NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

In: Rialto, Amsterdam; 't Hoogt, Utrecht.

Surrealistische ode aan masturbatie

Door BIANCA STIGTER
Een winkelier geilt op een nieuwslezeres. O, wat zou hij graag willen dat ze haar tong niet gebruikte om over het weer of de economie te spreken maar om hem om de zijne te doen cirkelen, dat ze haar ogen niet monter opensperde maar ze in vervoering dichtdeed, dat ze met haar hand geen papier vasthield maar zijn pik omringde. Een van zijn klanten wordt opgewonden van zijn overbuurvrouw. Dik en oud en roze is ze, en wat zou hij graag eens in haar vet knijpen, haar flink door elkaar schudden, haar nuffige bekje met sperma besmeuren. De winkelier en zijn klant weten dat hun fantasie geen werkelijkheid kan worden, en daar hebben ze zich bij neergelegd. Maar met dromen nemen ze geen genoegen. Ze doen hun ogen niet dicht; ze gaan knutselen. De winkelier geeft zijn televisie zes mechanische armen, de klant maakt van de dikke dame een pop.

Conspirators of Pleasure, de derde lange speelfilm van de Tsjechische surrealist Jan Svankmajer, gaat over masturbatie, maar soms lijkt de film eerder een Teleac-cursus handenarbeid. Eindeloos uitgebreid laat de regisseur zijn personages aan hun hulpstukken fröbelen; in de tijd dat de klant en winkelier hun climax voorbereiden, zouden de meeste mensen al honderd keer klaargekomen zijn. Soms is het ook alsof je in de personages de filmmaker zelf aan het werk ziet. Svankmajer liet in zijn talloze korte films immers vaak door hem zelf gemaakte voorwerpen de hoofdrol spelen. In Mogelijkheden van een dialoog (1982) nemen bijvoorbeeld een uit groente en een uit keukengerei samengesteld hoofd het tegen elkaar op. Sommige voorwerpen uit de nieuwe film doken ook al in eerder werk van de regisseur en beeldend kunstenaar op.

Behalve de winkelier en zijn klant, heeft Conspirators of Pleasure nog vier hoofdpersonen. De overbuurvrouw maakt op haar beurt een pop van de buurman, in wiens billen ze vol overgave spelden prikt. Dan is er nog een postbode die het met broodballetjes doet, een inspecteur van politie die deegrollers bedekt met stukjes bont. Zijn echtgenote laat weer karpers aan haar tenen zuigen. Alle personages hebben op de een of andere manier met elkaar te maken. De echtgenote van de inspecteur is bijvoorbeeld weer de nieuwslezeres die van de winkelier mechanische armen krijgt. De broodballetjes van de postbode dienen als voer voor de karpers. Svankmajer heeft in de structuur van zijn film een hoge graad van achteloosheid bereikt. Nergens wordt de verbinding of opeenvolging van de personages een hinderlijk principe. Ook het ontbreken van dialoog valt nauwelijks op. Svankmajer heeft in masturbatie het perfecte onderwerp gevonden voor een zwijgende (maar niet geluidloze) film.

In zijn vorige films wekte Svankmajer zijn voorwerpen vaak met behulp van animatietechnieken als stop motion tot leven. In Conspirators of Pleasure gebeurt dat niet of nauwelijks. De voorwerpen blijven doods in de handen van hun makers. Juist dat feit maakt van masturbatie in de film zoiets eenzaams en treurigs, soms zelfs iets achterbaks. Svankmajer laat de dingen de plaats van de verbeelding innemen: alleen daarop laten hij en zijn personages hun even zwartgallige als tuttige fantasie los. Het is een vreemde verwisseling van doel en middelen, die vooral een lach losmaakt als je de gekke dingen weer in gewone verandert. Eigenlijk laat Svankmajer mensen van vibrators dromen.