NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

BAS BLOKKER
Een paar weken geleden besloot de VPRO de korte serie Hertenkamp. We maakten kennis met de bewoners en gasten van een Veluwe-pension en keken wat zij in die paar afleveringen beleefden. Het kluwde en klitte aaneen en elk personage had een karaktertje, of eigenlijk meer een karakteristiek, meegekregen. Het leek, kortom, wel soap. Maar het was leuk bedoeld; we keken dus naar ironische televisie.

Dat Hertenkamp zo pijnlijk niet-leuk was, is ironisch. Het bewijst maar weer dat je ironische televisie beter niet kunt willen máken. Ironische televisie wordt gekeken. Ironie is een subtiele vorm van communicatie, gebaseerd op een stelsel van impliciete afspraken: iedereen in de samenzwering weet dat er iets anders wordt bedoeld dan wat letterlijk wordt gezegd.

Zo bezien is ironische televisie, op quizzen na, misschien wel de enige vorm van interactieve televisie. Het publiek is een onmisbaar en actief element. De kijkers spreken samen af dat zij wat zij gaan zien, niet serieus zullen nemen. Dan moeten ze dus hard lachen als de actrice in beeld juist haar zakdoekje tevoorschijn haalt. En joelen als de held met zijn auto het ravijn in rijdt.

Volgens mij kantelde het Nederlandse kijkgedrag zo rond 1980. Simpel gezegd: voor 1980 bekeek men de programma's zoals ze bedoeld waren, erna begon het ironische kijken - wat een forse popularisering van het begrip camp tot gevolg had.

Voor 1980 keek je òf niet naar Peyton Place, òf je keek ernaar met een zakdoekje bij de hand. Of je ergerde je aan de Fred Haché show, of je moest er heel hard om lachen. En iedereen vond Een van de Acht spannend.

Na 1980 werd Nederland overspoeld met soaps als Dallas, Falcon Crest, Dynasty en televisie zou nooit meer hetzelfde zijn. Je moest wel kijken. Er waren nog maar twee netten en als je Dallas niet wilde zien, was de kans groot dat je bij Op losse Groeven terechtkwam, of Met de Muziek mee. Dus keken we naar JR en Sue Ellen Ewing, en om ons niet te hoeven schamen, doorregen we onze gesprekken met gevleugelde woorden uit Southfork ranch. Ironie!

Scruples (1980) zal een van de eerste programma's zijn geweest die in Nederland ironisch werden bekeken. Het was een miniserie in een stuk of zes delen, dus je kon langzaam wennen. Wij leerden Billy Ikehorn, geboren Winthrop, kennen. Een arme telg van een rijke familie - dus de klasse zit haar als het ware in het bloed.

Ze trouwt rijk, wordt weduwe, daarna gaat ze flink aan de rol en sticht en passant een mode-imperium. Het gaat, de optimistische jaren zeventig zijn nog niet voorbij, allemaal over seks. Zoals een filmproducent zegt als hij een te kunstzinnig script afwijst: ,,De hoofdpersonen doen twee uur moeilijk voor ze met elkaar naar bed gaan. Het publiek van nu doet dat in vijf minuten.''

Scruples nodigde uit tot ironisch kijken omdat er zoveel acteurs in te zien waren die we al uit andere series kenden. De filmproducent was de kapitein van de Love Boat, Billy Ikehorn was al de Vrouw van Zes Miljoen geweest, en haar rijke man kwam uit de politieserie FBI. Dat zorgde voor een verwarring die je als kijker alleen met ironie te lijf kon gaan.

Het ironische is dat je de ironie niet volhoudt. Zo min als je ironisch kunt roken, kun je ironisch televisiekijken. Misschien dat je het bij een kort feuilleton als Scruples nog net volhoudt (TV10 zendt het vanaf vanavond in drie maandagen uit). Maar de kijker legt het altijd af tegen de melodramatische stoomwals van echte soaps. Hoe hard je ook begonnen was met lachen, je bent naar 47 afleveringen echt benieuwd of JR is doodgeschoten of niet.

Ironie, zei Woody Allen al, is geen goed wapen. Het glijdt van nazi-laarzen af als water van de rug van een eend.

Scruples, TV10, eerste deel van drie, 21.50-23.20u.