NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

'De haat is weer terug in Nederland'

Brak is een nieuw toneelstuk van Frouke Fokkema dat vrijdag bij De Trust z'n première beleeft. Fokkema schrijft altijd al over de oorlog: die tussen man en vrouw, stad en land, vreemd en bekend. Maar Brak gaat ook over WO II. Over het Hollandse fascisme 'dat nooit is weggeweest.'

Door ANNERIEK DE JONG

AMSTERDAM, 17 MEI. Juffrouw Blom in het toneelstuk Brak zit niet binnen maar buiten. In haar auto, haar plaatsvervangende huis. Daar observeert zij haar omgeving, daar doet ze dutjes onder een deken, daar noteert ze van alles op een in haar schoot liggende laptop. Juffrouw Blom zou een zelfportret kunnen zijn van de schrijfster van Brak.

Want Frouke Fokkema zit ook vaak in haar auto, met een deken tegen de kou en een laptop tegen het vergeten. Ze is een buitenstaander die door te luisteren en te kijken binnendringt in de wereld van andere mensen en die dan verder trekt. Dwars door Nederland en de rest van de wereld. Naast een auto heeft Fokkema ook een echt huis, aan een echte Amsterdamse gracht. Het heet De Witte Vos en in de keuken vertelt de bewoonster: "Een bontwerker maakte hier jassen van vossenbont en verkocht ze in het voorhuis. En in de patio heeft een bruine beer gewoond die de buurkatten vermorzelde tussen zijn klauwen."

Morbide details, over dieren en dingen en mensen, kleuren zowel Fokkema's mondelinge mededelingen als haar teksten voor film en toneel. In het stuk De darrenslacht vallen bijen een vrouw aan en in de door haarzelf geregisseerde film Kracht slorpen varkens het bloed op van een stervend meisje. Dergelijke details vervlecht Fokkema steeds met treurige geschiedenissen. Over klemgelopen figuren die hun geluk in den vreemde zoeken. Vaak gaan zij van de stad naar het platteland en dat is bij Fokkema mooi en gruwelijk tegelijk. Net als haar personages heeft Frouke Fokkema het land, de aarde nodig. " Gisteren stond ik nog in mijn moestuin te spitten. Dat moet ik erbij doen om uit die kop te gaan. Als ik alleen maar schrijf word ik helemaal gek." Haar moeder is actrice en de dochter ging automatisch naar de toneelschool. Maar ze bekwaamde zich ook in de biologisch- dynamische landbouw en had baantjes als imker, geitenhoedster en hovenierster. Haar zomers brengt ze door op een landgoed. Zo, en via verwanten, leerde ze de landadel kennen waar ze in Brak over schrijft. Altijd heeft Fokkema het over liefde en oorlog, maar de oorlog tussen de seksen is in Brak uitgebreid met WO II. De herinneringen daaraan komen bovendrijven op een adellijk familiefeestje. Otto Horst is hoogbejaard, ziek en gekweld door nationaal-socialische ideeën, die ook nog bij zijn nakomelingen leven. Zij hebben een hekel aan democratie, volk en joden, en de immigratie uit arme landen heet bij hen een rattenplaag. Echt een stuk voor Theu Boermans en zijn verbeten naar de wortels van het kwaad gravende gezelschap De Trust. Daar, bij De Trust, gaat Brak vrijdagavond in première. "Ik heb op het land mensen ontmoet die nog enorm fascistisch denken", zegt Frouke Fokkema. "Het gaat hier niet om marginale jongeren, niet om skinheads in Duitsland, maar om een invloedrijke groep in Nederland. Een groep die groter is dan jij denkt. Bovendien kun je het stuk doortrekken naar die hele oorlogssfeer van tegenwoordig. De haat die weer terug is; het gemak waarmee men anderen weer veroordeelt. Het fascistische denken is nooit weggeweest. Er is alleen een tijdje weinig ruchtbaarheid aan gegeven terwijl het nu weer hardop mag worden geuit." Nee, Fokkema vindt niet dat zíj de mensen in Brak veroordeelt. "Ik vind ze erg sympathiek. Ik kan alleen maar over sympathieke mensen schrijven, puur onsympathieke mensen interesseren mij niet. Als je sympathieke mensen dubieuze dingen laat zeggen wordt het ook gevaarlijker." Ze peinst: "Iederéén heeft een duistere kant. Als er alleen welwillende mensen op de wereld zouden rondlopen, zouden we niet in zo'n rotzooi leven." Ook in Suzy Q, een door Fokkema geschreven nieuwe film voor tv, is na 1945 de oorlog nog lang niet afgelopen. De vader van het tienermeisje Suzy wás in de oorlog iets, hij zat, bralt hij, in het verzet en werd gevierd als een held. Na de oorlog is hij werkloos, vergeten, niets. Die frustratie reageert hij af op zijn kinderen. De vrijheid van de jaren zestig, met haar love en hasj en popmuziek, lijkt het in Suzy Q af te leggen tegen de uit de bezettingstijd meegebrachte beklemming. "Ik ben", vertelt de auteur van Suzy Q, "van 1952. Mijn vader leefde uitsluitend met de oorlog, hij was er zeer door getraumatiseerd en is er zo'n beetje aan bezweken. In de oorlog vervalste hij paspoorten; hij werd door een buurvrouw verraden. In Osnabrück heeft hij in een Einzelhaft gezeten. Hij is eruit gekomen met kapotte benen." Kort voor de dood van haar vader was Frouke Fokkema gefascineerd door de Oostenrijkse toneelschrijver Thomas Bernhard. Ze forceerde een ontmoeting met haar idool en schreef er een toneelstuk over: De omweg. "Mijn vader vond dat ik hem verried door naar Oostenrijk te gaan. En het rare was: ik kreeg het laatst, voor filmopnamen van De omweg, in Oostenrijk heel benauwd. In de filmversie die ik eerder al eens van het stuk maakte, zegt de vrouw Johanna aan het graf van Thomas Bernhard: 'Door u ben ik gaan schrijven'. In mijn nieuwe filmversie sta ik aan het graf van mijn vader en dan zeg ik: 'Je had gelijk. Je hebt me gewaarschuwd.' Thomas Bernhard heeft me geïnspireerd maar hij heeft me ook slecht gedaan. Dat nihilistische denken... Die monomanie, die monologen, al dat monogedoe: daar ga je aan dood, dat is een dode filosofie, ik heb daar schoon genoeg van. Mijn volgende film of toneelstuk gaat alleen over leven. Veel mensen in beeld, veel drukte. En alles samen doen."

'Brak' door De Trust is t/m 12 juni te zien in het Trusttheater in Amsterdam; reserveren: (020) 520 53 20. 'Suzy Q': dinsdag 18 mei om 20u25, VPRO-televisie, Nederland 3.

( a d v e r t e n t i e s )

Domicilie,
voor wie zich vestigt
in het buitenland.