NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Bart de Graaff maakt geen televisie, hij haalt kattekwaad uit met een camera erbij. Het leverde hem een aspirant C-status in het publieke bestel op. Een niertransplantatie deed volgens hem de rest: Hoe een quasi-kind plotseling volwassen dient te worden.

Door JAPKE-D. BOUMA

Hij mocht in het VARA-gebouw niet filmen. Dus liet hij zich in een kist verpakken en bij de directie afleveren. Hij jaagde artiesten de stuipen op het lijf door tijdens een interview in beeld hun dagprijs te vermelden. Hij zette een camera aan, gooide een steen door de ruit van een pompstation, en had reality tv. En hij kneep in de borsten van Patty Brard, omdat hij wel eens wilde weten hoe siliconen voelen. Bart de Graaff (31) maakt geen televisie, hij haalt kattekwaad uit waar toevallig een camera bij is, zo lijkt het soms. In de tien jaar dat hij programma's presenteerde bij Veronica - eerst met het kinderprogramma BOOS (Barts Omroep Organisatie Stichting), later met BNN (Barts News Network) - groeide hij uit tot alles waarvoor die omroep wilde staan: jong, wild, brutaal, vrolijk en vooral niet te ingewikkeld.

Er ontstond hevige verontwaardiging toen De Graaff een plaats veroverde in het publieke bestel. Zijn criticasters hadden zijn publiciteitscampagne om 60.000 tientjesleden te verzamelen voor de aspirant C-status als de zoveelste grap in zijn carriere opgevat. Maar staatssecretaris Nuis (media), die over zijn concessie-aanvraag moest beslissen, zag in hem de oplossing voor het probleem waarmee de publieke omroep kampt - het gebrek aan jonge kijkers. Nuis liet De Graaff toe tot het bestel. Was de staatssecretaris soms niet goed bij zijn hoofd geworden, vroeg VARA-presentator Paul Witteman zich in zijn column in VARA TV Magazine openlijk af, om een man tot het publieke bestel toe te laten die zijn publiciteitscampagne had laten bekostigen door automerk Mazda en platenzaak Free Record Shop? ,,Waarom ik niet stem op D66?'', schreef Paul Witteman. ,,Het antwoord heet Aad Nuis.''

Ook publicist Max Pam sprak er in De Volkskrant schande van dat dat 'kleine zielige mannetje', dat van zijn riante Veronica-salaris een Porsche reed, mogelijk in het publieke bestel zou komen. Toch gaan op 6 september de programma's van BNN van start: 65 uur tv, en 300 uur radio per jaar. De Graaff is voorzitter van zijn eigen publieke omroep. De laatste omroep die daarin slaagde, was Veronica, in 1975. Bart de Graaff krijgt wel vaker wat hij wil. Zijn overredingskracht is zijn grootste talent. Bart de Graaff ontwapent. Een handdruk van de mediaschuwe mega-ster Jodie Foster, een glimlach van de stoïcijnse media-tycoon John de Mol, een audientie bij de drukbezette VARA-directeur Vera Keur en 67.000 Nederlanders die uiteindelijk een tientje betaalden voor zijn omroep. Omdat hij eruitziet als een kind, kan hij zich meer permitteren dan andere presentatoren van 31 jaar. Met zijn uiterlijk zet hij mensen op het verkeerde been. Zo'n klein mannetje pakt niemand aan. Mensen lachen om zijn beledigingen.

,,Het werkt heel goed hem als quasi-kind te confronteren met volwassenen'', zegt Joop Daalmeijer. Nu is hij netcoordinator van Nederland 1, in de tijd van BOOS was hij directeur van Veronica. ,,Als hij iets vraagt, krijg je andere antwoorden. Hij praat als een kind, doet als een kind, maar is zo slim als een volwassene. Dat levert heel verrassende televisie op. Wel moet je hem altijd goed begeleiden. Want anders wordt hij ordinair en vervelend. Hij loopt altijd op de rand. Het gevaar dat hij met zich meedraagt is, dat hij er vaak overheen gaat. Maar als hij dat weet te overwinnen, zit er zeker heel veel in hem.''

Vera Keur, directeur van de VARA probeerde Bart de Graaff bij de VARA te krijgen. Hoewel ze niet vindt dat hij recht heeft op een eigen plek in het publieke bestel - 'jongeren' zijn wat haar betreft een te smalle basis voor een publieke omroep - beschouwt ze hem wel als een talent. Ze omschrijft zijn programma's als 'nieuw, fris, onconventioneel en hoogst amusant'. ,,In een tijd dat het steeds moeilijker wordt mensen iets te ontlokken, lukt hem dat wel. Dat is bijzonder.''

Bart de Graaff werd beroemd door een reclamespotje voor een chocoladekoekje ('Zeg maar nee, dan krijg je d'r twee'). Hij was daarvoor de ideale kandidaat. Bij de wet is het verboden kinderen onder de zestien zoetwaren te laten aanprijzen, maar dit 'kind' was al eenentwintig. Om dat te laten zien, werd zijn geboortedatum in beeld gebracht. Het spotje werd al snel van het scherm gehaald. Een kijker had bij de Reclame Code Commissie geklaagd dat de koekjesfabrikant misbruik maakte van De Graaffs uiterlijk. Maar Bart de Graaff was blijven hangen. En toen Veronica op zoek was naar een extravagant gezicht dat het eerste jeugdprogramma van de omroep kon gaan presenteren, was de keuze snel gemaakt. Jeroen van Baaren, thans producent bij 625 Producties, toen programmamaker, haalde hem voor BOOS naar Veronica. Strikt genomen is hij het, die Bart de Graaff heeft 'gemaakt' op tv. Hij bedacht het typetje van het grappige kindmannetje dat brutaal de wereld inschreeuwt.

,,Wij schreven al zijn teksten'', zegt Van Baaren. ,,Wij vertelden hem hoe hij moest zitten, en als hij zijn bril scheef deed, dat dat grappig was. En dat deed hij dan. Maar hij kon zich dat op zo'n fenomenale wijze eigen maken, dat het leek of hij het ter plekke bedacht. Hij kon een knop omdraaien en dan was hij presentator. ''

Voor een deel is het nog steeds zo dat anderen bepalen wat hij op tv zegt, bekent Bart de Graaff. ,,Een presentator is nu eenmaal een Jan Lul die de teksten van een ander opleest. Iedere presentator die zegt dat hij dat niet is, liegt'', stelt hij. Maar hij tekent er wel bij aan dat zijn eigen invloed op zijn eindproduct door de jaren heen groter is geworden. Toen Bart de Graaff negen was stopte zijn groei. Een virus verwoestte zijn nieren, belangrijke organen tijdens de groei van een kind. Van het dialyse-apparaat dat de nierfunctie overnam, werd hij doodziek. Wekelijks moest hij drie keer een hele dag aan het apparaat liggen. De overige twee dagen ging hij, soms op een stretcher in de klas, naar school.

Zijn ziekte bracht hem in een isolement. Bart kon niet op schoolreisje, Bart kon niet zwemmen, Bart mocht geen kroketten en Bart voelde zich altijd beroerd. ,,Een kind krabbelt daar niet uit'', zegt zijn moeder Marianne, ,,die neemt aan dat het leven zo is. Hij vroeg nooit waarom hem dat moest overkomen. Hij accepteerde het gewoon.'' Op zijn zestiende ging het verder bergafwaarts, toen De Graaff een donornier kreeg die zijn lichaam al vrij snel begon af te stoten. Onder invloed van de ontstekingsremmers gingen zijn benen en gewrichten vergroeien. Daardoor zat hij tijden in een rolstoel. In de twintig jaar dat hij ziek was, moest hij tientallen operaties ondergaan. Er werd gezaagd en gebroken in zijn benen, knieen, heupen en enkels. Het ging ziekenhuis in, ziekenhuis uit.

De pijn en emotionele schade die dat veroorzaakte, heeft hij altijd proberen in te halen, zeggen zijn vrienden. In plaats van te leven zoals de dokters hem dat adviseerden - veel rust, veel vitamines en weinig opwinding - was Bart, voor zover mogelijk, in touw. Juist door zijn ziekte raasde hij met een onstuitbare geldingsdrang voort. ,,Als ik morgen doodga, wil ik geleefd hebben'', is zijn levensmotto. ,,Soms hing het er letterlijk om of hij de volgende dag wel zou halen'', zegt zijn 'ontdekker' Jeroen van Baaren. ,,Dat ging wel eens te ver. Dan stortte hij, als hij zijn tekst gesproken had, voorover op de tafel, en viel in slaap. Hij wilde geen kans laten liggen. Toen niet, nu niet. Hij heeft een enorm optimisme en een gigantische vechtlust.''

,,Hij heeft geen strategie voor het omgaan met zijn ziekte, hij gaat gewoon door'', zegt 'beste vriend' Jeroen van Kooten, zoon van Willem 'Joost den Draaijer' van Kooten en eigenaar van een geluidsstudio in Hilversum. ,,Hij heeft twee liefdes; die voor zijn familie en die voor zijn vak. Die weerhouden hem ervan bij de pakken neer te gaan zitten. Meer is het niet.''

Bart de Graaff bleef door zijn ziekte het kind van negen. Vooral het tekort aan mannelijke hormonen, die bij gezonde mensen mede door de nieren worden aangemaakt, belette hem een man te worden. De Graaff kwam nauwelijks in de puberteit, was zodoende nooit humeurig en werd nooit gekweld door de worsteling die 'ouder' worden met zich meebrengt. Hij kon de succesvolle rol van het kind dat spot met conventies zo overtuigend spelen, omdat het geen rol was. En juist die uitstraling van De Graaff veranderde de afgelopen twee jaar. Vorig jaar kreeg hij andermaal een donornier. Ditmaal slaagde de operatie wel en begon de nier te werken. Naar eigen zeggen doorleefde De Graaff op zijn 31ste, in amper twee maanden, zijn complete puberteit. ,,De hormonen gierden ineens door mijn lijf.'' Aan het televisieprogramma dat hij in die periode maakte, Oeverloos, was dat goed te zien. De flauwe grappen over seks, poep, pies en 'wijven' waren niet van de lucht. ,,Neem jij je vrouw wel eens op de keukentafel'', vroeg hij nieuwslezer Jeroen Pauw. En: ,,Ik heb mijn broek met een natte wind wel eens helemaal volgescheten.'' De Graaff noemt Oeverloos achteraf symbolisch voor de veranderingen die hijdoormaakte na zijn operatie. ,,Ik realiseerde me dat ik vroeger een kind was. Dat was een enorme worsteling. Soms kan ik daar nog steeds niet mee omgaan. Ik kreeg ineens emoties die ik nooit had gekend. Vroeger vond ik alles best. Niets interesseerde me iets. 'Het is mooi weer buiten, en ik hoor het allemaal wel', dat was mijn filosofie. Mijn geld gaf ik uit als water, het maakte me niet uit. Dat is nu allemaal anders. Ik word me ineens bewust van de verbintenis die ik heb met bepaalde mensen. Vroeger vond ik het allemaal heel gewoon wat mijn moeder en mijn zus allemaal voor mij gedaan hebben. Nu voel ik pas hoe bijzonder dat eigenlijk geweest is. Dat is een mooi gevoel, maar ik moet er wel aan wennen.''

De 'nieuwe' Bart de Graaff woont sinds anderhalf jaar voor het eerst van zijn leven zonder zijn moeder, alleen met zijn vriendin in zijn eigen huis. Hij zegt meer uit het leven te willen halen dan ,,eten, werken, shoppen en stappen.'' Hij beschouwt zijn leven als onomkeerbaar veranderd. Hij zegt vooraf erg getwijfeld te hebben of hij de transplantatie wel door zou zettten. ,,Ik weet nog zo goed dat ik vlak voor de transplantatie op dat bed zat en dacht, alles wat ik heb, wie ik ben, wat ik doe, is gebaseerd op hoe ik er nu uitzie, hoe ik me nu voel. Wat ik nu uitstraal. Laat ik me opereren, dan kan dat allemaal veranderen. Wie zegt mij, dat als dat gebeurt, Nederland mij nog steeds leuk vindt? Ik heb er lang over nagedacht, maar ik wilde het toch graag.''

Het is de vraag of BNN kan voldoen aan de eisen die aan een publieke omroep gesteld worden. In het bestel moeten immers ook serieuze en informatieve programma's worden gemaakt. De Graaffs opmerking bij de toekenning van zijn licentie dat hij 'veel aandacht zou gaan besteden aan lekkere wijven' getuigde daar nog niet echt van. Bart de Graaff denkt dat hij zijn puberale stuipen genoeg onder controle heeft. ,,Ik denk dat het mogelijk is twee paden te bewandelen. Dat ik én een serieus gesprek kan hebben én dat ik de oude Bart aan het woord kan laten. Ik ben heus niet ineens 180 graden gedraaid of zo. Sindsdien ben ik er niet meer zo bang voor. Laatst moest ik voor het eerst sinds lange tijd weer iets voor de camera doen. Ik dacht, als ik straks ga praten lukt het niet. Maar toen de camera liep, ik die microfoon in mijn hand kreeg en het publiek zag, ging het gewoon weer vanzelf. Het zit er dus nog steeds. Maar ik weet inmiddels wel dat televisie niet meer het belangrijkste is in mijn leven.''