NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Met de opmars van de GSM heeft de politie haar monopolie op snelle communicatie verloren. Ook Koerdische activisten maakten deze week zeer veel gebruik van hun mobiele telefoon. Afluisteren is wettelijk verboden.

Door onze redacteur HERMAN STAAL

AMSTERDAM, 18 FEBR. Waar is de politie? Waar lopen de 'stillen'? Waar gaan we een rel trappen? De moderne relschopper trommelt tegenwoordig met de GSM vliegensvlug medestanders op. Bij de rellen in Den Haag viel het deze week op dat de Koerden veel aan het bellen waren. De bezetters van de Griekse ambassade stonden in contact met ,,anderen'' buiten het gebouw, zo zei burgemeester Deetman na afloop. Volgens voorzitter A. Helbest van het Kurdistan Informatie Centrum hebben de Koerden geen lijst van wie er gebeld moeten worden als er iets gebeurt. ,,Maar als iemand iets hoort geeft hij dat door en door. Koerden in Nederland leven in een klein dorp. Iedereen kent elkaar.''

Met de opmars van de mobiele telefoon heeft de politie haar monopolie op snelle communicatie bij rellen verloren. Bij op handen zijnde ontruimingen in de jaren tachtig waarschuwden krakers al via de 'sneeuwbaltelefoon' lotgenoten in andere kraakpanden. Vroeger kon de politie een gebouw nog hermetisch van de buitenwereld afsluiten. Maar tegenwoordig kunnen bezetters hun medestanders op straat vanuit het pand mobiliseren en instrueren. Relschoppers staan met elkaar in contact.

De mobiele telefoon als actiemiddel kwam in Nederland voor het eerst naar voren bij een grote vechtpartij tussen voetbalsupporters van Ajax en Feyenoord in 1997. ,,De GSM heeft het voetbalvandalisme een nieuwe dimensie gegeven'', zegt P. van Gageldonk, schrijver van een boek over hooligans van Feyenoord. Vorig jaar bleek dat Marokkaanse jongeren in Amsterdam hun GSM gebruiken om elkaar te mobiliseren als één van hen is aangehouden. Deze week zorgde de mobiele telefoon in combinatie met de korte lijnen en de strakke hiërarchie in de Koerdische gemeenschap er voor dat Koerden in heel Europa snel en eendrachtig in actie kwamen.

Politie en justitie bevestigen het toenemende gebruik van de GSM bij openbare-ordeverstoringen. Onderzoek naar het fenomeen is nog niet gedaan. En bijna niemand ziet een manier om de snelle communicatie tussen relschoppers te verhinderen. Het afluisteren van mobiele telefoons bij rellen is geen reële optie, zegt chef H. Groeneveld van het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme. De wet verbiedt dat. Er mag alleen afgeluisterd worden als er een gerechtelijk vooronderzoek loopt en de rechter-commissaris toestemming geeft. Dat zal hij volgens Groeneveld alleen doen als er al strafbare feiten zijn gepleegd. Verder is het nummer van een verdachte nodig om af te luisteren. Met de 'pre- paid-telefoons', waarbij met een chipkaart voor de gesprekken wordt betaald, wordt niets geregistreerd en kan anoniem worden gebeld.

Tijdens de Koerdische rellen zou zijn overwogen het mobiele netwerk rond de residentie uit de lucht te halen, maar dit is niet bevestigd door de politie. ,,De onderhandelingen liepen ook via de mobiele telefoon. Dan zouden we dat ook verstoord hebben'', zegt de woordvoerder van de Haagse burgemeester Deetman.

Toch wordt binnen politie- en justitiekringen niet helemaal uitgesloten dat dit tot de mogelijkheden gaat behoren. Het gebeurde al in het buitenland, zoals in 1997 bij de beëindiging van de gijzelingsactie in de Japanse ambassade in Peru. Bij het uitschakelen van het netwerk kunnen autoriteiten nog gebruik maken van de mobilofoon en het nationaal noodnet. ,,Eigenlijk doe je niets anders dan dat je enkele straten afsluit. Daar zijn ook mensen de dupe van'', zegt de woordvoerder van het Korps Landelijke Politie Diensten. ,, Het is een afweging van belangen''.

KPN, een van de vijf aanbieders van mobiele telefonie, zegt in steden het netwerk in een klein gebied van enkele honderden meters omtrek uit de lucht te kunnen halen. Het is een kwestie van een basisstation uitschakelen. Maar bij rellen zouden alle vijf aanbieders moeten meewerken. De burgemeester heeft met de gemeentewet in de hand de bevoegdheid een noodbevel uit te vaardigen om dit te eisen. Volgens deze wet mag hij alle bevelen geven die hij nuttig acht voor het handhaven van de openbare orde. Een woordvoerder van KPN zegt echter te betwijfelen of het juridisch mogelijk is dat de overheid opdracht geeft de zender uit de lucht te halen. KPN is nog nooit met de vraag geconfronteerd, maar vrijwillig zal het bedrijf het niet doen. ,,Dat scheelt ons natuurlijk gigantisch veel omzet.''

Bij een grote vechtpartij tussen Ajax en Feyenoord bij de ringweg in Amsterdam-Noord in 1997 hadden de supportersgroepen met mobiele telefoons afgesproken om elkaar op die plek te treffen. Ook een maand later bij de rellen in Beverwijk gebeurde dat. Ajax-supporter Carlo Picornie kwam daarbij om het leven. ,,Voor de politie is het heel moeilijk in te grijpen. Afspraken worden op een laat moment gemaakt, weer gecanceld en opnieuw gemaakt'', zegt Van Gageldonk. Zelfs achteraf was er contact, ze constateerde hij. ,,Zie je nou wel dat wij de sterkste zijn'', riep een Feyenoorder door de telefoon tegen een net gevluchte Ajax-supporter. ,,En vergeet morgen vooral niet de kranten te lezen.'' De supporters staan tijdens rellen ook met elkaar in contact, merkte Van Gageldonk. ,,Ze bellen elkaar om elkaar te waarschuwen voor stillen of voor waar ze kunnen toeslaan.'' De GSM heeft de voetbalvandaal tot een ,, calculerende hooligan'' gemaakt waar de politie minder greep heeft gekregen, vindt hij. De organisatie van het Europees Kampioenschap, in de zomer van 2000 in Nederland en België, houdt rekening met het fenomeen, zegt medewerker W. Petow van het Nationaal Politieproject Euro 2000. ,,Maar wat we er aan kunnen doen? Niets. Er gewoon mee leren leven.'' ,,De mobiele telefoon is voor ons een sociaal bindmiddel'', zegt Helbest van het Kurdistan Informatie Centrum. Volgens hem is er geen sprake geweest van een via de mobiele telefoon goed georganiseerde actie.