NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Topman Wim Dik over de kritiek op zijn KPN

Door Harry Meijer en Michiel van Nieuwstadt
Hij ergert zich aan het gebrek aan nationale trots op zijn bedrijf. Bij het wel en wee van Philips, KLM en voorheen Fokker voelt de natie zich nauw, emotioneel, betrokken. Maar Koninklijke PTT Nederland roept nog altijd het lauwe sentiment op dat hoort bij een nutsbedrijf. KPN kleeft de saaie degelijkheid van Tante Pos aan, ook al staat het concern zeker met één been, via PTT Telecom, volop in de dynamiek van het technologische turbo-tijdperk.

Wim Dik fel: ,,De positie van Philips, de KLM en Fokker kunnen wij per definitie niet halen, omdat wij het spectaculaire van het produkt missen. Wij zijn gewoon een commodity. Een telefoon staat op de schoorsteen en hoort het te doen, de post valt in de bus en dat hoort ook zo. Niemand zegt: 'Kom eens kijken: ik heb telefoon. Moet je horen wat een mooie bel!' Een nieuw tv-toestel is toch iets om aan je buren te laten zien, ook al heeft iedereen tv.'' ,,Als Fokker failliet gaat, huilt het Nederlandse volk. Iedereen rukt spontaan de portemonnee uit de achterzak. Maak een tientje over naar giro zoveel, dan blijft Fokker misschien in de lucht. Dat het economisch volstrekte flauwekul is, is jammer, maar het geeft een lekker gevoel. ,,Dat is het bekende warme gevoel dat je ook krijgt als je in je broek plast met een donker pak aan. Dat hebben wij niet. Natuurlijk niet! Er is toch niks glorieus aan het feit dat de brieven in de bus vallen. Het is pas interessant als ze er niet in vallen. Als Scheepbouwer [algemeen-directeur PTT Post] een Engelse naam had en naast het leiden van een postbedrijf op de nieuwjaarsvergadering van de VN een trompetsolo gaf dan was hij waarschijnlijk wèl interessant. Maar een succesvol bedrijf neerzetten, is kennelijk niet spectaculair genoeg. Ik denk dat we nationale trots best zouden verdienen.''

Waarom?

,,We hebben in de wereld van post en telecommunicatie een toppositie. En als je dan ziet wat KPN aan winstgevendheid en belastingafdracht betekent voor de Nederlandse economie dan zou objectief gezien voor allerlei trots alle reden zijn.

,,Zeker ook PTT Post. Wij zijn absoluut het beste postbedrijf ter wereld, qua kostenstructuur, qua winstgevendheid, qua positie. In acht jaar tijd zijn we van een onzichtbaar bedrijf - zonder gezicht, en verliesgevend - het vierde postbedrijf ter wereld geworden.''

Na drie jaar voorzitterschap van de directie van de Nederlandse Unilever Bedrijven trad Dik aan als plaatsvervangend directeur-generaal van de PTT. Onder zijn leiding werd 'het Staatsbedrijf der PTT' gereorganiseerd tot het beursgenoteerde concern dat sinds 1994 KPN heet. Dik, die zijns ondanks even in de publiciteit opdook als beoogd leider van D66 - hij was begin jaren tachtig staatssecretaris van Economische Zaken - laat zich gelden als een gepassioneerd vertegenwoordiger van KPN. Vaak met ironische overdrijving als wapen, probeert hij bekende kritiek op zijn bedrijf te pareren. Zoals de afwezigheid van synergie tussen post en telecommunicatie.

Heeft KPN bestaansrecht als één concern?

,,Er is maar één goed antwoord op de vraag waarom PTT Telecom en PTT Post bij elkaar zitten: omdat we bij elkaar zitten. En er was geen keihard argument om ze uit elkaar te halen. Wij waren het enige bedrijf ter wereld dat bij verzelfstandiging niet de post bij de staat liet en alleen telecom verzelfstandigde. Waarom? We werden door het publiek als één bedrijf gezien: de PTT.''

Beleggers klagen over gebrek aan transparantie van het aandeel.

,,Transparantie vind ik eigenlijk een kulargument. Dat argument gebruiken beursanalisten vaak. Dan zeg ik 'hoe doe je dan Unilever, jochie?' Dat zijn 174 verschillende ondernemingen in 175 landen. Dat is volstrekt ontransparant. ''

Maar tussen die die bedrijfsonderdelen bestaat tenminste synergie.

,,Mensen zeggen dat Unilever in levensmiddelen zit. Maar dat gaat wel van ijs tot worstjes. Wat heeft Sikkens-lak bij Akzo uit te staan met de pil van Organon? Bij Philips is de synergie tussen röntgenapparatuur en koffiezetapparaten ook heel klein.

,,Wij zitten in communicatie. Post en telecom hebben een logistiek netwerk en communicatietechnologie gemeenschappelijk. Er gaat aan de ene kant een brok informatie in. Die gaat er op een of andere geheimzinnige wijze doorheen en komt er aan de andere kant weer uit. Dat is een grotere mate van synergie in concept dan bij menig produkt in de portefeuille van Akzo, Unilever of Philips. ''

Is dat werkelijk synergie?

,,De synergie is zo klein dat als KPN vandaag de dag had bestaan uit twee bedrijven, het bijna onmogelijk zou zijn u te overtuigen dat die op grond van allerlei gemeenschappelijkheden samengevoegd zouden moeten worden.

,,Kijk eens naar post: de baas van de postkamer van een groot bedrijf rapporteert bijna nooit rechtstreeks aan een lid van de raad van bestuur. Die verantwoordelijkheid hoort thuis bij de general office manager of het hoofd facilitaire diensten. Onze accountmanager die daar op bezoek komt om zaken te doen spreekt met een mijnheer die op zijn best vier niveaus onder de raad van bestuur zit.

,,Telecommunicatie daarentegen is een heel ander verhaal. Daarover wordt doorgaans rechtsreeks gerapporteerd aan een financieel-economisch lid van de raad van bestuur. Bij ABN Amro is een directeur-genereaal, dus vlak onder de raad van bestuur, verantwoordelijk voor telecommunicatie. Bij ons is natuurlijk ook de accountmanager die de directeur-generaal van ABN Amro toespreekt een andere dan de mijnheer dan die de postkamers bezoekt. Er is dus geen marktoverlap.''

De dramatische waardestijging die het gevolg was van de splitsing van Vendex zal de roep om splitsing alleen maar versterken. In financiële kringen en ook binnen KPN wordt de splitsing gezien als een vaststaand feit?

,,De beurskoers van KPN is niet opgeveerd toen in januari werd aangekondigd dat KPN splitsing ging onderzoeken. Ik had ook kunnen roepen: 'KPN gaat in automobielen.' Dat had iedereen misschien gek gevonden en was de koers waarschijnlijk naar beneden gegaan. Nu was er nul reactie. Het is geregistreerd en de beurskoers bleef zo vlak als een spiegel. Daaruit zou je dus moeten concluderen dat het niet uitmaakt.''

In de afgelopen dagen bleven beleggers minder stoïcijns onder de steeds sterkere geruchten dat KPN daadwerkelijk tot splitsing zal overgaan. Sinds eind vorige week is de koers met bijna tien procent opgelopen tot 73,60. De splitsing komt er gewoon?

,,Voor het einde van dit jaar nemen wij een beslissing over de splitsing. Als de kans om te gaan splitsen twee procent was geweest waren we het onderzoek nooit gestart.''

Inclusief de nieuwe aanwinsten, het Australische expressbedrijf TNT en GD Express Worldwide heeft KPN bijna honderdveertigduizend medewerkers in dienst. Het concern boekte in het afgelopen jaar een omzet van ruim twintig miljard. Met de overname van TNT (voor 2,7 miljard gulden) heeft PTT Post een belangrijke stap gezet naar internationalisatie, PTT Telecom timmerde met acquisities in het buitenland al langer aan de weg. Liberalisering van de markten noopt de twee bedrijfsonderdelen tot expansie en internationale allianties. Per 1 juli is de telecommunicatiemarkt vrij - de markt voor vaste telefonie om precies te zijn - de positie van de voormalig monopolist PTT Telecom komt onder toenemende druk.

Sommige consumenten kunnen voor telefoongesprekken al vanaf 1 juli een concurrent van PTT Telecom kiezen, bij voorkeur tegen een lager tarief. Maar nieuwkomers als Telfort, de kabelbedrijven en hun alliantie Enertel zullen niet makkelijk kunnen penetreren op een markt waar de dominantie van KPN na een praktijk van vele decennia hecht verankerd is. Vanuit zijn comfortabele positie predikt Dik de heilzame werking van open concurrentie:,,Een monopolie is om twee redenen onzin: het dwingt een aanbieder niet tot het scherpste gedrag. En het houdt de consument gevangen. Gevangen consumenten zijn lastige consumenten. Een consument die geen keuze heeft, moppert over alles en nog wat. Maar hij moppert in stilte want een monopolist trekt zich daar toch niks van aan. Waarom steeg het klachtenpercentage bij KPN nadat we verzelfstandigd waren? We deden het in een heleboel opzichten beter dan de oude PTT, maar de klant zei hé: 'Als je klaagt dan doen ze er wat aan. Dan weet ik er nog wel een paar'. Hij schrijft brieven totdat hij helemaal tevreden is. We hebben gezien wat er is gebeurd met de concurrentie in mobiele netwerken. Dat leidt tot een breder aanbod, meer pluriformiteit, de markt wordt kleurrijker.''

In de aanloop naar de liberalisering is minister Jorritsma (Verkeer en Waterstaat), die nieuwkomers op de markt een steun in de rug wil geven, al verschillende keren met de top van KPN in conflict gekomen. Waar komen die botsingen uit voort?

,,Er is soms een beetje een verkeerde uitwerking van op zich goede bedoelingen. Stel je hebt drie jonge beertjes die met een ouwe beer moeten vechten. Dan moet je die jonge beertjes misschien een stok in handen geven, of ze beter trainen, maar je moet niet de oude beer zijn poten in het beton gieten. Dat vecht wel makkelijk, maar dat helpt de markt niet. KPN hinderen zijn werk te doen maakt Nederland relatief zwak in vergelijking tot de landen om ons heen, dat kan nooit in het belang zijn van de Nederlandse economie. Als je KPN benadeelt ten opzichte van zijn nieuwe concurrenten krijgt KPN op hetzelfde moment een zeker nadeel ten opzichte van hele grote spelers.

,,En daarbij moet je goed in de gaten houden wat voor spelers dat zijn. Als regel hebben die bedrijven in hun thuisland veel meer power dan wij in Nederland. Wie zit er achter Telfort? British Telecom! Wie zit er achter Enertel? Deutsche Telekom! Dat zijn giganten. Die beantwoorden niet aan het beeld dat in de politiek wordt opgeroepen van zielige beginners, die strompelend en niet wetend waar zij aan beginnen een markt betreden en beschermd moeten worden tegen die sluwe ervaren rotten van KPN. Onze concurrenten zijn zeker zo slim en zeker zo ervaren en zeker zo agressief als wij. Dat begint zo langzamerhand wel een beetje door te dringen.''

Waarom is het zo ongunstig dat buitenlandse concurrenten in Nederland diensten gaan aanbieden, desnoods ten koste van KPN. Op die manier profiteert het Nederlandse consument en bedrijfsleven toch juist van de liberalisering?

Dik, geagiteerd: ,,Het is grappig, dat soort opvattingen vind je alleen in Nederland. Alleen hier kun je bijna elke dag in de krant lezen: 'dan valt KPN maar om, wat geeft dat?. Als ik maar een goedkope telefoon heb.' Er is geen Engelsman, geen Duitser die deze gedachte een seconde bij zich zal laten opkomen. Zo van: ach dat geeft toch niks, dan valt Deutsche Telekom maar om. Als die Nederlanders het hier goed doen, zijn wij als consument toch goed af. ''

De liberalisering van de telecommarkt verloopt dus voortvarend. Maar die van de postmarkt is uitgesteld tot 2003. Bovendien zijn voor een dynamische bedrijfstak als telecommunicatie de merites van liberalisering makkelijk in te denken. Bij post is dat veel moeilijker?

,,Ik laat sowieso nooit passeren dat telecom dynamisch zou zijn en post niet. We hebben het al over trots gehad. Bij post kunnen mensen zich weinig voorstellen. Wat ziet u van post? U ziet op straat een mijnheer in uniform. Die doet brieven in de bus. U bent daarover tevreden. Of niet. En als u een brief op de post doet dan gaat u naar een rode bus, u gooit ze erin en zolang ze niet op miraculeuze wijze verdwijnen komen die brieven ook weer ergens anders aan. Van wat daar tussen zit hebben de meeste mensen geen flauw idee. Maar als je ooit in een sorteercentrum geweest bent zie je een dynamiek van technologie die de toets der vergelijking met telecom op zijn sloffen kan doorstaan.

,,Toen de PTT begin 1989 werd verzelfstandigd behaalde het postbedrijf bovendien al 25 procent van zijn omzet in concurrentie. Veel meer dan telecom. Die had geen concurrentie. Als we nu naar Nederland kijken is het enige monopolie dat resteert dat op brieven, tot 500 gram. De rest is vrij. Wij hebben gezegd dat die concessie in heel Europa best weg kan. Maar Duitsland en Frankrijk vinden dat niet gewenst.''

PTT Post mag het wellicht goed doen, maar dat mag ook wel in een klein, vlak land.

,,Dat heeft er niets mee te maken. Als kleine afstanden en een plat land doorslaggevend zouden zijn dan had België na ons het meest efficiënte postbedrijf ter wereld. Dat is bepaald niet het geval. Wij hebben veel te danken aan efficiency-maatregelen van onze voorgangers. Als de Franse of Duitse postbedrijven vandaag net zo doelmatig zouden moeten werken, dan zouden er vele tienduizenden medewerkers uit gaan. Ook al breng je nog zo veel correcties aan voor bergen en bijna lege gebieden.

,,Na 2003 zullen wij in Duitsland opereren. Dat kan ik u bijna garanderen. Als wij een weg vinden die niet illegaal is, zullen we het zelfs eerder doen. Er zijn bezorgbedrijven in die landen, die in een kleine niche naast de dominante marktpartijen opereren. Die kunnen we kopen. Door onze overname van TNT zitten we goed in elk Europees land. We hebben al een Europees net van vervoer waardoor we onder onze controle post kunnen laten brengen naar de hoofdpostkantoren in verschillende Europese landen.''

Toen landen het binnen het kader van de wereldhandelsorganisatie WTO eens werden over liberalisering van de telecommunicatie werd gesproken over tariefsdalingen tot tachtig procent. Is dat haalbaar?

,,Die tariefdalingen zijn niet uit te rekenen. Zeker is dat tarieven de neiging hebben te dalen naarmate de concurrentie toeneemt. Maar ze dalen altijd minder dan de consument vooraf denkt. Waarom? De nieuwe spelers gaan eerst investeren en willen een bepaald rendement behalen. Dat houdt in dat iedereen tot een bepaald minimumtarief kan gaan. Daarna houdt het op. Je hebt een paar miljard nodig om een telefoonsysteem te beginnen - je praat dus ook over vele miljoenen rendement. Die moeten gewoon uit de tarieven komen.''

De investeringen die KPN in de afgelopen decennia heeft gedaan renderen vooralsnog uitstekend. Taken die door de staat zijn opgedragen waren in het afgelopen jaar goed voor een resultaat (bruto, uit gewone bedrijfsuitoefening) van ruim 1,3 miljard gulden (PTT Post) en meer dan 3 miljard (PTT Telecom). KPN heeft daarentegen geen gelukkige hand in de keuze van nieuwe projecten. Sport7 is op een mislukking uitgelopen. De initiatieven van PTT Telecom op het gebied van Internet - onder meer een elektronische postbus voor alle telefoonabonnees - zijn sceptisch ontvangen. Dik: ,,Laten we voorop stellen dat Internet fantastisch loopt. Wij willen gratis toegang bieden en de regering wil zich nog even achter de oren krabben of dat niet concurrentievervalsend is. Dat moet ze maar doen. Het is wel een beetje merkwaardig. De ene dag roept iedereen dat het tijd wordt dat iemand initiatieven neemt op de elektronisch snelweg, anders missen we de aansluiting met Europa. Doet KPN wat, dan staat iedereen te roepen: 'dat is concurrentievervalsing'. Als KPN het doet kan Radio Hoogeveen het niet doen. Nee, maar Radio Hoogeveen zal ook nooit Nederland opstoten in de vaart der volkeren. Wie moet er dán zeshonderd miljoen investeren in Internet?''

En Sport-7 dan?

,,Als we 12 miljoen hadden gestoken in een kabel door de Waddenzee die daar niet gelegd had mogen worden, hadden de kranten daaraan hooguit één regel besteed. Er mislukken zo vaak projecten. Maar als het over voetbal gaat kent de hilariteit geen grenzen. Het idee achter Sport-7 was goed; we zouden zo weer meedoen.''