NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Het Mona Lisa-effect

Jaco Alberts en Peter de Bruijn
Joop van den Ende, specialist in live-amusement voor het brede publiek, heeft zijn fin-de-siècledroom verwezenlijkt.

Morgen opent hij zijn uitgaanspaleis ShowBizCity: een theater met negenhonderd stoelen, drie restaurants en een eigen politiekorps . Een volledig verzorgd avondje moppentappen op het industrieterrein van Aalsmeer. Ik ben een echte convenience-klant. Als je zoveel geld uitgeeft moet het wel kloppen.

Dit is een plek voor talent om te groeien. Een plek voor volkskomieken. In de Big Apple Mega Disco schieten groene laserstralen uit de ogen van een replica van het Vrijheidsbeeld. Ze raken de swingende menigte op de propvolle dansvloer. Where were you when the lights went out in ShowBizCity, zingt het travestietengroepje in een variant op een oude Tramps-hit.

,,Mooi, hè'', zegt Joop van den Ende. ,,Om die laserogen heb ik een half jaar lopen zeuren.'' Het is de derde try out van zijn nieuwe uitgaanscentrum ShowBizCity in Aalsmeer. Het Vrijheidsbeeld is het toetje van de avond, na het diner in een van de drie restaurants, de show in het Broadway theater en het meezingen met de karaoke in het 't Is hier fantastisch café. Alles onder één dak.

Dat Endemol de Nederlandstalige televisiestations voorziet van programma's, kan haast niemand zijn ontgaan. Directeur-eigenaars Joop van den Ende en John de Mol zijn echter ook de grootmeesters van live-amusement voor het brede publiek. In het buitenland hebben ze hun ambities afgelopen jaar behoorlijk moeten temperen, maar voor Nederland blijven ze erin geloven. Afgelopen jaar kwam de afdeling live-entertainment met een omzet van 210 miljoen gulden in de boeken, 54 procent meer dan een jaar daarvoor. Van die omzet komt 84 miljoen gulden uit het theater, meest musicals, 82 miljoen uit ijsshows en 44 miljoen uit evenementen. Dè trend in het uitgaan is momenteel het arrangement: het volledig verzorgd avondje uit, diner inbegrepen. Uitgaanspaleis ShowBizCity, dat morgen officieel wordt geopend, speelt in op die trend. Arrangementen rond musical Miss Saigon verkopen goed. En de Fantasy World Dinner Show in de Hilversumse Studio 21 bestaat al een paar jaar, maar heeft afgelopen jaar de wind in de rug gekregen: de show is al maanden van tevoren uitverkocht.

,,Bienvenue, eet smakelijk, welcome to our show!'' De stem van de gastheer in jacquet schalt door Studio 21 in Hilversum. Negenhonderd mensen aan gedekte tafels, met lange brandende witte kaarsen, staken hun geroezemoes en draaien hun hoofden richting het podium. Vanavond draait de Fantasy World Dinner Show, bedacht door Frank Wentink, directeur bij Endemol. Wat ShowBizCity op veel grotere schaal probeert te doen, alle mogelijke onderdelen van uitgaan samenbrengen, wordt hier al in praktijk gebracht.

Ster van vanavond in Studio 21 is Lee Towers. Hij zit vroeg in het programma, vlak na de zalmmousse, zodat hij later op de avond nog naar een volgende schnabbel kan gaan. ,,Ik moet als eerste op dadelijk'', zegt Towers van tevoren in de kleedkamer: ,,dat is altijd moeilijk.'' Lee Towers' schoenen, bril en gouden microfoon glimmen in het spotlight en bij openingsnummer You'll never walk alone gaan de eerste aanstekers de lucht in en wordt er meegezongen. ,,Mensen wat een avond!'', zegt Lee en zet zijn kraker New York, New York in. De familie Oostrum uit Wassenaar viert de 40-jarige bruiloft van vader en moeder in Studio 21, kosten 200 gulden per persoon, alles inbegrepen. Dochter was met haar bedrijf Nissan al eens geweest, net zoals veertig procent van het publiek in het kader van een bedrijfsuitje aanwezig is, en kwam zo op het idee. ,,Die Lee krijgt het wel voor elkaar'', zegt zoon Oostrum.

Lee Towers is nog maar het begin. Na de soep volgt de Evolutieshow met veel lasereffecten en vliegende vissen, waarna het hoofdgerecht (kalfsoesters) door de Martinair Partyservice wordt opgediend. De hoofdshow die de geschiedenis van de muziek moet weergeven, wervelt de gasten tegemoet. Arno Kolenbrander zingt twee stukken uit de Endemol-musical Miss Saigon, midden in de zaal zakt een balkon naar beneden waarvanaf een witte Evita Don't Cry for me Argentina laat klinken. Tussen de tafel door varen gondels binnen met een gondelier die O Sole Mio zingt, met als geprojecteerde achtergrond natuurlijk Venetië.

Als de Nederlandstalige liedjes ten gehore worden gebracht, gaan zelfs vader en moeder Oostrum plat. Ze zingen mee met Daar komt de Orgelman en Poen, Poen, Poen, Poen terwijl enorme foto's van Wim Sonneveld en later Hetty Blok en Leen Jongewaard de wanden van Studio 21 opsieren. Plotsklaps komen mannen met kromzwaarden en tulbanden op hun hoofd vervaarlijk zwaaiend op door de zaal. Tijdens de Westernshow dansen cowboymeisjes in zwart-wit pantervel op de vliegensvlug ontruimde tafels. Disco muziek klinkt, Relight My Fire, zingt het ensemble. Eters staan op en dansen rond hun tafel. Sommigen dringen zich tijdens het Motown-medley swingend op rond de catwalk. Volendamse meisjes op klompen komen uit de zaal op. Hun Land van Maas en Waal verandert in een house-versie zodra ze hun klederdracht afwerpen en showpakjes zichtbaar worden. ,,Het is voor elk wat wils'', zegt vader Oostrum als hij even tijd heeft om uit te blazen: ,,Vroeger gingen we naar de revue van René Sleeswijk. Hier is het van oubollig tot heel modern. Maar ja, die liedjes van Sonneveld spreken ons toch het meest aan.'' Na de show doet de familie ook gewoon mee. Zoon staat met echtgenote te dansen als het podium is vrijgegeven, en in de saloon, die niet alleen een decorstuk van de Westernshow blijkt te zijn, luisteren de Oostrums naar Franklin Brown en Kolenbrander - beiden ooit winnaars van Endemols Soundmixshow op tv - die samen met een bandje ongedwongen wat nummertjes ten beste geven. Op het podium is inmiddels een cocktailbar gereden en in de foyer is het casino geopend.

Vaste locaties

Wat is de verklaring voor het succes van de volledig verzorgde avond? ,,Het heeft te maken met het einde van eeuw'', zegt Joop van den Ende, die zich in de toekomst nadrukkelijker op het live-amusement gaat richten nu hij de post als bestuursvoorzitter van Endemol aan compagnon John de Mol heeft overgelaten: ,,Mensen worden bang. Wat staat ons te wachten? Ze hebben er geld voor over om toch nog te genieten.'' De fin-de-siècle gedachte houdt Van den Ende zo bezig, dat hij er speciaal onderzoek naar laat doen. Ook honderd jaar geleden bekroop mensen een gevoel van onbehagen: ,,Zo'n vijf zes jaar voor een eeuwwisseling zie je het bloed uit de krantenpagina's lopen. We leven in een gevaarlijke wereld, met al dat geweld op straat. Het antwoord in de Verenigde Staten is om grote centra, malls, te bouwen met alles erop en eraan.'' Van den Ende haalt er een eigen enqute bij waaruit blijkt dat 74 procent van de ondervraagden zijn troetelkind ShowBizCity een 'veilige plek om uit te gaan' noemt, de hoogste score van alle mogelijke connotaties met de amusementsstad.

Voor Endemol gaat het bij het aanbieden van arrangementen overigens niet louter om het inspelen op de behoefte van het publiek. Binnen het bedrijf erkent men dat er ook een bedrijfseconomische noodzaak is om steeds meer te kiezen voor vaste locaties. Grote musicalproducties als Cyrano, My Fair Lady en West Side Story zijn nauwelijks meer rendabel te exploiteren omdat het hele circus gedwongen is van schouwburg naar schouwburg te reizen. ,,Zo'n productie wordt pas in het tweede seizoen winstgevend'', zegt een woordvoerder van Endemol: ,,Je verliest veel dagen met het afbreken en opbouwen.''

Van den Ende en De Mol mogen dan de grootmeesters van het live amusement zijn, niet alles wat beide heren aanraken, verandert onmiddellijk in goud. Zo kocht Endemol vorig jaar de beroemde ijsshow Holiday on Ice, waar ooit Sjoukje Dijkstra en Joan Haanappel furore maakten. Endemol was nog niet binnen of de eerste tegenvallers werden bekendgemaakt. De directie weigert de shows een miskoop te noemen, maar de situatie noopte tot hard ingrijpen. Het oude management werd naar huis gestuurd en twee van de vijf reizende shows (waaronder Asterix on Ice) werden geschrapt. De Broadway Show van Holiday on Ice die momenteel door Nederland toert, is nog onder de oude leiding tot stand gebracht, laat commercieel manager Reinoud van Assendelft (ex- Efteling) niet na te onderstrepen: ,,Deze show heeft nog niet een Endemol-touch gekregen, zoals de Extravaganza Show die nu in Duitsland draait.'' Endemol speelt nu met het idee om een ijsshow op te zetten gebaseerd op bekende musicalhits. ,,Je moet een verhaal hebben waarvan de marketing al gedaan is'', zegt Van Assendelft. ,,De bijbel zou ook heel geschikt zijn.''

Het in groten getale toegestroomde publiek op een maandagavond in Eindhoven is enthousiast, maar het verschil is te merken. De show is tamelijk oubollig met scènes over jengelende meisjes die grote sterren willen worden of zigeuners die een meisje schaken met alle amoureuze verwikkelingen van dien. Het optreden mist de vaart van de Fantasy World Dinner Show. Spektakel, de kern van het Endemol-amusement, ontbreekt hier nagenoeg. Het meest overtuigend zijn de acrobatische nummers. Dan benadert de Holiday on Ice het best wat bij de circussfeer hoort van de met caravans in de wereld rondreizende ijsshow.

Om de tegenvallende bezoekersaantallen op te krikken besloot Endemol zanger Gerard Joling op de schaats te zetten. Dat werkte: ,,Endemol, met een bekende Nederlander en Holiday on Ice. Dan valt het kwartje, denk ik.'' zegt Joling voor zijn optreden. In zeven weken tijd, zeven keer per week, kwamen er 230.000 bezoekers. Van het optreden van Joling zelf moet niet te veel worden verwacht. De zanger schaatst en playbackt twee nummertjes. Het publiek vindt het prachtig, vooral als Joling bij een van de pirouetjes wankelt. ,,Ik heb net bruine bonen gegeten. Na zo'n pirouetje ben ik blij dat ik een hoge broek aan heb'', grapt de gast- ster.

Bij Holiday on Ice is nog allerminst sprake van all in entertainment. Na tweeëneenhalf uur show - net als de andere Endemol-shows is de ijsshow wel overdadig - staat het publiek om tien over half elf weer op straat. Vooraf kan er niet worden gegeten en is er geen nazit. ,,Dat is jammer'', zegt Netty van Hedel (48), die een avondje uit is met haar volksdansgroep Klavertje Vier. ,,We zijn ook naar Miss Saigon geweest en toen zijn we daarna nog in oosterse stijl gaan eten. Dat is leuker, dan blijf je nog een beetje in de sfeer.'' De musicals van Van den Ende knopen aan bij een Amerikaanse traditie waarvan Porgy and Bess van Gershwin een vroeg hoogtepunt is, zegt Wim Knulst, hoogleraar vrijetijdswetenschappen. Maar een fenomeen als de Fantasy World Dinner Show heeft duidelijke wortels in de Nederlandse populaire cultuur en laat zich vergelijken met de oer-Hollandse Sleeswijk-revue uit de jaren vijftig. ,,Daarbij werden ook liedjes overgenomen uit bekende shows en musicals. Het was een combinatie van zang, dans en sketches, meestal met een thema. Het publiek hoefde niet stil te zijn, maar klapte en zong mee. Vaak trad er ook een toenmalige ster in op, zoals Louis Davids of Lou Bandy.'' In de jaren zestig kwam de klad in de revue. Vergelijkbare shows, zoals Snip en Snap, waren nu op tv te zien, aldus Knulst. Begin jaren tachtig raakte het uitgaan weer in opmars. Van tv-kijken was het nieuwtje er af. Knulst spreekt van het ,,Mona Lisa-effect: Je kent het plaatje, maar je wilt het schilderij toch een keer in het echt zien. Dat speelt ook bij mensen die de studio's van Van den Ende in Aalsmeer bezoeken.'' Tegelijkertijd is in Nederland met name het buiten de deur eten sterk gegroeid. ,,Dat is echt volledig gedemocratiseerd.'' Van den Ende speelt daar met zijn arrangementen handig op in.

Kippensoep

,,Hallo, ik ben Kim'', zegt het meisje bij de deur van het restaurant. Heet je echt Kim? ,,Alle meisjes heten hier Kim.'' En alle jongens heten Chris in het Bilderberg Europa Hotel in Scheveningen. Kim en Chris zijn de hoofdpersonages van de Endemol-musical Miss Saigon, waarvoor in een jaar tijd al meer dan 800.000 kaartjes zijn verkocht. Voor Endemol is het Bilderberg Europa Hotel een doorn in het oog. Het amusementsconcern wenst greep te houden op de verkoop van arrangementen rond zijn voorstellingen in het Circustheater. Maar voor prijzen tussen de 300 en 400 gulden per persoon kan een liefhebber bij het hotel een arrangement boeken voor diner in Miss Saigon-stijl, taxivervoer, kaartjes voor de musical, Grand Dessert terug in het hotel, en overnachting. ,,We hadden onmiddellijk zowat de hele juridische afdeling van Endemol op ons dak'', zegt Martijn Beekhuis, director of sales van het Bilderberg Hotel. De naam Miss Saigon Restaurant moest worden veranderd in East Meets West, en de publicitaire activiteiten voor de arrangementen werden aan banden gelegd. ,,We vinden het prima dat de horeca in Scheveningen meeprofiteert van ons succes, maar je kunt niet zomaar ons logootje kopiëren'', zegt Van den Ende.

Ook het Circustheater zelf herbergt een restaurant waar de bezoeker van de musical de avond in oosterse stijl kan doorbrengen, zoals vijftien procent van de musicalbezoekers doet. Boeddhabeelden hangen aan de muur die verder is bedekt met speciaal uit Thailand geïmporteerde wandkleden. Een Endemol-delegatie is vorig jaar naar Thailand gereisd om het servies te kopen en het menu samen te stellen. Net als bij al zijn activiteiten bemoeit Van den Ende zich persoonlijk met de details. Mevrouw van den Ende heeft zelfs de keuze gemaakt voor een Thaise kippensoep uit de zeven soepen die de koks van cateraar Maison van den Boer hadden voorbereid. Ondanks alle Kims en Chrissen is de sfeer in het Bilderberg Hotel ongedwongener dan in het Endemol-restaurant. Gekozen is voor het Vietnamese dorp met veel bamboe en lampionnen, in plaats van de pracht en praal van het boeddhisme. Het eten is dan ook veel eenvoudiger, veel westerser. De toenmalige chef-kok heeft drie weken stage gelopen bij een Vietnamees restaurant in Den Haag. Jan Willem Pol is redelijk tevreden, zegt hij in de pauze van Miss Saigon. Hij en zijn echtgenote, eigenaars van een pizzafabriek te Uden, hebben een arrangement geboekt bij de Endemol-concurrent: ,,Het is leuk om een hele avond in zo'n entourage door te brengen. Totaal-verwenning. Ik ben een echte convenience-klant. Als je zoveel geld uitgeeft moet het wel kloppen'', zegt Pol. ,,Alleen de taxi was te laat.''

Fantasiewereld

Het succes van de volledig verzorgde avond is opmerkelijk omdat de evenementen zich meestal afspelen op de meest troosteloze locaties die een feestganger zich maar kan voorstellen. Geen mooie schouwburg in het stadscentrum. Endemol lijkt een voorliefde te hebben voor industrieterreinen en stadspleinen waar de wind dwars door de jassen van de bezoekers giert. Studio 21 staat aan de rand van het Mediapark in Hilversum en het fonkelnieuwe ShowBizCity beslaat een terrein naast de televisiestudio's in Aalsmeer. Bussen rijden af en aan.

Maar misschien is het effect zo wel het grootst. Van den Ende zelf vergelijkt ShowBizCity met Las Vegas. ,,Als je nog nooit in Las Vegas bent geweest, is het moeilijk uit te leggen wat er zo bijzonder aan is. Zo'n kunstmatige stad midden in de woestijn. Je komt in een fantasiewereld terecht. Dat is zo prachtig, dat is zo giga-mooi.''

In zijn eigen amusementsstad komt alles samen wat Van den Ende in zijn leven gedaan heeft. Nog meer dan de dinnershows in Studio 21 of de musicals in het Circustheater is ShowBizCity totaaltheater. Zijn eigen stad met eigen patrouillerende ShowBizCity-Police, zijn eigen droomwereld volledig afgeschermd van de buitenwereld die hem zo vaak kritisch bejegent. Twee dagen voor de eerste try out wordt er nog volop getimmerd en gelast. Van den Ende bemoeit zich wederom met ieder detail: ,,Die lichtbak wordt toch wel helemaal bedekt, hè? Dit is zulk fel licht'', zegt hij in het voorbij gaan tegen een werkman, die op een trap bezig is met de belettering van het Comedy Theater.

Tijdens de try out stromen 2.000 bezoekers de stad binnen. De eerste attractie is een gang gewijd aan Goede Tijden, Slechte tijden, een van de meest succesvolle programma's van Van den Ende. In het musical-café zijn alle tafeltjes bezet. Hier wordt drie keer per avond door vier aankomende musical-artiesten een medley uit de musicals van Van den Ende ten gehore gebracht. Een wassen Bill van Dijk als Cyrano zit vlak voor de aanvang van de voorstelling zijn neus te 'pleisteren'. Alles grijpt in elkaar in het imperium van Van den Ende, zowel zakelijk als creatief. Zijn musical-sterren kunnen oefenen in het café, voor de aankomende komediant is er het kleine Comedytheater, een stukje verderop, waar stand up comedians en deelnemers aan het televisieprogramma Moppentoppers optreden. ,,Dit is een plek voor talent om te groeien. Een plek voor volkskomieken, want dat was er nog niet in Nederland. We hebben volkskomieken nodig, die niet de hele dag lopen te zeuren dat de wereld verbeterd moet worden.'' Het niveau van de gemiddelde moppentopper tijdens de try out: ,,Die vader van Herman Brood, Marco Bakker, heeft zijn bril afgedaan voordat hij in de auto stapte. Had 'ie tenminste twee glazen minder op.''

Centraal in ShowBizCity staat de voorstelling in het Broadway-theater met 900 plaatsen. De snelle en veelkleurige Broadway Soul Jam Show wordt gedragen door een volledig Amerikaanse cast, is losjes gebaseerd op Alice in Wonderland, maar gaat over een meisje dat een ster wordt. Een thema dat in vele Endemol-producties terugkeert: showbiz over showbiz.

Wie verder wandelt over de Ron Brandstederbrug en de Ursul de Geerboulevard komt drie restaurants tegen - een Amerikaans, Mexicaans en Italiaans restaurant - en een aantal cafés en broodjeszaken. De driegangenmaaltijd (voor 39,90 gulden) mag niet langer dan een uur in beslag nemen. Van den Ende: ,,Dat lijkt kort, maar als je hier bent wil je ook veel zien.'' De toegangsprijs bedraagt 59,50 gulden of 69,50.

Natuurlijk is ShowBizCity een risico. Endemol heeft alleen al in de aankleding 35 miljoen gulden geïnvesteerd. Van den Ende heeft 400.000 bezoekers per jaar nodig om break-even te draaien. Maar omdat in zijn imperium zoals gezegd alles in elkaar grijpt, hoeven er in werkelijkheid 'slechts' 325.000 gasten te worden ontvangen. ShowBizCity is het summum van amusements-synergie. De kosten kunnen worden gedeeld met andere Endemol-activiteiten. Niet alleen kunnen de bezoekers zelf voor privégebruik scènes opnemen van Goede Tijden Slechte Tijden, inclusief een echte ster, de soap kan op zijn beurt de locatie gebruiken als filmset. Pronkstuk is een replica van de Trevi-fontein in Rome. ,,Het is natuurlijk allemaal superkitsch,'' zegt oud-decorbouwer Van den Ende, ,,maar dat is mijn vak.'' In het voorbijgaan wijst hij nog even op de toiletblokken, die een jaren-vijftigtintje hebben gekregen. ,,Daar kunnen we zo een scènetje opnemen.''