NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

FRITS ABRAHAMS
Kunnen we zien of iemand liegt? Soms wel, meent de Amerikaanse psycholoog Paul Ekman.

In de documentaire Overleven op België 2 zette Ekman uiteen dat je meer kunt aflezen aan iemands gedrag naarmate er ook meer voor de betrokkene op het spel staat. Onbelangrijke leugentjes vallen iemand gemakkelijker dan belangrijke leugens. Bij de laatste begint hij eerder te zweten, te draaien en schichtig weg te kijken. Tja.

Ekman leverde commentaar bij beelden van luchtreizigers die de douane ('heeft u iets aan te geven?') om de tuin trachtten te leiden. Slechts één van het gefilmde groepje reizigers - uiteraard een vrouw - was eerlijk. Als kijker kregen we tevoren niet te horen hoeveel mensen - en wie precies - bedrog pleegden. Konden wij hen met ons lekenoog ontmaskeren? Mij lukte het nauwelijks: er waren hooguit twee mensen die zich een beetje verdacht gedroegen. Achteraf kon je alleen vaststellen dat die ene eerlijke vrouw zich inderdaad heel naturel gedroeg.

Wat kunnen we in de praktijk met deze psychologische constateringen? Vrij weinig, vrees ik. Ik heb ze althans nog dezelfde avond zonder vrucht proberen toe te passen op een groepje mensen dat als initiatiefnemer opmerkelijk veel verdient aan de Nationale Postcodeloterij.

Maken zij zich schuldig aan belangenverstrengeling en persoonlijke verrijking? Met die vragen waren de onderzoeksjournalisten van KRO's Reporter aan het werk gegaan. Nog onlangs stortte VPRO's Lopende zaken zich op hetzelfde onderwerp. Het leidde toen tot een warrige reportage met tal van insinuaties die niet werden waargemaakt.

Reporter kwam niet veel verder. De feiten werden wat overzichtelijker gepresenteerd en het werd duidelijk dat er op zijn minst een schijn van belangenverstrengeling is - maar daarmee hield het op. Kennelijk hebben deze initiatiefnemers hun zaken zo slim geregeld dat ze zich niet schuldig maken aan strafbare feiten. Ze verdienen persoonlijk miljoenen, maar ze kunnen zich erop beroepen dat ze tegelijkertijd het wettelijk vereiste merendeel (zestig procent) van de buit afstaan aan charitatieve doelen. Sympathiek is anders, maar met sympathiek wezen word je nu eenmaal niet snel miljonair - als ik ook even een oude psychologenwaarheid mag debiteren.

We schieten weinig op met journalistieke reportages die als onthullend worden gepresenteerd, maar die ergens in het blauwe niets van de suggestie blijven hangen. Vooral het einde van Reporter was uiterst onbevredigend. De kijker moest zelf maar zijn conclusies trekken uit alle aangeboden feiten en feitjes. De eindredacteur zette op een willekeurig moment een schaar in de film, en dat was dat.

Ook in Middageditie ging het over waarheid en leugen. Prof. W. Wagenaar, befaamd geheugenexpert, mocht zijn licht laten schijnen over de getuigenis van de Belgische Regina Louf, die ook bij Sonja Barend had verteld over haar ervaringen met het duistere netwerk van Dutroux. Ik schreef vorige week in deze rubriek dat haar verhalen mij met de minuut ongeloofwaardiger voorkwamen.

Wagenaar moet dezelfde ervaring hebben gehad, want hij reageerde met grote scepsis. Hij zag 'zorgwekkende elementen' in haar getuigenis, net als destijds bij Yolanda uit Epe bij wie ook de rechter vaststelde dat ze op sommige punten - de moorden op haar kinderen - aantoonbaar had gelogen. (Op andere punten vond hij haar wel geloofwaardig, moest Wagenaar, nog altijd tandenknarsend, constateren.)

Als 'zorgwekkende elementen' noemde Wagenaar de herinneringen aan een zeer ver verleden en de cumulatie van bizarriteiten in haar beschrijvingen. Dat sommige details bleken te kloppen met de werkelijkheid, zei hem weinig. ,,In de zaak-Lancee en ook bij Yolanda bleken rechercheurs alles te hebben voorgezegd.'' Regina Louf is in ieder geval ziek, meende Wagenaar, want ze gelooft dat ze aan een meervoudige persoonlijkheidsstoornis lijdt, ,,een door psychiaters verzonnen ziekte die je ongelukkige mensen gemakkelijk kunt aanpraten''.

Misschien moeten we ook psychiaters verplichten om zestig procent van hun inkomsten aan de charitas te schenken.