NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

'Het gaat om zuiverheid'

Deze crisis draait niet om Hans Wiegel en zelfs niet om het referendum. Thom de Graaf ziet het vertrouwen tussen de partijen die Paars maakten verdampen. Over de lijmpoging van Melkert: 'Daaruit spreekt voor mij een dédain waar ik koud van word.'

Gijsbert van Es
Kees van der Malen

Hij trekt bijna een vies gezicht. Nee, hij heeft Hans Wiegel sinds dinsdagnacht niet gesproken. Waarom zou hij ook? Vanuit zijn werkkamer aan het Binnenhof kijkt Thom de Graaf (41) uit op de plaats van het misdrijf: de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Hier wurgde Hans Wiegel het referendum in het holst van de nacht en werd de val van het tweede kabinet-Kok onvermijdelijk. Geen referendum in de grondwet, dan geen D66 in het kabinet. Zo had D66-leider Thom de Graaf het vooraf duidelijk aangekondigd. Niet dat hij blij is met de crisis, maar soms moet je nu eenmaal "kiezen voor je idealen".

Buiten is het deze vrijdagochtend onwezenlijk stil. Binnen zit een getergde fractieleider met de standaardwerken over kabinetsformatie onder handbereik en een Bijlmerrapport voor zich op tafel waarin hij de afgelopen dagen weinig heeft gelezen.

Of de zomervakantie nog wél doorging, had zijn echtgenote hem bezorgd gevraagd. Natuurlijk gaat de vakantie door, zo had hij zonder aarzelen geantwoord. Want straks moet hij fris zijn, voor een verkiezingscampagne die niemand in Den Haag lijkt te willen, maar die er onvermijdelijk lijkt aan te komen. Thom de Graaf zal moeten uitleggen dat D66 de val van het kabinet niet heeft gewild, maar dat hij die ook niet kon verhinderen. De partij staat achter hem, founding father Hans van Mierlo steunt hem en de kiezer moet willen begrijpen dat D66 een redelijke partij is.

Begrijpt u wat Hans Wiegel heeft bewogen in de nacht van dinsdag op woensdag? "Ik ben eerlijk gezegd niet geïnteresseerd in de state of mind van de heer Wiegel. Ik heb louter te maken met de gevolgen."

Zit er een 'blessing in disguise' in de wijze waarop het drama zich heeft voltrokken? "Ik zou die niet kunnen verzinnen."

'Grote Wiegel slacht paars.' Dat valt voor D66 nog net te verkopen als reden om een kabinet op te blazen. Stel dat het de 'Nacht van Heijne Makkreel' was geworden.

"Ik verzet mij met klem tegen de gedachte dat het ons ging om één, of twee of drie meneren van de VVD. Het ging hier om een principiële zaak, namelijk om de betrouwbaarheid van afspraken in een coalitie. En dat het uiteindelijk stuk liep op Hans Wiegel lijkt mij vooral een intern probleem van de VVD, waarmee ik me verder absoluut niet wil bemoeien." Goed, iedere dwarse VVD'er was er één te veel. Het blijft een dunne aanleiding om een kabinetscrisis te ontketenen. "Dit is geen getalsmatige kwestie. Draai de zaak nu eens om. Onze voormalige leider Jan Terlouw komt straks in de Eerste Kamer. Stel dat daar moet worden gestemd over het belastingplan met de algemene lastenverlichting waarin de VVD zijn ziel en zaligheid heeft gelegd. En stel dat het zou kunnen afketsen op die ene stem van Jan Terlouw. Zou Dijkstal dan zeggen: jammer hoor, meneer Terlouw, maar even goede vrienden... Coalitiepartijen moeten blind op elkaar kunnen vertrouwen, zeker op onderdelen die zwaar wegen voor de andere partij. Als dat misloopt, kun je dat niet afdoen als zomaar een bedrijfsongeval."

VVD'ers beweren: De Graaf had vooraf het voortbestaan van het kabinet niet op het spel mogen zetten. Daarmee heeft hij de vijf VVD-senatoren onnodig getart en heeft hij de interne VVD-lobby gefrustreerd. "Dat is volkomen onzin. Ik heb de afgelopen weken diverse malen met collega Dijkstal over het referendum gesproken. Hij wist precies wat hij aan ons had. Begin vorige week heb ik hem ook gemeld dat ik onze positie publiekelijk zou markeren. Dat moest wel, anders zou ik achteraf het verwijt hebben gekregen dat D66 vooraf niet helder is geweest. Op geen enkel moment heeft Dijkstal gezegd: doe dat niet, dat zou averechts werken."

Dijkstal heeft de ernst van de situatie onderschat, kortom? "Dat is niet een vraag die ik kan beantwoorden. Maar ik vind het wel verstandig en oprecht van Dijkstal dat hij mij niet heeft afgeremd. Sinds wanneer moet het bieden van helderheid in de politiek worden opgevat als een vorm van chantage? VVD'ers die vinden dat ik vooraf mijn mond had moeten houden, verspreiden een geur van achterkamertjespolitiek waarvan ik mij verre wens te houden."

PvdA-fractieleider Melkert zegt: gebeurd is gebeurd, het regeerakkoord is zoveel breder dan alleen het referendum. Dus laten we niet te lang tobben, maar gewoon doorgaan. "Daaruit spreekt voor mij een dédain waar ik koud van word. Het is een absolute miskenning van onze positie. Het referendum was voor D66 één van de vijf, zes redenen om zitting te nemen in dit kabinet. Het zou toch niet geloofwaardig zijn als we nu schouderophalend verder zouden gaan? We spreken hier over politieke zuiverheid, we spreken over de manier waarop er volgens ons in dit land politiek moet worden gemaakt. Een coalitieland wordt onbestuurbaar als partners niet op elkaar kunnen rekenen. Ik kan de cynische vragen en commentaren zo bedenken als we nu vandaag opeens weer zouden doen alsof het business as usual is. Zo van: zie je wel, die D66'ers zitten zo graag op het pluche dat ze zich gewoon onder het tapijt laten vegen." Het klinkt nogal theatraal wat u zegt. Dit referendum moest met alle geweld nog door deze Eerste Kamer worden behandeld omdat daarvoor in de volgende senaat sowieso geen tweederde meerderheid meer te vinden was. Over zuiverheid gesproken. "Die redenering is echt onzinnig. Het ging erom dat die tweederde meerderheid er nu wél was. Deze Eerste Kamer had zelfstandig besloten het referendum te behandelen en had daarvoor de onvoorwaardelijke legitimatie. Het mocht en het kon. Maar het is misgelopen doordat één coalitiegenoot heeft gefaald." Vervroegde verkiezingen, dus? "Dat is wat ik de koningin heb geadviseerd."

PvdA en VVD willen het kabinet repareren. "Als ik aan een tafel word uitgenodigd, zal ik erheen gaan, zonder pleister op m'n mond, zonder handen vastgebonden op mijn rug. Maar ik verwacht weinig van die gesprekken."

U leek woensdag feller dan donderdag. Woensdag zei u dat reconstructie van het kabinet "niet mogelijk was". Donderdag schreef u aan de koningin dat het "nodig lijkt" verkiezingen uit te schrijven. De eerste woede is bekoeld? "Nee, zeker niet. Als de koningin oordeelt dat er gesprekken moeten komen onder leiding van een informateur, dan zal ik daaraan constructief meewerken. Maar ik zou werkelijk niet kunnen verzinnen wat daarvan te verwachten is." De koningin heeft u vast in de tang genomen. Meneer De Graaf, heeft u het al zus of zo bekeken, en heeft u daar wel aan gedacht? "Zoals bekend mag ik daar niets over zeggen."

D66 is een partij van redelijke mensen. Het referendumplan kan toch opnieuw worden ingediend. De gekozen burgemeester kan steviger in het regeerakkoord komen. "Ja, ja, en vervolgens zou de gekozen burgemeester weer dezelfde weg gaan als het referendum. Ook daarvoor is een grondwetswijziging nodig. Er is geen enkele garantie dat we niet nog een keer door de VVD in ons hemd worden gezet als het gaat om de staatskundige vernieuwing die wij nastreven." Dat is altijd het risico van meeregeren. Het alternatief is de oppositie.

"Wie zegt dat D66 na verkiezingen in de oppositie zou terechtkomen. Deze crisis valt uit te leggen. Deze crisis gaat over een open, integere en consequente lijn van politiek bedrijven."

Bent u in uw hart niet blij dat u verlost bent van dit kabinet dat niet echt van de grond leek te komen? "Nee, ik had gehoopt en verwacht dat dit kabinet echt aan de slag kon gaan als de hobbels van het referendum en het Bijlmerrapport eenmaal waren genomen. Ik wil niet ontkennen dat wij intern de afgelopen tien maanden moeilijke momenten hebben gehad. Die zijn er binnen het kabinet ook heus geweest. Maar niemand, echt niemand bij ons ziet de gebeurtenissen van de afgelopen week als een mooi excuus om dit kabinet op te blazen."

Maakt D66 zichzelf niet te groot op dit moment? "Hoezo te groot?"

Veertien zetels, vorig jaar tien zetels verloren. "Wij bezetten drie van de vijftien ministersposten in dit kabinet en het zijn heus niet allemaal de meest begeerlijke. Wij beseffen voluit dat de drie partijen in deze coalitie niet gelijk zijn aan elkaar, maar we wensen wel te worden behandeld op basis van gelijkwaardigheid."

Toen de PPR na het kabinet-Den Uyl in '77 niet meer wilde samenwerken met het CDA zei Van Agt: 'En we zwaaien het ventje vrolijk uit.' "Dat heb ik PvdA en VVD de afgelopen dagen nog niet horen zeggen. Integendeel. "

Maar ze vinden wel dat het ventje een beetje pruilt. "Met dergelijke woorden kan ik niks. Onze positie is zonneklaar. Wij adviseren verkiezingen uit te schrijven. En als anderen een beter voorstel hebben, dan hoor ik dat wel."

Wordt Thom de Graaf de nieuwe lijsttrekker van D66 als er verkiezingen komen? "Daarover beslist mijn partij."

Wat wil Thom de Graaf met D66? "De vraag moet zijn: wat wil D66 - dt is de vraag die ik kan beantwoorden. D66 staat voor een houding in de politiek van openheid en zuiverheid. D66 staat voor vernieuwing van ons staatsbestel, want de democratie raakt verbrokkeld en mensen keren het systeem de rug toe. D66 staat voor de kwaliteit van het bestaan, voor de betrokkenheid van burgers. D66 staat voor zorg, voor onderwijs, voor milieu."

Dat zijn de leuzen die vorig jaar in campagnetijd ook zijn gewisseld. "Ja, maar dat maakt ze niet minder urgent en actueel."

Zal het de kiezers kunnen boeien als die grammofoonplaat weer wordt opgezet? "Dat is een argument dat geldt voor alle partijen."

Maar wat heeft D66 de kiezer nu te bieden? "Wij bieden onszelf aan als een partij die volgens ons een eigen plek verdient in de Nederlandse politiek, die verbonden is met een duidelijke links-liberale internationale stroming. En hoeveel kiezers we daarmee trekken, kan ik natuurlijk onmogelijk voorspellen. De geschiedenis van D66 leert dat heel veel mogelijk is."

Bolkestein zei dezer dagen tegen Dijkstal: Hans, ik ben blij dat jij dit opknapt. Heeft Van Mierlo iets vergelijkbaars tegen u gezegd? "Nee, dat niet. Hij heeft zeer betrokken met ons meegedacht en de lijn helpen uitdragen die binnen de fractie en binnen de partij unaniem wordt gesteund." Maar u heeft zijn paarse droom wreed verstoord. "Ik wil graag afrekenen met de diepgewortelde gedachte dat paars een doel op zich zou zijn voor D66. Paars was nodig om de vastgeroeste verhoudingen in de Nederlandse politiek los te wrikken. Het was nodig om vernieuwingen tot stand te brengen in de zorg, in het verzekeringsstelsel, in het onderwijs." Eerst tekent u voor een tweede periode paars. Nu lijkt u te zeggen: het paarse werk is klaar. "Nee, nu zeg ik: het CDA is een mogelijke coalitiepartner, GroenLinks is voor ons per definitie een interessante partner."

Al voorkeur? "Ik zeg niets nu. Laten we eerst maar eens afwachten wat de koningin met alle adviezen doet en wat ik volgende week eventueel aan de tafel van de informateur te horen krijg."

( a d v e r t e n t i e s )

Domicilie,
voor wie zich vestigt
in het buitenland.