NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Omroep vreest invloed van politiek

Het kabinet is van plan de belastingdienst de omroepbijdragen te laten innen. De publieke omroepen voelen zich bedreigd in hun onafhankelijkheid. ,, Je kunt niet je eigen waakhond betalen.''

Door onze redacteur YASHA LANGE

HILVERSUM, 3 FEBR. Het is allemaal wel erg veel tegelijk, vinden de publieke omroepen. Zijn we net op weg nauwer samen te werken, komt door een nieuwe wet plots heel veel macht te liggen bij de raad van bestuur van de NOS. In de voorstellen van staatssecretaris Van der Ploeg (PvdA, Cultuur) krijgt de NOS een concessie voor het héle publieke bestel, de omroepen moeten elke vijf jaar hopen dat ze erbij mogen blijven. En dat niet alleen: de raad van bestuur van de NOS krijgt veel meer zeggenschap over de programmering. De wens van omroepen om hun programma's op één net uit te zenden wordt geofferd voor een hoger doel: sterkere profilering van de drie publieke zenders. Een doorn in het oog van bijvoorbeeld de VARA (ons spelletje Lingo moet kijkers trekken voor onze talkshow Barend & Witteman) of de EO (onze Boodschap mag niet in de margeverdwijnen). ,,Vroeger konden de omroepen in zo'n geval nog zeggen: 'de pot op'. Door de nieuwe wet kan dat niet meer en daarom is een hoop commotie ontstaan'', zegt H. van Beers, lid van de raad van bestuur van de NOS.

Alsof dat niet genoeg is, werd afgelopen zaterdag ook nog bekend dat Den Haag zich niets lijkt aan te trekken van de bezwaren van de omroepen tegen de afschaffing van de Dienst Omroepbijdrage. Van der Ploeg wil de inning van het jaarlijkse kijk- en luistergeld van tweehonderd gulden 'fiscaliseren'. In plaats van door de Dienst Omroepbijdrage wordt het geld - ruim 1,2 miljard gulden per jaar - opgehaald door de belastingdienst. Hoe dat precies moet is nog niet duidelijk, maar het kabinet wil het omdat het denkt zestig miljoen gulden te kunnen besparen. In het regeerakkoord staat al dat deze mogelijke bezuiniging zal worden besteed aan jeugdhulpverlening. Vandaar dat naast minister Zalm (Financiën) ook staatssecretaris Vliegenthart (Jeugdbeleid) aandringt op de fiscalisering.

Het gevoel bij de omroepen is dat Den Haag zich wel erg veel met het publieke bestel bemoeit. En zeker die fiscalisering is voor hen een griezelige gedachte. Als het geld van de omroepbijdrage eerst in de staatskas verdwijnt, vrezen de omroepen bij elke begrotingsbehandeling voor hun centen te moeten knokken. Stel dat het economisch slechter gaat en iedereen moet bezuinigen? ,,Dan wordt de verleiding om het budget van de omroepen te verlagen erg groot. Het is naïef te denken dat dat niet zal gebeuren'', aldus de voorzitter van de NOS, G. J. Wolffensperger. Hij wordt er ,,bijna emotioneel'' van.

Staatssecretaris Van der Ploeg probeert de omroepen gerust te stellen. ,,Ik bouw een stevig hek, het geld wordt voor lange tijd gegarandeerd.'' Toch lijkt de angst van Wolffensperger niet helemaal ongegrond. ,,Als bezuinigd moet worden op gezondheidszorg, veiligheid en onderwijs, dan kan de publieke omroep daarvan niet uitgezonderd worden'', zegt PvdA-Tweede-Kamerlid M. van Zuijlen. Haar VVD-collega A. Nicolaï geeft toe dat het moeilijk zal zijn met een kaasschaaf om de omroep heen te manoeuvreren. ,,Wij stellen nu wel de omroepbijdrage vast, maar dan is de invloed directer.'' En ook PvdA-senator en voormalig NOS-voorzitter E. Jurgens vindt de zorgen van de publieke omroep terecht. ,,De geluiden dat het met minder kan, zijn er al langer. Toen Elco Brinkman verantwoordelijk staatssecretaris was, wilde hij bijvoorbeeld de omroepreserves voor andere doeleinden gebruiken.'' Volgens Jurgens moet het geld voor de omroepen ,,buiten de sfeer van de normale begrotingsdiscussie'' worden gehouden.

Zowel de overheid als de publieke omroep kijkt graag naar de BBC. In de afgelopen twintig jaar bogen maar liefst drie commissies zich over de vraag of het Britse kijk- en luistergeld via de belastingen moest worden geïnd. Uitkomst van het debat: een aparte bijdrage is de minst beroerde optie. En dat terwijl in Engeland door ontduiking en inningskosten jaarlijks zo'n 750 miljoen gulden verloren gaat. De onafhankelijkheid van de BBC werd belangrijker geacht. ,,Je kunt niet je eigen waakhond betalen'', stelde de commissie-Peacock. In Duitsland denkt men er net zo over: een aparte omroepbijdrage is de beste garantie voor een ruime programmavrijheid, bepaalde het constitutionele hof. Er zijn ook voorbeelden dichter bij huis. De Amsterdamse omroep AT5 krijgt jaarlijks vier miljoen gulden van de gemeente, waarvan anderhalf miljoen niet structureel is. Lokale politici waren ontevreden over de manier waarop AT5 verslag had gedaan van de gemeenteraadsverkiezingen in maart 1998. ,,Toen werd er op het stadhuis gezegd: misschien moeten we nog eens kijken naar de publieke financiering van AT5'', memoreert hoofdredacteur T. van Dijk.

Dit soort voorbeelden zijn koren op de molen van de NOS. Volgens Den Haag is politieke bemoeienis echter niet aan de orde. ,,Dat kán natuurlijk niet. Daar zijn we het allemaal over eens'', zegt Van Zuijlen. ,,Het slaat op weinig, het is niet aan de orde'', volgens Nicolaï. Gebruikt de publieke omroep ten onrechte het argument van onafhankelijkheid om de financiën veilig te stellen? ,,Daar geef ik liever geen antwoord op, dat ligt heel gevoelig'', aldus Van Zuijlen.

Omroepverenigingen voelen zich in het nauw gedreven door de netprofilering, door de nieuwe wet die de NOS meer macht geeft en door de mogelijke fiscalisering. ,,Ze zijn niet meer de spil van het bestel'', meent VVD'er Nicolaï. ,,Hun autonomie en zeggenschap wordt terecht doorbroken'', vindt Jurgens. De nieuwe wet zal misschien ook de programmavoorschriften aanscherpen: noodgedwongen meer cultuur en informatie, bijvoorbeeld. PvdA-Kamerlid Van Zuijlen vindt dat de omroepen niet moeten doen alsof er plotseling geweldig veel verandert: ,,Wij bemoeien ons nu ook al met de inhoud.''