NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

DE KERKEN IN Nederland zijn onder het motto 'Neem tijd om te leven' in actie gekomen tegen de '24-uurseconomie'. Het is een actie die aanslaat: binnen anderhalve week waren er al meer dan 150.000 handtekeningen verzameld. De kardinaal en de dominee, de rabbi en synodevoorzitter, de vakbondsman en de politicus van christelijke en socialistische partijen - ze hebben zich aaneengeschaard in een maatschappelijke beweging tegen de overheersing van de economie, tegen de commercie en voor rust, bezinning en ontspanning.

Voor een deel is het een actie uit eigenbelang van de deelnemende instanties. De kerken zijn tegen de verruiming van de winkeltijden omdat de mensen op zondag de vrije keuze hebben gekregen tussen kerkbezoek en plezierwinkelen. De christelijke partijen vrezen dat het gezin wordt aangetast nu het aantal huishoudens met tweeverdieners in tien jaar tijd dubbel zo groot is geworden als het aantal huishoudens met één kostwinner. Spraakmakend links ergert zich aan het gebrek aan poëtische bevlogenheid bij premier Kok. De vakbeweging maakt zich zorgen om haar afbrokkelende macht door de groei van deeltijd- en flexiwerk. De socialistische gelovigen trekken ten strijde tegen het 'neoliberalisme'. En iedereen is vóór het milieu.

Maar het gaat ook om een breder beleefd gevoel van onbehagen. Het bondgenootschap tegen de 24-uurseconomie is een vorm van verzet tegen verandering, tegen de moderne tijd en tegen het beleid van het paarse kabinet. Het is een actie die Nederland terug wil zetten naar een tijd van zondagsrust, kostwinner, moeder-thuis en moraliteit die in zijn geïdealiseerde vorm nooit heeft bestaan. In die zin past de campagne in de aloude sociologische tegenstelling tussen Gemeinschaft, de besloten agrarische gemeenschap, en Gesellschaft, de anonieme industriële maatschappij, waarover de Duitse socioloog Ferdinand Tönnies al aan het einde van de vorige eeuw schreef.

NEDERLAND VERANDERT in snel tempo en de meeste mensen zijn daar buitengewoon tevreden mee. De slogan 'werk, werk, werk' waarmee het links-liberale kabinet-Kok in 1994 aantrad, heeft zich vertaald in het spectaculaire succes van het 'poldermodel'. Het bedrijfsleven schreeuwt om personeel. Voor nieuwkomers, schoolverlaters en herintredende vrouwen zijn er banen. Er is ruimte gemaakt voor deeltijd- en flexibel werken.

Dit 'poldersucces' is niet van God gegeven. Het is mede het resultaat van een essentiële verandering in de uitgangspunten van het overheidsbeleid: de verschuiving van collectieve naar eigen verantwoordelijkheid. Niet de traditionele kerk, het collectief van de staat of het maatschappelijk middenveld staat garant voor alle maatschappelijke noden, maar het individu moet wat meer voor zichzelf zorgen. De regels in de sociale zekerheid zijn aangescherpt, er zijn financiële prikkels geïntroduceerd en er wordt grotere nadruk gelegd op wat met een weids woord 'marktconform' beleid wordt genoemd. Zonder dat de maatschappelijke solidariteit is weggegooid of tot op het bot is uitgekleed. Nederland heeft nog altijd een sociaal vangnet van aanzienlijke omvang. De verzorgingsstaat wordt hier en daar ingrijpend verbouwd, maar niet gesloopt.

TEGELIJKERTIJD heeft Nederland in de jaren negentig een langdurig proces van sanering van de overheidsfinanciën afgerond. Nederland is daar eerder mee begonnen dan andere landen, maar het plukt daarvan nu de vruchten. Het gaat niet om de technocratische toelatingseisen tot de Economische en Monetaire Unie, maar om veranderde paradigma's. Begrotingstekorten, geldontwaarding en planeconomie hebben afgedaan. Niet alleen in Nederland, maar wereldwijd.

Veranderende maatschappelijke patronen leiden tot nieuwe knelpunten. Wonen in voorsteden, werken in deeltijd en samenleven in tweeverdienersverband hebben, naast voordelen, ook nadelen. De combinatie van een baan en kinderzorg valt soms lastig in het dagritme in te passen waardoor een nieuw begrip zoals 'peuter-stress' (de haast van ouders om kinderen aan te kleden, te laten ontbijten en naar school te brengen en vervolgens op tijd op het werk te verschijnen) in snel tempo is ingeburgerd.

Intussen worden maatschappelijke arrangementen aangepast. Langere openingstijden van winkels, loslating van de zondagsrust, consumentisme en flexibiliteit zijn zowel oorzaak als gevolg van toenemende koopkracht, afbrokkelende macht van vakbonden en kerken en individualisering van de levensstijl.

HET VERZET hiertegen in de vorm van de campagne 'Neem tijd om te leven' verzamelt de uitersten van christelijk 'rechts' en socialistisch 'links' en het maatschappelijke middenveld dat zich belaagd voelt. Het klinkt uitnodigend, de oproep tot bezinning en een moment van rust in de week, de waarschuwing tegen stress en het pleidooi voor het natuurlijke dag- en nachtritme van de mens. Het behoort ook tot de taak van geestelijke leiders om te waarschuwen tegen werelds materialisme.

De reikwijdte van de actie is hiermee tevens aangegeven. Individualisering, persoonlijke verantwoordelijkheid, welvaartsgroei en maatschappelijke veranderingsprocessen laten zich niet afremmen door kerkelijk protest tegen de '24-uurseconomie'. Daarvoor zijn de verworvenheden van de seculiere samenleving te groot.