NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

H.J.A. Hofland
Een internationale conventie tegen corruptie is het doel waarnaar de 29 leden van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling sinds twee maanden eensgezind streven. Vanzelfsprekend, want wie zou bij zo'n agendapunt tegen willen stemmen? Het bestrijden van corruptie is een doel dat we alleen kunnen schrappen als we bereid zijn, het totaal van de publieke moraal op te offeren. Dat het juist nu de agenda heeft bereikt, kan op zichzelf een teken van urgentie zijn. Maar is een internationale wetgeving die door 29 landen zou worden bekrachtigd (dat zal opzichzelf al een wonder zijn) voldoende om internationale corruptie te bestrijden? Dat men het eens moet worden over de wetten is misschien nog het geringste vraagstuk. Als het zo ver zal komen, moet er ook een internationaal orgaan zijn dat in staat is, de wetten uit te voeren in het zich dagelijks uitbreidend schemergebied dat de kweekplaats van corruptie kan zijn. Tenslotte moet er een interationaal 'draagvlak' zijn, dat het mogelijk maakt, dit orgaan zijn werk te laten doen. Het zijn problemen, vergelijkbaar met die van het Bosnië-tribunaal.

De corruptie is in beginsel niet anders dan ze was, maar ze heeft andere afmetingen gekregen. Als voorbeeld kan de voorgeschiedenis van de laatste Amerikaanse presidentsverkiezingen dienen - niet omdat Amerika tot groter corruptie dan Europa in staat zou zijn, maar omdat de formaten er anders zijn. De Democratische Partij heeft in 1996 alleen al aan advertenties en propaganda op de televisie 85 miljoen dollar uitgegeven; dat is twee maal zoveel als de Republikeinen en Democraten beide in 1992 hebben geïnvesteerd. Intussen groeit de verdenking dat buitenlandse belangen in ruime mate tot de krijgskas hebben bijgedragen. Johnny Chung en John Huang zijn zakenlieden die een bedenkelijke Chinese connectie zouden hebben. Dat wordt op het ogenblik onderzocht. Bovendien is aan de formulering der programma's een grondig politiek marktonderzoek vooraf gegaan. Bij Clinton, meer nog dan bij Dole, heeft dat geleid tot reeksen aanpassingen die de verkoopbaarheid moesten bevorderen. Het principe is niet nieuw, het formaat wel.

Daarover zijn interessante boeken verschenen. Ik noem The Buying of the President van Charles Lewis (bijgestaan door het Centre for Public Integrety) en Behind the Oval Office, geschreven door de voormalige politieke strateeg Dick Morris. De geschiedenis van dit laatste boek is opzichzelf leerzaam. Morris kwam in opspraak en verloor zijn betrekking nadat hij op zijn hotelkamer een call girl had laten meeluisteren als hij met de president telefoneerde. De zaak kwam aan het licht doordat deze mevrouw haar verhaal aan een schandaalblad had verkocht. De uitgever Harold Evans van Random House zag daarna brood in het verhaal van Morris en gaf hem 2,5 miljoen dollar voorschot om zijn boek te schrijven, verwachtend dat hij het bedrag met de aankomende bestseller vlug zou terugverdienen. Het boek, goed geschreven en feitelijk onthullend, werd commercieel een mislukking en Harold Evans en Random House zijn niet meer wat ze geweest zijn. 'Evans had dat meisje een boek moeten laten schrijven,' zei een concurrent, niet zonder leedvermaak.

Leerzaam is deze geschiedenis vooral omdat er iets over de belangstelling voor de publieke zaak, het draagvlak, uit valt af te leiden. De publieke zaak zelf is op de traditionele democratische manier steeds moeilijker te controleren. Verkiezingen worden tot een zakelijk bedrijf. (Ook hier: burgemeester Patijn waarschuwde dat het referendum over IJburg 'gekocht' zou kunnen worden).

Binnen nationale grenzen en internationaal worden de belangen waarover de politiek moet beslissen steeds groter. Hier: infrastructuren, HSL , Schiphol. Over de nationale grenzen van het Westen heen: telecommunicatie, de openbare dienst die internationaal geprivatiseerd is, en de uitbreiding van de NAVO die het 'militair-industrieel complex' nieuw leven inblaast. Het complex versterkt zichzelf door reeksen van fusies, die nu bijvoorbeeld de gigant Boeing McDonnell Douglas hebben gebaard. Welke rol zal die spelen bij de bewapening van de nieuwe NAVO -leden? Zal het Europese Airbus daar nog iets in de melk te brokkelen hebben? En op wiens gezag? Men hoeft geen blinde aanhanger van iedere samenzweringstheorie te zijn om te vermoeden dat achter welke schermen dan ook een wereldmatch vrij worstelen aan de gang is.

Schaalvergroting in het internationale bedrijfsleven verlengt de fronten, of vriendelijker gezegd, de aanrakingsvlakken tussen de commercie, de bureaucratie en de publieke controle van parlement en pers. Veruit de zwakste partij daarin is die van de veel minder of niet op commerciële grondslag uitgeoefende publieke controle. Die gaat gebukt onder geldgebrek, om te beginnen. Is het geldgebrek niet ook een gevolg van het gebrek aan belangstelling van het publiek voor de publieke zaak? Pas als corruptie, of het vermoeden van corruptie in verband kan worden gebracht met een 'affaire', het schandaal waarin vooraanstaande publieke figuur in het drama is verwikkeld, verschijnt de televisie, beginnen de persen oplagen van miljoenen te draaien, wordt de kritiek commercieel de moeite waard en komt de openbaarheid aan haar trekken. De publiciteit die het draagvlak van de kritiek doet ontstaan, treedt pas in werking als het rendement in veel geld kan worden uitgedrukt. Niet Dick Morris is interessant maar de dame van wier tenen hij fataal gecharmeerd raakte.

De wetgeving zoals die nu door de OESO wordt voorbereid komt, zoals de meeste wetgeving, nadat het kwaad is herkend. Zo gaat het bij het menselijk tekort; dat is in spreekwoorden vastgelegd. Na de wet komt de toepassing. Daarvoor is macht nodig, en voor de uitoefening daarvan een draagvlak, dat ontstaat uit onthullingen en kritiek. Er is een kwaad dat de wetten van de vrije markt volgt: het kan pas worden bestreden als dat rendabel is.