteur bij Trouw, wordt stadsverslaggever en gaat na drie jaar naar de Volkskrant. Hij schrijft zich een ongeluk.

Alles wijkt voor het werk, maar er zijn uitzonderingen. Met Willemijn maakt hij wandeltochten in België. Zijn zoon Melle (17) brengt hij naar diens school in Hilversum, haalt hem middenin de nacht uit de disco, rijdt hem naar Zuid-Limburg voor een popconcert en ze doen aan 'male-bonding' (samen duiken). Tijdens een familieweekeinde gaat hij zondag weg om te werken. Hij is vaak half aanwezig, wil telkens naar het nieuws luisteren. Agaath: "Hij is een workaholic. Maar hij komt ermee weg, omdat iedereen altijd zo van hem gecharmeerd is. Ik ook." Zijn vrouw Willemijn is er helemaal niet altijd van gecharmeerd. Breunesse: "Zij maakt daar dan een pissige opmerking over." Om er direct aan toe te voegen: "Ze kan er goed mee omgaan, hoor." "Als je door die schoolellende van mij bent heengeweest, word je vechtlustig", verklaart Oscar zelf zijn ambitie. "Dat was echt een ongelukkige periode. Ik heb dat willen goedmaken."

De wil om iets te bereiken komt ook van zijn moeder: 'Wat je doet, doe je goed. Je moet jezelf redden', zei ze altijd. "Het zit in ons allemaal. De beste zijn", volgens Agaath. Thuis worden veel grappen over Oscars ego gemaakt.

Garschagen wilde hogerop. De hoofdredactie van de Volkskrant, wellicht. Jaren geleden werd hij gevraagd door Harry Lockefeer, de toenmalige hoofdredacteur van de Volkskrant. Maar Garschagen zei nee. Hij was correspondent in Brussel. En hij wilde naar Washington. Hij had er een prachtige tijd: een groot huis, oprijlaan, zwembad in de achtertuin. En zeker zo belangrijk: vrijheid, reizen, zijn eigen toko. "Hij hoefde niet te overleggen en eindeloos te vergaderen", zegt Cor Groeneweg, oud- collega van de Volkskrant en nu Haags coördinator bij het Radio 1- journaal. Garschagen won een belangrijke persprijs en ontving veel lof voor zijn artikelen. Eigenlijk wilde hij helemaal niet weg uit Washington, maar zijn termijn liep af.

Garschagen wilde alsnog lid worden van de hoofdredactie. Maar dat lukte niet. Hij was lang weg geweest, weinig mensen op de redactie kenden hem nog. De officiële reden voor de afwijzing: 'te weinig management- ervaring'. "Dat was absolute bullshit", reageert hij. "De cultuur is dat je eerst moet lijden, anders ga je de prima donna uithangen. Ze vonden het gewoon te steil, rechtstreeks van Washington naar de hoofdredactie." De teleurstelling was hij na een wandeling langs de Potomac weer kwijt. Garschagen zou chef buitenland worden. "Maar daar had hij geen zin in, na tien jaar vrijbuitersbestaan", zegt Breunesse.

Toen belde Vrij Nederland. Garschagen was blij verrast. Wat een eer. "Maar ik zei meteen: 'Als jullie over management-ervaring gaan zeiken, ben ik weg'. Jos Slats, die mij belde, zei dat Rinus en Joop dat ook niet hadden." Redacteur Leonard Ornstein, lid van de sollicitatiecommissie: "Hij riep door de telefoon iets van: 'Wow, te gek. Daar moet ik wel even over nadenken'." Flink nadenken. De roem van Vrij Nederland heeft plaatsgemaakt voor een gestaag dalende oplage - tien jaar geleden nog 150.000, nu ruim onder de 80.000. De functie van weekbladen is in toenemende mate in het geding, waardoor er altijd angst is ten onder te gaan. Een weekblad? Een crime voor een nieuwsman als Garschagen. Heb je net een mooi verhaal voor aanstaande woensdag, staat het al in één van de dagbladen. En als hoofdredacteur moet je leren over marketing en salarisstrookjes.

Vrij Nederland was bovendien synoniem geworden voor slangenkuil en gekonkel. ,Zou die redactie wel willen veranderen? "Het had toch de reputatie van een zelfgenoegzaam bolwerk", zegt Garschagen. "Het regime van Joop van Tijn had tot problemen geleid. De sfeer was gecompliceerd", legt adjunct-hoofdredacteur Margalith Kleijwegt uit. "Openheid ontbrak." Om de danig verziekte sfeer te doorbreken, moest er een ervaren journalist én een teamspeler komen. Drie prominenten wilden niet en sommige anderen werden afgewezen door de redactie. Toen viel de naam Garschagen. "Het kreeg veel bijval." Na een aantal gesprekken toog een delegatie in het diepste geheim naar Washington om hem te halen. "We moesten en zouden hem hebben", zegt Kleijwegt.

Garschagen zei ja. Hij wilde zich wel bewijzen in een leidinggevende positie en het salaris is aantrekkelijk. "Washington was heel bijzonder. Het was de ontknoping van een probleem", herinnert Kleijwegt zich.

Volgens oud-collega's is Garschagen de juiste persoon om de problemen bij Vrij Nederland op te lossen. "Hij heeft dat op een goede manier weten te doorbreken. Langzaam, door veel praten", weet Cor Groeneweg. Garschagen heeft misschien niet veel macht, maar hij kan wel gezag afdwingen, denkt oud-Volkskrant hoofdredacteur Harry Lockefeer. "Omdat hij een bijzonder goede journalist is. Dat geeft een zeker overwicht." Jan Luijten, jarenlang zijn directe chef bij de Volkskrant: "Als iemand eenheid in die club kan brengen, is hij het." Garschagen benoemde Kleijwegt als adjunct. "Zij vult mij aan. Zij heeft een gevoelige sociale antenne."

Zijn ze bij Vrij Nederland blij met Garschagen? Ja, zeggen Kleijwegt en Ornstein. Hij stimuleert, is enthousiast en straight, laat mensen vrij maar geeft ook opdrachten.

Want Garschagen is charmant, geïnteresseerd, attent, aimabel, joviaal. Enzovoort. Iedereen vindt hem aardig. En 'heel sociaal'. Dat is hij ook - tot bepaalde hoogte.

"Hij lijkt sociaal", zegt Agaath. "Al mijn vriendinnen gaan altijd plat voor hem: 'O, hij is zo geïnteresseerd, zo leuk'. Maar hij doet sociaal. Op een feestje heb je dat niet door, hij weet goed wat hij moet zeggen. Ik grap altijd: Als hij de straat uit loopt, is hij je weer vergeten." Ze is dol op haar broer, daar niet van. Maar ze heeft ook kritiek: "Uiteindelijk kiest hij altijd voor zichzelf."

Het sociale gedoe moet niet te lang duren. Een aantal collega's bevestigt het beeld, maar laat zich er voorzichter over uit. Volgens hen is hij gewoon erg begaan met zijn werk, geen sociaal dier. Garschagen geeft dat zelf ook toe. "Ik ben geen sociaal werker." Ook de kritiek van zijn zus kent hij maar al te goed. Lachend: "Natuurlijk, ik ben asociaal. Dat word je van dit vak." Redmar Kooistra en Garschagen waren jarenlang gezworen kameraden. Ze groeiden samen op in Zeeland en maakten carrière bij de Volkskrant. De vriendschap liep mis, er ontstonden spanningen, er was niets meer te vertellen. Kooistra: "Hij is een einzelgänger. Ik denk ook niet dat zijn kwaliteiten liggen in het leiden van een team."

Ook in Vrij Nederland-kringen valt daarover gemor te horen, alleen niet on the record. Garschagen zou niet in staat zijn om een goede band met alle redacteuren te onderhouden. Hij is niet echt een people's manager, zegt een medewerker. Tien jaar in je eentje is ook iets anders dan het aanvoeren van een club van vijftig met een goed gewortelde praatcultuur. Garschagen: "In het begin dacht ik dat ik gek werd. Er wordt hier wat afgeluld. 's Avonds ben ik bekaf." Inmiddels is hij eraan gewend, zegt hij. "Ik doe er nu volop aan mee."

Garschagen is het blad langzaam aan het veranderen. Hij wil een links opinieweekblad maken. Er kwamen opiniepagina's, nieuwe gerestylde rubrieken, mooier papier, een pagina met geinige nieuwtjes uit de grachtengordel. Hij heeft de planning verbeterd, zodat er elke week minstens één of twee mooie verhalen klaarliggen.

Een aantal keuzes is nog niet gemaakt. "De onderzoeksjournalistiek, de columnisten en de presentatie van het grote interview. Dat kan nog beter, dat blijft moeilijk", zegt Ornstein. De nieuwsjager Garschagen heeft bovendien moeite afstand te nemen van de actualiteit, zo valt in Vrij Nederland-kringen te horen. Hij wil én verdieping van het nieuws én eigen onderzoek.

Heeft Garschagen het naar z'n zin bij Vrij Nederland? Ja, maar onder voorwaarden: het blad moet weer gelezen worden, de artikelen moeten over de hele lijn beter. En de oplage moet omhoog - of op zijn minst stabiel blijven. "Er is een plek voor Vrij Nederland, het móet lukken." Anders is het niet leuk.