NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

De hele krant op NRC's Webeditie voor het buitenland
(open tot 20 juli)

'Ik ben weer terug bij de eenvoud'

In 1979 regisseerde Wil ter Horst-Rep voor het eerst de jaarlijkse Shakespeare-voorstelling in het openluchttheater van het Drentse Diever. Deze zomer neemt ze afscheid met het laatste toneelstuk dat Shakespeare schreef: De storm (The Tempest, 1613).

Door KESTER FRERIKS

DIEVER, 16 JULI. Twintig jaar geleden kreeg Wil ter Horst-Rep plots de opdracht in Diever de jaarlijkse voorstelling van Shakespeare te regisseren. Het werd De vrolijke vrouwtjes van Windsor. Het openluchttheater van Diever in Drenthe is het toonbeeld van wat een schouwburg in het bos onder de open hemel moet zijn: intiem, omsloten door hoge bomen, een natuurlijke glooiing voor de toeschouwersbanken, goede akoestiek.

Sinds 1946 is hier elk jaar een Shakespeare te zien, aanvankelijk geregisseerd door de legendarische dokter Broekema. Samen met burgemeester Meyboom koos hij, altijd op oudejaarsnacht, het stuk uit. Vervolgens werd het hele brinkdorp - man, vrouw, kind - ertoe aangespoord deel te nemen aan de voorstelling. Het gerucht ging dat het voor zwangere vrouwen beter was niet tijdens een voorstelling te bevallen: de van toneel en dan vooral van Shakespeare bezeten dokter Broekema liet hen rustig wachten.

Wil ter Horst, afkomstig van de Theaterschool in Amsterdam, assisteerde Broekema bij zijn regies. Totdat deze ineens overleed. Op het repertoire dat seizoen van '79 stond De vrolijke vrouwtjes van Windsor. Ter Horst voltooide de regie en was sindsdien als vanzelfsprekend Broekema's opvolger. Wil ter Horst: "Dokter Broekema was een man van autoriteit en gezag. Nadat de keuze van het stuk was gemaakt, kregen de spelers zonder enige inspraak in januari de rolverdeling. In maart moesten ze op de repetitie komen, afwezigheid werd niet geduld. Ik studeerde in het begin van de jaren zeventig aan de Theaterschool in Amsterdam. De tijd van de democratisering. Ik ging in Diever, waar ik ook woonde, anders te werk dan dokter Broekema. Eerst keek ik naar de spelers en dacht: die daar, dat is een goede Othello. Dus deden we dat jaar Othello. Of: die jongen en dat meisje, zij zijn uitgelezen voor de titelrollen in Romeo en Julia. En vervolgens speelden we dit pure liefdesverhaal."

Jaarlijks trekken de voorstellingen in Diever zo'n 15.000 bezoekers. De acteurs zijn allen vrijwilligers. Inmiddels ligt het niveau ver boven dat wat zo gemakkelijk 'des amateurs' heet. De voorgangers van Wil ter Horst worden nu met een waas van romantiek omgeven. Zo trok burgemeester Meyboom in de week voor de première naar de Randstad om bij de kunstredacties van de kranten aan te kloppen, ongevraagd, onuitgenodigd. De toneelrecensenten moesten komen. En dat deden ze. Broekema zag een boer werken op een weiland, stapte van zijn motorfiets en zei: "Gij staat vanavond op het toneel." Broekema deed alles zelf, geen bemoeienis van anderen.

Wil ter Horst pakte het professioneel aan: zij zorgde voor vaste kostuum-, decor- en lichtontwerpers. Haar eigen, zeer bekwame vertaalster werd Emmy Wijnholds-Schuster. De regies van Wil ter Horst, zoals deze De Storm, vallen op door een tekstgetrouwe weergave van Shakespeare, gecombineerd met een directe, herkenbare speelstijl. Ter Horst: "Het boek waarmee ik begon, was Shakespeare tijdgenoot, het beroemde werk van Jan Kot. Ik ben geen schrijftafel-regisseur, alles ontstaat op de speelvloer. De inbreng van de acteurs acht ik hoog. Tijdens de wintermaanden lees en herlees ik, analyseer, bedenk beelden. Zoals in De Storm. Aan het eind breekt, bij Shakespeare, de magiër Prospero zijn toverstaf. Als teken dat zijn magie ten einde is. Ik vind het mooier hem die staf van zich af te laten werpen. Dat is een subtieler, betekenisvoller daad van afscheid nemen.

"De natuur van het Openluchttheater is voor mij van belang, het rauwe en ruwe ervan, wind, de aarde, het zand, stenen, bomen. De Storm speelt zich af op een naamloos eiland, onwerkelijk bijna. Wij verplaatsen het naar een open plek diep in het Dieverse bos. In de loop van de jaren is mijn stijl veranderd: ik begon sober, werd vervolgens fantasierijker en nu ben ik weer terug bij eenvoud en tekstgetrouwheid. De kaalheid van een bostheater fascineert me. Vorig seizoen speelden we De getemde feeks en werden we uitgenodigd in De Tamboer in Hoogeveen. Volmaakt geoutilleerde schouwburg. Eerst wilde ik met alle hulpmiddelen werken, maar uiteindelijk bracht ik de voorstelling terug naar de basiselementen van een bühne in een schouwburg: enkele spots, de praktikabels, een zetstuk. Dat was voldoende."

Na haar afscheidsregie zal Wil ter Horst zich op kleine toneelvoorstellingen gaan toeleggen, misschien gespeeld in een eenvoudige ruimte als een schuur. Zij is dan terug bij het begin, een vorm van theater die de Engelsman Peter Brook de 'lege ruimte' noemt. Wil ter Horst: "Voor een voorstelling heb je weinig nodig: een speler, de tekst, een plaats om te spelen. De Storm was mijn wens als afsluiting, want de gangbare interpretatie luidt dat Shakespeare met dit stuk afscheid nam als toneelschrijver. Hij legt aan het slot een prachtige tekst in de mond van Prospero."

's Avonds later, tegen middernacht, klinken die afscheidswoorden uit de mond van toneelspeler Jan Meer in de rol van Prospero. De voorstelling is een boeiend samenspel van Shakespeareaanse verbeelding en strakke, aansprekende regie. Luchtgeest Ariel is een ranke, engelachtige verschijning. Prospero zegt: "Voer me uit dit vreemde land, met de klank van hand op hand. Uit is nu mijn tovermacht. Wat mij rest is eigen kracht."

Tegelijk met de première is een cd-rom verschenen waarop het indrukwekkende archief van Shakespearetheater Diever is vastgelegd. De vertalingen van mevrouw Wijnholds staan erop, alle kostuumontwerpen, 3300 recensies en artikelen, 5000 bladzijden uit de belangrijkste boeken over Shakespeare, de affiches, alle 4850 rollen die in ruim een eeuw Shakespeare in Diever zijn gespeeld met de namen van de acteurs. Uit deze cd-rom blijkt hoe nauwgezet het gezelschap met zijn theatergeschiedenis omspringt. Intussen is er een nieuwe regisseur aangetreden: Jack Nieborg. Hij is afkomstig uit Groningen waar hij voor verschillende ge zelschappen werkte. Zijn eerste regie in de zomer van 2000 zal Pericles zijn, een van de zeer weinige stukken die nog nooit in Diever werden opgevoerd.

De Storm, Shakespearetheater Diever; 17/7 t/m 11/9. Aanvang 21.00u. Res.: (0521) 591 167. CD-rom over Shakespeare te bestellen via (010) 244 04 51. ƒ125,-; bezoekers voorstelling ƒ75,-.

( a d v e r t e n t i e s )