NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  
S e l e c t i e

FRITS ABRAHAMS
'Godzijdank wel'', schijnt Jaap van Heerden eens te hebben geantwoord op de vraag of hij een moralist is. Gelukkig is hij, zoals zijn lezers al wisten, geen moralist van de onverdraagzame, dogmatische soort. Eerder is hij een moralist die de beweringen van andere moralisten nuchter analyseert en, als ze het al te bont maken, veroordeelt. In veel opzichten doet hij denken aan Karel van het Reve, al mist hij diens vileine humor.

Wie bekend is met het werk van Van Heerden en zijn geestverwanten, zal gisteren niet vaak verrast zijn tijdens VPRO's Zomergasten. Desondanks was het een boeiende avond. Van Heerden bleek een heldere explicateur die onvermoeibaar de leerzame nuances bleef aanbrengen als zijn alerte gastheer Wim T. Schippers wilde doorstomen naar pittiger generalisaties.

,,We zijn nu bezig met het rijtje van mensen die van hun voetstuk zijn gevallen?'' vroeg Schippers halverwege de avond uitdagend. Het was kort nadat Freud bij het grof vuil van de wetenschap was gezet. Nog wel 'de meest geciteerde figuur in de psychologie en de literatuur', aldus Van Heerden, 'maar nauwelijks nog gezaghebbend in academische kringen'. Hij noemde Freuds theorieën 'onzin', al maakte hij een voorzichtige uitzondering voor diens ideeën over verdringing. Maar 'gevallen helden'? Nee, zo wilde hij het rijtje Freud-Bettelheim-Russell niet noemen. ,,Soms is mijn fascinatie voor hen wat afgenomen, maar met name Russell vind ik nog steeds fascinerend.''

Van Heerden liet beelden zien van zo'n mooi, oud zwart-wit BBC-interview uit de jaren zestig met Russell. Op zulke momenten werkt de formule van Zomergasten het best - we zagen dat onlangs ook toen oude interviewfragmenten van Nabokov werden getoond. Het doet je bijna verlangen naar een programma waarin al deze oude programma's met zeldzame interviews integraal worden uitgezonden. We hoorden nu Russell over zijn graf heen zeggen dat het nooit meer goed zal komen met ons: ,,De mensheid zal ten onder gaan.''

Vindt Van Heerden dat ook? Zó'n pessimist lijkt hij me niet, hij is eerder iemand die zich afvraagt waarom we onze toevlucht zoeken tot zoveel onzin en bedrog. ,,Het neo-positivisme vindt men tegenwoordig weer te rationeel'', hield Schippers hem voor. ,,Dat is betreurenswaardig'', zuchtte Van Heerden. Van religie moest hij weinig hebben, laat staan van het ranzige obscurantisme dat succesvoller lijkt dan ooit.

Tineke de Nooy mochten we nog even in actie zien met een reïncarnatietherapeute. Ik heb vaker over de slaande waanzin in haar programma's geschreven en ik herkende dan ook de verbijstering van Van Heerden. Je kunt dergelijke programma's met een schouderophalen afdoen, maar je mag niet voorbijgaan aan het feit dat ze invloed hebben op honderdduizenden mensen. Van Heerden maakte er nog een belangrijke kanttekening bij: ,,Er gaan tienmaal zoveel mensen in reïncarnatietherapie dan in psycho-analyse. Van de reïncarnatietherapieën is 85 procent succesvol en van de normale therapieën 35 procent. Je kunt dus de mensen de grootst mogelijke onzin vertellen - en het helpt ook nog. Dit tast de waarde van de andere therapieën aan.'' (Je zou er, wat boosaardiger, aan kunnen toevoegen dat het ook de ernst van de klachten van de patiënten aantast.)

De avond wemelde van dergelijke bondige, elegant geformuleerde inzichten. Zeer interessant was ook de gapende kloof tussen forensische psychiaters die Van Heerden liet zien. De naïviteit waarmee vooraanstaande Amerikaanse psychiaters in de act van een seriemoordenaar trapten! De man beweerde dat hij een meervoudige persoonlijkheid bezat. Zijn eigen ik was meegaand en aardig (hij deed dan uiterst meegaand en aardig), maar zijn alter ego's waren onaangename, agressieve jongens (hij zei dan een paar keer 'fuck' en gooide een papiertje weg.) Minder verbaasd was ik over de 'painted babies', de Amerikaanse kindertjes die voor schoonheidskoningin opgaan. Schippers en Van Heerden keken er nogal onthutst naar, maar wij hebben in Nederland toch equivalenten die geen haar beter zijn, zoals de mini-playback-show? Misschien moeten de zomergasten van de VPRO wat vaker naar de Nederlandse tv kijken.