NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

'NAVO heeft blunders van de hoogste graad begaan'

Maandenlang hebben de Serviërs jacht gemaakt op de ondergedoken Veton Surroi, hoofdredacteur en uitgever en een van de meest prominente leiders van de Kosovaren. Een gesprek over zijn ervaringen in de oorlog, de NAVO en de toekomst van Kosovo.

Door onze redacteur CEES BANNING

PRISTINA, 23 JUNI. "De leider die heeft geleden met zijn volk", zo kopt de krant Koha Ditore (Dagelijks Nieuws) boven een artikel over hoofdredacteur en uitgever Veton Surroi. In Pristina beginnen mensen spontaan te applaudisseren als Surroi voorbijloopt. "In de barre tijd was hij bij ons. Hier. In Pristina," zegt Eneida Sylai terwijl ze aan haar espresso nipt in café Korzo. Een paar minuten eerder heeft ze haar politieke held een hand gegeven en ze is nog steeds onder de indruk. "Hij is een volksheld geworden. Hij is het boegbeeld van een modern en democratisch Kosovo. Onze hoop."

Bij verkiezingen zou Surroi een goede kans maken om president te worden van Kosovo, zo menen waarnemers. Maar hij zegt geen enkele politieke aspiratie te hebben. "Ik wil mijn krant opbouwen. Dit land heeft behoefte aan een onafhankelijke kritische pers, en er is veel te doen." Hij wijst naar de ruimte om hem heen. Leeg. De Serviërs hebmputers meegenomen en de persen vernield.

De Servische politie maakte maandenlang jacht op hem. Hij was nummer één op hun lijst van te elimineren Albanese intellectuelen. Het heeft zijn sporen nagelaten. De 'volksheld' oogt vermoeid. De bruine ogen liggen diep in het gezicht en zijn handen raspen regelmatig langs zijn grijze stoppelbaard. lt met zijn pijp en legt af en toe het hoofd in de nek om de rook van de Nederlandse pijptabak richting plafond te blazen. "De Serviërs hebben mijn flat compleet vernield. Alles van waarde hebben ze meegenomen. De rest was kapot. Geen glas was meer heel. Maar mijn pijptabak hebben ze achtergelaten. Dit is mijn laatste pakje."

Hoe hebt u geleefd de afgelopen tijd?

"Na de moord op de prominente advocaat en mensenrechtenactivist Kelmendi in maart ben ik ondergedoken. Met mijn moeder trok ik van huis naar huis. Soms bleven we een paar dagen, soms een paar weken, soms een paar uur. In je hoofd maalt dag en nacht steeds één vraag: hoe blijf ik uit de klauwen van de Servische politie? Eén keer ben ik door het oog van de naald gekropen. Drie agenten gebaarden me vanaf de overkant van de straat om stil te blijven staan. 'Dit is mijn einde', schoot door mijn hoofd. Maar er passeerde een vrachtwagen met vluchtelingen in de laadbak. De militairen moesten even wachten voor ze de straat konden oversteken, net genoeg tijd voor mij om weg te komen."

Waarom bent u zelf niet gevlucht?

"De wens om te blijven was moreel. Mijn handtekening staat onder Rambouillet en ik vond het mijn plicht in Pristina te blijven. Het zou ook laf zijn geweest om met de staart tussen de benen te vertrekken, terwijl al mijn medewerkers van Koha Ditore achter zouden blijven."

Hoe beoordeelt u de NAVO-strategie?

"Uiteindelijk effectief. Maar de NAVO wilde een oorlog zonder één slachtoffer aan haar kant. Ik vind dat absoluut onbegrijpelijk. Bij een oorlog zijn doden onvermijdelijk. De NAVO voerde een klinische oorlog als betrof het een geavanceerd computerspel. In een oorlog moet je bereid zijn om mensen te offeren. Het Kosovaarse volk heeft daardoor langer geleden dan nodig was. De inzet van grondtroepen had direct een reële optie moeten zijn. Met dát dreigement had Milosevic veel eerder het hoofd moeten buigen. En dan die maffe NAVO-mededelingen dat ze niet konden bombarderen vanwege het weer. Strategische blunders van de hoogste graad. Maar goed, uiteindelijk kregen ze Milosevic op de knieën."

Welke rol moet de NAVO bij de opbouw van Kosovo spelen?

"De NAVO moet onze veiligheid garanderen en voorkomen dat Serviërs de Albanezen weer afmaken. Beide volken moeten kunnen schuilen onder deze militaire paraplu."

En wie moet de leider worden van uw land? UÇK-leider Hashim Thaçi of de pacifist Ibrahim Rugova?

"Dat zou ik niet weten. Het UÇK heeft een sterke symbolische functie gehad - 'we geven niet op' - en heeft de NAVO bij de luchtacties geholpen. Maar het UÇK blijft natuurlijk een guerrillabeweging. Ik weet niet of ik een guerrillaleider ook als leider van mijn land zou willen hebben. En Ibrahim Rugova heeft natuurlijk heel wat uit te leggen, hij is tijdens de bombardementen vriendelijk op de foto gegaan met agressor Slobodan Milosevic. Op korte termijn moet er een brede coalitie komen. Verkiezingen komen later wel."

En de Europese Unie?

"De EU moet helpen met het opzetten van een democratische samenleving. Wij hebben ons nooit tot democraten kunnen ontwikkelen omdat na het Ottomaanse Rijk direct de Servische overheersing kwam. Van een Ottomaanse provincie moeten we een moderne Europese staat worden. Daarnaast hebben we een onverwerkt communistisch verleden. Van een apartheidsstaat moeten we naar een land waar gelijke rechten en plichten gelden voor alle bevolkingsgroepen. Kosovo kan alleen in vrede leven als het een land wordt met een democratie van Europese snit."

Geld?

"Uiteraard moet de geldbuidel open, maar dat zie ik als een vanzelfsprekendheid. Door zich zo actief in dit conflict te mengen hebben de NAVO en de Europese Unie een verantwoordelijkheid op zich genomen voor de periode na het geweld. De economische opbouw van het land hoort daarbij. En in de slipstream moeten Macedonië en Albanië daar ook van profiteren."

De EU als geldschieter van een Groot-Albanië?

"Nee, absoluut niet. Maar in Macedonië moeten Albanezen dezelfde rechten krijgen als de Macedoniërs; dezelfde plichten hebben ze al. Gebeurt dit niet dan slaat daar ook de vlam in de pan. Dit is het moment voor de EU om gelijke rechten af te dwingen. En Albanië heeft een zware hypotheek genomen met zijn humanitaire opstelling ten opzichte van de vluchtelingen. De EU moet helpen met de afbetaling of de hypotheek kwijtschelden."

U neemt afstand van het ideaal van een Groot-Albanië?

"De oorlog is voorbij. We moeten streven naar een niveau van communicatie waarbij grenzen er niet meer toe doen. Albanezen moeten in hun eigen taal kunnen communiceren en vrij kunnen reizen. Dan maakt het niet meer uit of je in Albanië, Kosovo, Macedonië of waar dan ook woont. Dan is 'Groot Albanië' daar waar je woont."

Joegoslavië krijgt geen cent zolang Milosevic er de baas is.

"En terecht. De Serviërs moeten duidelijk maken dat ze hun maatschappij willen hervormen en dat er geen plaats meer is voor criminele geweldserupties. Met een oorlogsmisdadiger ga je niet praten over geld voor de wederopbouw van zijn land. De macht moet eerst in andere handen komen."

Bent u wat dat betreft optimistisch?

"Nee, ik zie weinig beweging. Vergeet niet dat Milosevic geen dictator is maar de stem van het volk verkondigt. Het zou nog wel eens drie tot vijf jaar kunnen duren voordat er iets structureels in Joegoslavië verandert. Wat dat betreft is het goed dat de Serviërs die zijn gevlucht, terugkomen. Hun toekomst is hier. Hier zijn de kansen op welvaart en vrede het grootst. En misschien zeggen de Joegoslaven over een paar jaar ook wel: 'hé dat willen wij ook'. Welvaart legt een basis voor een democratische samenleving."

( a d v e r t e n t i e s )