NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

JAKARTA BRANDT. De armen namen afgelopen donderdag een etmaal bezit van de straat. Zij eigenden zich toe wat hun in al die jaren van het Soeharto-regime was onthouden, de producten van Indonesiës economische wonder. De plunderingen en de brandstichtingen vertoonden intussen een patroon. Ontgelden moesten het vooral bezittingen van de presidentiële familie en van met haar verbonden Chinese bankiers en zakenlieden. De meer algemene aanval op Chinese winkels, eerst in Medan, later ook in andere steden, behoort tot een ouder fenomeen. Zonder de Chinese middenstand is er in Indonesië geen economisch leven. Maar in tijden van crises moet die volksgroep het als eerste ontgelden. Voor de Indonesiër was de plotselinge en buitensporige prijsverhoging een bewijs van Chinees winstbejag. Wat hij niet meer kon betalen nam hij met geweld.

Opvallend was de ogenschijnlijke nonchalance waarmee sommige krijgsmachtonderdelen plunderaars hebben laten begaan. Dat voedde weer speculaties als zouden hoge officieren Soeharto, op bezoek in Egypte, een boodschap hebben willen sturen: Bapak, ons geduld raakt op. De maat is vol. Er moet verandering komen. De president reageerde op de onlusten met een verklaring dat hij niet tegen de wil van het volk wil aanblijven en dat hij voor zichzelf desnoods een rol zag weggelegd als ,,wijze'' op de achtergrond. Onduidelijk bleef wat de oud-generaal, in 1966 via een staatsgreep aan de macht gekomen, onder het volk verstaat. De basisbeweging Kosgoro, een van de belangrijkste bestanddelen van Soeharto's politieke draagvlak Golkar, heeft de president bij zijn woord genomen. Anders dan de generaals legde Kosgoro alle subtiliteiten af. ,,Desnoods dwingen we hem te vertrekken'', is het parool.

HET BEGIN VAN HET einde van het tijdperk-Soeharto is aangebroken. Het bejaarde staatshoofd, kortgeleden tot veler ongenoegen aangetreden voor een zevende termijn, ontvalt de steun in eigen land. De Amerikanen, die 32 jaar geleden in de straffe officier een instrument zagen om definitief met het op China georiënteerde Indonesische communisme af te rekenen, laten hem vallen. Clinton liet neutraal weten dat het aan het volk was om te besluiten of de president moest worden vervangen. (Soeharto zou niet de eerste machthebber zijn die de Amerikanen zonder beloning voor bewezen diensten laten gaan. Marcos van de Filippijnen, de sjah van Iran en Mobutu van Zaïre zijn hem voorgegaan.)

Of de Indonesische strijdkrachten, de beslissende factor in het Indonesische machtsspel, het Amerikaanse cynisme al willen evenaren, blijft nog even de vraag. Tenslotte komt het staatshoofd voort uit hun rangen, ziet het leger zich op grond van zijn rol in de strijd voor de onafhankelijkheid als de uitverkoren beschermer van land en volk en bijgevolg als de enige handhaver van de instituties van staat en samenleving en geldt de traditionele eerbied voor het gezag. Ook Soekarno werd na de wisseling van de wacht in 1966 ontzien. Weliswaar leefde hij zijn laatste jaren als gegijzelde in het presidentiële paleis in Bogor, maar de nieuwe machthebbers durfden slechts zeer geleidelijk afstand van hem te nemen.

HET ZOU NAIEF zijn om nu de geboorte van een nieuw Indonesië op democratische grondslag te verwachten. Daarvoor staan te veel machtsgroepen in de coulissen, wachtend op het moment dat hun tijd is gekomen. Anderzijds heeft het despotisme dat Indonesië sinds zijn ontstaan heeft beheerst het democratisch zaad geen kans gegeven op te komen. De strijdkrachten spelen sinds de ontbinding van het meerpartijenbestel door Soekarno een sleutelrol in de Indonesische politiek en namen na de mislukte kolonelscoup van 1965 het roer over. Bij Soeharto's sluipende staatsgreep tegen Soekarno in 1966 kreeg hij steun van studenten, die hij vervolgens in de jaren zeventig uit de politieke arena verbande. De studentenbeweging van nu zou de poorten kunnen openen voor een kongsi tussen delen van de strijdkrachten en steeds assertiever opererende islamitische groeperingen. De betrekkelijke onzichtbaarheid tijdens de jongste turbulenties van de aanhang van Soekarno's dochter Megawati verwijst in ieder geval niet naar een onmiddellijke toekomst voor de op de oude waarden van nationalisme en secularisatie geënte krachten.

Op de achtergrond staan de nog relatief jonge midddengroepen, zij die niet tot de politieke klasse behoren, maar wel hebben geprofiteerd van de stabiliteit en de welvaart die Soeharto's Nieuwe Orde ontegenzeggelijk heeft gebracht. Sinds het begin van de Aziatische crisis vorig jaar hebben zij het meeste terrein verloren. Hun bestaanszekerheid, zelfvertrouwen en zelfrespect is hun afgenomen. Hun banen bestaan niet meer. Zij hebben geen politieke stem, maar hun zal een nieuw perspectief moeten worden geboden, wil het herstel in Indonesië van de grond kunnen worden gebracht. Dat is niet alleen voor de machthebbers een realiteit om rekening mee te houden, maar ook voor de internationale instellingen en de mogendheden daarachter die de leiders van het land de afgelopen maanden de rekening hebben gepresenteerd voor hun jarenlange corruptie, zelfverrijking en wanbestuur.

DE LONT WAS DE soberheidspolitiek die het Internationale Monetaire Fonds het regime-Soeharto na veel tegenstribbelen had opgelegd. De bevolen intrekking van subsidies met de explosie van de prijzen voor gas, olie en benzine tartte Indonesiës armen tot het uiterste. De dodelijke schoten van de Mobiele Brigade op vreedzame studenten ontstaken het kruit dat na jaren van zelfverrijking door Soeharto en de zijnen lag opgehoopt. Het IMF- hulpprogramma van een veertig miljard dollar ligt met het weer ongedaan maken van de prijsverhogingen in duigen. Het IMF heeft ervaring met sociale onrust. Al vaker was deze de prijs van zijn adviezen. Maar de beheerders zijn ditmaal wel erg ongevoelig geweest voor de structuur van het land waarmee ze te maken hadden. Wie het straatbeeld van Indonesiës steden kent, kan zich een voorstelling maken van wat plotseling onbetaalbaar geworden brandstof betekent.

Indonesië zal zelf de crisis waarin het is komen te verkeren moeten overwinnen. Maar de internationale gemeenschap kan zich niet veroorloven lijdzaam toe te zien. Zij draagt een deel van de verantwoordelijkheid voor de ontsporing. De zeven staats- en regeringsleiders van de rijke industrielanden die dit weekeinde in Londen bijeen zijn, zullen dat dienen in te zien.

( a d v e r t e n t i e s)