NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Tekst van 'Staat zonder Land'.

In een vandaag verschenen studie waarschuwt de Wetenschappelijke raad voor het regeringsbeleid voor ondermijning van de soevereine staat. Vooral de uitbreiding van de mogelijkheden om met computers te werken, is hier schuldig aan. Het 'd-woord' rukt op.

Door onze redacteur KEES VERSTEEGH

DEN HAAG, 26 MAART. Artsen die vanuit Nederland euthanasie uitvoeren op een patiënt in Frankrijk. Zwitserse organisatie-adviseurs die de Spaanse overheid adviseren en hun honorarium via een Brits netwerk op een Duitse bankrekening laten zetten. Zorgverzekeraars die het Nederlandse verbod op 'risico-selectie' vermijden' door via Duitsland op Internet verzekeringen met lage premies aanbieden aan alleen gezonde mensen.

Allemaal toekomstmuziek? Volgens de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid zijn bovenstaande voorbeelden al werkelijkheid, of ze staan op het punt dat te worden. De raad die vandaag de studie 'Staat zonder Land' publiceerde naar de positieve en negatieve gevolgen van de informatie- en communicatietechnologie voor het handelingsvermogen van de overheid, concludeert daaruit dat de soevereiniteit van de nationale staat wordt ondermijnd. De snelle uitbreiding van internationale computernetwerken maakt dat steeds meer burgers zich kunnen onttrekken aan klassieke taken waarop de staat de laatste eeuwen het alleenrecht heeft verworven, zoals strafrechtelijke vervolging en belastinginning.

,,De rechts- en zwaardmacht van de overheid berusten als vanouds op een territoriale afbakening die door informatie- en communicatietechnologie aan betekenis verliest'', zo stelt de WRR. De revolutie van Internet en andere internationale computernetwerken zit 'm in het feit dat deze zich niets van het nationale territorium aantrekken en dat 'actor, actie en gevolg van de actie' niet meer aan één plaats gebonden zijn. 'Deterritorialisering', noemt de WRR dat, oftewel het 'd-woord', zoals het tijdens de beraadslagingen binnen de raad ging heten.

,,Nu al opereren Amerikaanse artsen via computernetwerken patiënten in Amerikaanse ziekenhuizen vanaf eilanden voor de Amerikaanse kust'', vertelt WRR-lid prof. W. Derksen, leider van de werkgroep die het rapport voorbereidde. ,,Dat doen ze om zo de gigantische claims te omzeilen waarmee ze in de VS na medische fouten geconfronteerd kunnen worden. Als dat kan, waarom zouden Nederlandse artsen straks geen euthanasie kunnen plegen op een patiënt in Frankrijk. Wie moet de Franse overheid dan vervolgen? De verpleegsters om het bed, of de arts die vanuit Nederland per computer de operatie leidt?''

Burgers die het niet zo nauw nemen met de ethiek of de wet, kunnen zich verschuilen achter talloze ontsnappingroutes in netwerken en achter 'providers' van netwerken. De recente arrestatie van een man in Ede die kinderporno op Internet zette, behoort tot de schaarse uitzonderingen, vreest de WRR. Niet alleen door de lage pakkans, ook door de aard van de computernetwerken kan immoreel handelen gemakkelijk optreden. ,,Door de grote snelheid van computer en dataverkeer is een onethische daad in een oogwenk gepleegd'', zo stelt het rapport. Bovendien is informatie immaterieel ,,waardoor noties als diefstal en vernieling een andere waardering krijgen.''

Daarnaast leiden de internationale computernetwerken tot een zekere 'veramerikanisering', zoals dat de laatste twintig jaar ook gebeurd is door de massale introductie van de televisie. Het feit dat de meeste Internet-gebruikers Amerikanen zijn, en het beleid van de Amerikaanse overheid ten aanzien Internet maatgevend is voor andere overheden leidt, aldus de WRR, tot een verdere culturele homogenisering van de westerse wereld. Dit verzwakt de culturele identificatie van burgers met hun natie.

Volgens de adviesraad is de Nederlandse politiek zich niet of nauwelijks bewust van de verstrekkende gevolgen die informatietechnologie voor het nationaal bestuur heeft. Politici en bestuurders benaderen computertechnologie nog teveel als een speeltje, een instrument waarmee leuke dingen gedaan kunnen worden zoals politieke debatjes organiseren op Internet, of het houden van referenda via de homecomputer of interactieve televisie.

,,Er heerst bovendien een soort optimisme dat we de ontsnappingsmogelijkheden die informatie- en communicatietechnologie biedt gemakkelijk te boven komen'' zegt Derksen. ,,De Cyprus-constructie - een fiscale ontsnappingsroute - hebben we toch ook dichtgeschroeid, zeggen bestuurders dan. Wat ze vergeten is dat er straks, of eigenlijk nu al, ontelbare Cyprus-constructies zijn. Zeker in verkiezingstijd vergeten politici dit soort dingen graag, en doen ze net alsof ze overal invloed op hebben.'' Staatssecretaris Vermeend (Financiën) noemt Derksen overigens als positieve uitzondering. Bij de introductie van het belastingplan voor de 21ste eeuw kondigde hij een commissie aan die speciaal de gevolgen van informatietechnologie voor de belastinginning moet onderzoeken.

In plaats van in geboden en verboden te denken, doet de overheid er goed aan een 'open houding' in te nemen, zo adviseert de WRR. Hoewel in het rapport geen concrete aanbevelingen worden gedaan, denkt de raad dat nieuwe afspraken met andere overheden onvermijdelijk zijn om eventuele negatieve gevolgen van informatietechnologie te bestrijden. Die internationale samenwerking kan overigens op zichzelf weer ten koste gaan van de nationale autonomie.

De WRR wil in zijn rapport uitdrukkelijk niet alleen maar waarschuwen voor informatietechnologie. De studie is een inventarisatie van zowel de negatieve als de positieve gevolgen ervan.

In de laatste categorie valt onder meer de introductie van telewerken: het thuiswerken met een computer en een modem dat de computer van de werknemer met diens bedrijf verbindt. Dat ontlast het verkeer en het milieu, en biedt gehandicapen nieuwe kansen om in het arbeidsproces opgenomen te worden. Belangrijker nog is echter dat informatie- en communicatietechnologie de internationale contacten vergemakkelijkt waaraan veel burgers en instellingen behoefte hebben.

Tekst van 'Staat zonder Land'.