NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

JORIS ABELING
Het gaat niet goed met het dit jaar opgerichte Nederlands Audiovisueel Archief. De collectie ligt verspreid over vele locaties en de toegankelijkheid laat te wensen over. Het archief hoopt op geld uit de verkoop van het NOB.

In het televisie-archief op het Hilversumse Mediapark hangt een indringende azijnlucht: een teken dat de hier opgeslagen radio- en televisiebanden flink aan het oxideren zijn. Algemeen directeur Edwin van Huis van het Nederlands Audiovisueel Archief (NAA) trekt een blik open waarin een kromgetrokken radioband uit 1963 ligt. ,,Dat krijg je ervan als je banden niet onder de goede omstandigheden bewaart. In onze bunker in de Scheveningse duinen is het nog erger. Daar liggen de films uit het begin van deze eeuw. Die zijn nog gemaakt van nitraat en bij sommige filmblikken komen de kristallen er gewoon aan de buitenkant uit. Een tijd lang stond er een laag water op de grond. Vorig jaar hebben we ternauwernood materiaal kunnen redden waarop koningin-regentes Emma sprekend te zien was.''

Het NAA ontstond dit jaar na een fusie van het omroeparchief, het filmarchief van de Rijks Voorlichtingsdienst, de stichting Film en Wetenschap en het Omroepmuseum. Maar voorlopig is het volgens Van Huis niet meer dan een lek schip. ,,Het is een beetje doordobberen en hozen.''

Om de conserveringsproblemen het hoofd te bieden en de toegankelijkheid te vergroten heeft Van Huis onlangs staatssecretaris Nuis van cultuur per brief gevraagd om zestig miljoen gulden uit de geschatte meeropbrengst van de aandelenverkoop van het Nederlands Omroep Produktiebedrijf (NOB). De besteding van die gelden is op dit moment onderwerp van een hoogoplopende politieke ruzie.

Met de toegankelijkheid van de collectie is het slecht gesteld. Het materiaal ligt verspreid over negen verschillende locaties en in het tv- archief op het Hilversumse Mediapark zijn slechts vijf kamers om de banden te bekijken. Enkel een handjevol doorgewinterde media- onderzoekers weet de weg in de wirwar van opslagplaatsen.

,,Wij vertellen het gewone publiek niet eens dat dit er allemaal is'', fluistert Van Huis terwijl we langs de vijf viewing-ruimtes op het Mediapark lopen. ,,Want dan komen ze hier om vervolgens te merken dat alles is volgeboekt door programmamakers. Helaas voldoen wij niet aan de taak die in onze statuten staat omschreven: een goed beeld geven van de Nederlandse radio en televisie. Conserveren en toegankelijk maken is duur en we hebben er het geld gewoon niet voor.

,,De wetenschappers die onderzoek doen naar radio en televisie klagen dat de omroepbanden nauwelijks beschikbaar zijn. Het is voor onderzoekers frustrerend om geen plek te hebben en nooit precies te weten in welke bunker welke band nou ligt. Dat kost zo'n energie. Terwijl ik denk dat radio, film en televisie voor de geschiedenis van de twintigste eeuw belangrijker zullen zijn dan papieren bronnen. Ze hebben een dimensie meer, ze geven zoveel meer informatie.''

Met extra geld zou het NAA ook eens kunnen beginnen met het archiveren van opnames die het nu links moet laten liggen: zoals alle radio- en tv-uitzendingen van de commerciële omroepen, maar ook bijvoorbeeld de reclamespotjes die de Ster sinds het eind van de jaren zestig op radio en televisie heeft uitgezonden. ,,Dit archief is voortgekomen uit de publieke omroepen, waarvoor het een bedrijfsfunctie vervult'', zegt Van Huis. ,,Maar aangezien we een nationaal archief werden, hebben wij twee jaar geleden in ons beleidsplan gezet dat wij extra middelen willen om ook de commerciële programma's te archiveren. Dat geld hebben we van Nuis niet gekregen, omdat we uit de omroepbijdragen betaald worden. Terwijl we een onafhankelijke stichting vormen, zijn we financieel een gijzelaar van de publieke omroepen.''

Maar kon het NAA dan zelf niet alvast beginnen met het archiveren van de commerciëlen? ,,Zonder extra geld lukt dat absoluut niet. Van de publieke omroepen kunnen we al zo weinig bewaren, misschien 30% van alle televisie-uitzendingen. Met radio redden we het al jaren niet meer, daar archiveren we slechts 5% van wat er uitgezonden wordt. Journaals en wat hoogtepunten uit praatprogramma's.''

De publieke omroepen zelf bewaren slechts een deel van wat ze de afgelopen decennia hebben uitgezonden. Zo bewaren de VARA en de VPRO pas sinds medio jaren tachtig systematisch hun eigen tv- programma's. Bij de KRO zit er volgens een medewerker 'geen logica' in wat er wel en wat niet bewaard wordt. Commerciële omroepen als RTL4, RTL5 en SBS6 - met hun veel kortere historie - bewaren voorlopig al hun Nederlandse programma's. Een instelling als de Ster bewaart geen reclamespotjes - die worden na uitzending weer teruggestuurd naar de opdrachtgever. Er worden wel bewaard door particuliere bedrijven als Euroclip en Hoek & Sonepouse, maar die vormen geen volledig nationaal reclame-archief. Euroclip bewaart de meeste commercials vanaf 1991, Hoek & Sonepouse bewaart geen radioreclame. Er gaat dus nogal wat verloren. Zou het televisiespotje '15 miljoen mensen (op dat hele kleine stukje aarde)' van de Postbank - dat in 2050 een prachtige ingang zou zijn voor een sociologische studie naar het laat-twintigste eeuwse zelfbeeld van de natie - dan nog te vinden zijn?

Behalve met staatssecretaris Nuis heeft Van Huis ook contact opgenomen met media-woordvoerder Van Zuijlen van de PVDA. Voorlopig lijkt het er echter niet op dat de politiek zich wil uitspreken over het NAA. Nuis moet de brief van Van Huis nog beantwoorden en een woordvoerdster van OC&W laat weten dat er over de gevraagde zestig miljoen 'op dit moment nog niets te melden valt'. Van Zuijlen debatteert aanstaande donderdag in de Kamer over de besteding van de opbrengst van de privatisering van het NOB, maar zal daarbij het NAA niet noemen. ,,Ik sta er niet onwelwillend tegenover, maar het lot van het NAA is een andere discussie waar ik niet op vooruit wil lopen. Mij gaat het er in eerste instantie om dat de meeropbrengst, die waarschijnlijk driehonderd miljoen zal bedragen, naar de omroepreserve gaat. Dat is het bedrag dat bij het ministerie gestald wordt voor noodsituaties bij de omroepen. Indien het geld daar naar toe gaat, kan het NAA zich vervolgens mengen in het debat over de besteding.'' De omroepreserve wordt beheerd door het commissariaat voor de media, dat onder de verantwoordelijkheid van Nuis valt.

Maar hoe moet het NAA de nood voorlopig dan lenigen? Misschien door de markt op te gaan met het 'produkt' archief? Van Huis: ,,De markt opgaan is absoluut geen optie. Daar ben je een cultureel-historisch instituut voor. Het gaat om historische collecties waarvan slechts een klein, recent deel commercieel interessant is.'' Voor Van Huis is er maar één optie. ,,Wij hopen dat we binnen enkele jaren een nieuw gebouw kunnen betrekken. Anders gaat de collectie langzaam naar de knoppen.''