NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Wat deed je dat goed, dat kotsen!

Foto Leo van Velzen

Het toneelseizoen is voorbij en Jack Wouterse kijkt er vanuit zijn woning in de Bijlmermeer verbijsterd op terug. Eerste aflevering van een korte serie gesprekken met acteurs.

door Anneriek de Jong
Naar Jack Wouterse kijken is niet altijd even fris. Komt hij op de bühne in actie, dan morst hij liters zweet terwijl zijn buik schudt en zijn longen puffen. Met zijn kolossale lichaam speelt hij meestal kolossale zakken:zuipschuiten, verkrachters, stiekeme incestplegers. Die toch ontroeren omdat ze er zelf ook onder lijden dat ze zo zijn als ze zijn. Een verschil tussen Jack Wouterse's toneel- en filmrollen is er wat dat betreft niet. De slager in de speelfilm De Noorderlingen valt wildvreemde vrouwen lastig maar liever zou hij gewoon wat vrijen met zijn eigen vrouw, die zich succesvol aan zijn avances onttrekt. De vader in de televisiefilm Suzy Q maakt werk van zijn tienerdochter, maar liever had hij werk in een winkel. De man in de toneelvoorstelling Blasted krijgt van de drank energie, maar liever zou hij zichzelf buiten bewustzijn drinken.

Blasted was dit seizoen te zien bij Het Nationale Toneel en Wouterse speelde Ian, een zak en een wrak tegelijk: racistisch en doodziek, vol haat en wanhopig verlangen. Naar Kate (spel: Ariane Schluter), met wie hij een hotelkamer deelt. Ian scheldt op de nikkers en raakt Kate daarmee in haar ziel, om haar even later behoedzaam te strelen: hij heeft lief maar weet niet meer hoe liefde moet.

Auteur Sarah Kane maakte veel van die rol en Wouterse maakte er nog meer van. De subtiliteiten tussen de ploerterigheid door, die waren voor een groot deel van hem, die stonden niet in de tekst. En ook de ploerterigheid was in al zijn pijnlijkheid niet plat. Ingeleefd spel is uit de mode en toch: in dit geval wèrkte de identificatie van de acteur met zijn rol. "Ik stond daar te kotsen op het toneel; bezoekers zeiden na afloop: 'Wat deed je dat goed, dat kotsen!' En ik: ''t Was anders niet de bedoeling.'" Nee, zich zó erg inleven, dat doet hij voortaan niet meer. Het seizoen is voorbij en Jack Wouterse kijkt er vanuit zijn woning in de Bijlmermeer verbijsterd op terug. "Na de voorstelling kon ik niet meer stoppen met hoesten, 't bloed kwam m'n mond uit, heel veel." Blasted, zegt de 42-jarige acteur, is het zwartste stuk waarin hij ooit heeft gespeeld. Een stuk dat onopvallend van een relatiedrama in een oorlogsdrama verandert. Er breekt een burgeroorlog uit, explosies maken de hotelkamer tot een ruïne en in die ruïne verschijnt een soldaat. Met honger naar voedsel en seks. Op het ontbijt valt hij aan en vervolgens op Ian, die hij van achteren neemt en van voren berooft van een oog.

"Oorlog: ik ben er zwaar op tegen - maar vind je 't gek dat je doordraait wanneer je zoals die soldaat hebt gezien hoe ze je vriendinnetje hebben geslacht? Als ze aan mijn vrouw en kind komen, dan word ik ook een beest. Ik zag eens hoe jongens bezig waren mijn zoon te treiteren. En meteen stond ik klaar om toe te slaan als ze m'n kind ook maar met één vinger zouden aanraken. Op zo'n moment word je de gevaarlijke gek die je nooit wilde zijn. Dt is volgens mij oorlog. Treiteren, roven, verkrachten en moorden: en als zij het bij jou hebben gedaan doe jij het bij hen terug. Oorlog is een extreme vorm van geweld die men legitimeert met politiek gelul. Die Serviërs waren echt niet in Kosovo voor een schone zaak, voor een Groot-Servië, zoals ze op de Servische televisie zeiden. Die waren er om te halen en te snaaien. En als jij daar maar lang genoeg tussen zit, dan word jij precies hetzelfde."

Rassenscheiding

Het geweld in Blasted is niet gelocaliseerd in Kosovo maar in de Britse stad Leeds, en volgens Wouterse had het net zo goed de Bijlmer of in groot-Amsterdam kunnen zijn. "Er lopen hier genoeg idioten rond met pistolen. In het armoeiïge deel van de Bijlmer wonen de negers en in het rijkere deel de blanken: da's rassenscheiding en een explosieve toestand. Een van die idioten hoeft de boel maar op te jutten en pats, de vlam slaat in de pan.' Niet dat hij de racisten wil demoniseren. Zowel in Blasted als in Massage, beide geregisseerd door Johan Doesburg van Het Nationale Toneel, heeft de buitenlanderhaat van de hoofdpersonen een menselijk gezicht. "Ik ken een man in de Haagse Schilderswijk: een hele aardige man maar zeer racistisch. Alleen maar kankeren op de Turken en de Marokkanen maar hij staat wel de banden te plakken van al die jochies. Racisten zijn altijd meer dan alleen racisten." Zoals de bewoners van de onderkant van de samenleving meer dan alleen maar treurnis kennen. Op het toneel althans mag best gelachen worden. In ieder geval wel in de voorstellingen van Alize Zandwijk, zijn 'regisseur nummer één', met wie hij komend seizoen bij het RO Theater steeds zal werken - bijvoorbeeld in de solo Keefman en in de ambitieuze Oresteia. In Zandwijks enscenering van Maxim Gorki's Nachtasiel, ook bij het RO Theater, zat Wouterse op een berg ouwe troep, monter mutsen in elkaar te prutsen. "En aan het eind stelt die man zich voor dat hij een kroeg heeft waar alles voor niks is en waar je je lievelingsliedje kunt zingen. Het doet er niet toe dat hij een arme donder is die zijn geluk slechts fantaséért: zijn fantasie is tòch een state of mind. Het goeie aan Zandwijks regies is dat er altijd hoopvolle, mooie momenten in zitten."

Een van de weinige mooie momenten in Blasted: "Dat dansje. Dan houden we mekaar vast en staan we zo wel een minuut op het toneel. Één minuut zo staan: dat heeft iedereen af en toe nodig. Even veilig, even lekker, ooh. Als ik erin slaag een lul te spelen die men toch niet haat, dan klopt het. Alle figuren in goeie stukken hebben hun schuld en hun onschuld. En er zijn oneindig veel gradaties. Je kunt iemand spelen die een grote lul is en af en toe ontroert maar je kunt ook iemand spelen die lief is en af en toe lullige dingen doet.'' De verkrachtende slager in De Noorderlingen zit daar zo'n beetje tussenin. ,,Je zou maar opgescheept zijn met een godsdienstwaanzinnige vrouw. Die uitsluitend oog heeft voor martelaren van de Heilige Kerk. Terwijl die slager zó'n zin heeft! Haar kan hij niet aanraken en ja, dan doet ie foute dingen.'' Anders dan de meeste mannen die hij moet spelen kan Wouterse, vindt hijzelf, 'ontzettend goed' met vrouwen omgaan.

,,Ik heb een heleboel vrouwen die m'n vriendjes zijn. Zonder seksuele spanning: die sluit je uit, dat spreek je af. En dan kun je tederheid loszetten van: 'Ik doe alsof ik teder ben, maar eigenlijk is 't een kwestie van een paal in m'n broek.' Dan kun je op het toneel of in de film júist seksuele dingen met elkaar spelen.'' Het seksuele geweld van veel van zijn personages kent hij zelf dus niet, maar, voegt hij er gauw aan toe: ,,Ik heb makkelijk lullen, ik heb eenentwintig jaar vaste verkering, ik ben verliefd op m'n eigen vrouw.'' Ze bewonen een keurige beletage bij de Gaasperplas: prikbord vol kiekjes in de keuken, barbecuehoek in de tuin.

Jarenlang leidden ze met hun zoon een zwervend bestaan. Ze hadden een circus, 'heel klein, met een hoop verkleden want dan leek het nog wat, dan was het net alsof d'r heel veel mensen werkten. Clown spelen en tevens pisteknecht en directeur. Leuk geweest maar zwaar. Tent afbreken in de regen en zitten kleumen in zo'n natte caravan. Nee, dat hebben we gehad, die periode.''

Het toneel stond hem aanvankelijk tegen. ,,Ik dacht: toneel, da's niks voor mij, da's een ander milieu. Ik hou niet van tennis, ik hou niet van hockey en bij toneel is 't allemaal atheneum wat komt kijken. Maar in 1989 hoorde mijn vrouw dat Johan Doesburg een grote man met gevoel nodig had en ze zei meteen: 'Die heb ik thuis zitten'. Zo ben ik het vak ingerold. En ik moet zeggen: ik heb of krijg het onder de knie. Vroeger speelde ik allemaal nummertjes achter elkaar, nu speel ik een hele ròl. 'k Heb een paar lichtende voorbeelden gezien. Herman Gilis, en Peter De Graef in De wereldverbeteraar: daar zit je met open bek naar te kijken. Die kant moet het op, denk ik dan, die humor en die concentratie.''

Doet Jack Wouterse niet te veel? De Obelix in Obelix, de olifant in Tarzan, de dikke flierefluiter in Dying to Go Home... ,,Soms'', geeft hij toe, ,,gaan dingen te snel, te slordig. En soms werkt snelheid juist goed, dan geeft het een krachtig effect.'' Hij houdt van het aardse, het fysieke werk: ,,Dikke mensen hebben ook hun schoonheid. Het is mooi om die hele massa te gebruiken voor wat je te vertellen hebt.'' Hij werkt keihard en is lui als een varken. ,,Na een voorstelling ga ik gelijk op de bank liggen zappen.'' Op school liep hij 'alleen maar te zieken'. Lezen, aandachtig lezen, leerde hij er niet. Nog steeds leest hij niet graag. ,,Ik lees de krant, een mening heb ik toch al. Het is een misverstand om te denken dat een acteur slim moet zijn. Dingen zijn vaak heel simpel. Die moet je juist uitgekleed, ongegeneerd durven laten zien. Niet vertroebeld door theorietjes maar helder.'' Ook Shakespeare, die hij wèl gelezen heeft omdat hij eens Othello speelde, ook Shakespeare is 'hartstikke hard en helder'. En Shakespeare is lekker volks. Net als Jack Wouterse, de zoon van een militair en een werkster.

,,Mijn spel slaat aan bij gewone mensen. Bij slagers en trambestuurders enzo. Die hebben geen behoefte aan dat bekakte.'' Hoewel hij van de weeromstuit een beetje te vlijtig plat praat. ,,Ik heb regisseurs nodig die me in toom houden. Maar ook al probeer ik netter te praten, volks blijf ik toch: zo is nu eenmaal mijn lichaamstaal.'' Hij drinkt en hij rookt en zijn inspanningen beloont hij graag met een gehaktbal. Je zou haast vermoeden dat hij er alles aan doet zijn omvang te behouden. Zijn dikte is immers zijn handelsmerk... Voor het eerst wordt Jack Wouterse kwaad. ,,'Je moet afvallen, je moet afvallen want dit kost je rollen', hoorde ik tot vervelens toe. En ineens zeggen ze het omgekeerde. Allemaal onzin. Ik wil afvallen voor m'n gezondheid en als ik straks dunner ben ga ik echt niet slechter spelen. Ook niet beter trouwens. Het enige dat telt is dit: schijt hebben aan conventies en in de zaal een bom achterlaten.''

( a d v e r t e n t i e s )